Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Emin Halis Akalın'ın Biyoloji Topluluğu'na yaptığı bilimsel bir sunumudur. Konuşmacı aynı zamanda Sinovac aşı çalışmasında yer alan bir uzmandır.
- Sunum, COVID-19 pandemisinin tarihsel gelişiminden başlayarak virüsün özellikleri, bulaşma mekanizmaları, hastalığın oluşum safhaları, risk faktörleri, tanı yöntemleri, tedavi seçenekleri ve aşılar hakkında kapsamlı bilgiler sunmaktadır. Video, 29 Aralık 2021'de gerçekleşen ilk pandeminin ikinci yılını anlatmakta ve tıbbi jargondan ayıklanarak genç izleyicilerin de anlayabileceği şekilde hazırlanmıştır.
- Sunumda ayrıca COVID-19'un ağır geçebileceği risk faktörleri, PCR testi gibi tanı yöntemleri, tedavi seçenekleri, virüs mutasyonları, varyantlar (Delta ve Omicron) ve aşıların nötralizasyon gücünü nasıl etkilediği gibi konular ele alınmaktadır. Video, aşı dağıtımının eşitsizliğinin varyantların ortaya çıkmasına neden olduğu ve bunun dünya çapında bir sorun olduğu vurgusuyla sonlanmaktadır.
- 00:01Sunumun Tanıtımı
- Enfeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji anabilim dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Emin Halis Akalın, pandemi hakkında bilgilendirme sunumu yapacak.
- Sunum, 29 Aralık 2019'da başlayan pandeminin ilk yılından günümüze kadar olan süreci kapsayacak.
- Sunum sırasında tıbbi jargon kullanılacak, ancak anlaşılmayan noktalar için sorular sorulabilir.
- 01:49Pandeminin Başlangıcı
- 29 Aralık 2019'da Çin'in Wuhan şehrinde dört akut solunum yetmezliği ile birlikte pnömoni (zatürre) olgusu tanımlandı.
- Uzakdoğu'da daha önce SARS ve MERS gibi koronavirüs salgınları yaşanmış, bu nedenle yeni bir koronavirüs olup olmadığı sorgulandı.
- 10 Ocak 2020'de virüsün genomik analizi yayınlandı, 12 Ocak'ta Dünya Sağlık Örgütü COVID-19 adını verdi, 11 Şubat'ta SARS-CoV-2 adını verdi ve 30 Ocak'ta küresel acil durum ilan edildi.
- 03:31Pandeminin Güncel Durumu
- İki yıl sonra dünyada yaklaşık 283 milyon vaka ve 5,5 milyon ölüm kaydedildi.
- Vaka yoğunluğu açısından Amerika Birleşik Devletleri, Hindistan ve Brezilya en yoğun vakaları gösterirken, Türkiye 6. sırada yer alıyor.
- Omicron varyantı ile günlük tespit edilen olgu sayısı ilk defa bir milyonu geçti, ancak mortaliteye yansımadı.
- 04:49Türkiye'deki Pandemi Durumu
- Türkiye'de son gün itibariyle 32.176 olgu tanımlanmış ve 184 vefat olmuş durumda.
- Türkiye'de salgının başlangıcından bu yana yaklaşık 9,5 milyon olgu ve 81-82 bin kişi kaybedilmiş.
- Omicron varyantı etkisiyle vaka sayıları 20-28 bin bandından 30 bin bandının üzerine çıkmış durumda.
- 07:30SARS-CoV-2 Virüsünün Özellikleri
- SARS-CoV-2, beta coronavirüs ve özellikle yarasa coronavirüsleri ile büyük benzerlik gösteriyor, ancak SARS virüsüne göre S proteini daha uzun.
- Virüs sitopatik (hücreye öldürücü etki yapan) ve 30 kg bazlık bir RNA virüsüdür.
- Virüsün dört yapısal proteini vardır: spike (başak) proteini, enver, zarf (matrix) ve nükleapsit.
- 08:46Virüsün Bulaşma ve Yayılımı
- Virüs damlacık yoluyla bulaşıyor, ancak son dönemde özellikle Omicron ve Delta ile beraber havayolunda bulaşma olasılığının yüksek olduğu görülüyor.
- Kuluçka süresi ortalama 5-6 gün, Omicron ile beraber 48-72 saate inmiş durumda.
- Semptomların başlangıcından önceki 3 gün içerisinde (press semptomatik dönem) bulaştırıcılık olabilir.
- 10:13Virüsün Klinik Etkileri
- Virüs farklı klinik tablolarla karşımıza çıkıyor; bazı kişilerde hafif hatta asemptomatik seyrederken, bazı kişilerde yoğun bakımda solunum desteği gerektirecek şekilde ağır bir tabloyla karşılaşıyor.
- Semptomlar başladıktan sonra viral yük tepe değerine ulaşıyor.
- ACE-2 reseptörleri bronşlarda, akciğerlerde, kalp, ösefagus, mide, böbrek ve mesane gibi birçok sistemde bulunuyor ve bulaşma üst solunum yolu mukozası ile başlıyor.
- 11:38COVID-19 Hastalığının Hücre Bazında Mekanizması
- Hastalığın oluşma mekanizması üç dönemde incelenebilir: ilk iki gün semptomların olmadığı dönemde nazal kavmi epitel hücrelerinde replikasyon ve lokal yayın görülür.
- İkinci dönemde virüs hava yolları boyunca aşağıya doğru iner ve genellikle hastaların %80'inde hastalık hafif ve üst solunum yollarında sınırlı kalır.
- Bazı hastalarda virüs alveollere kadar inerek hafif, orta dereceli veya ağır zatürre ve bazen yoğun bakımda mekanik ventilatöre bağlanacak derecede solunum yetmezliğine kadar ilerler.
- 13:05Hastalığın Seyrini Belirleyen Faktörler
- Hastalığın seyrini belirleyen en önemli faktör, bağışıklık sisteminin virüse karşı gösterdiği yanıttır.
- Sağlıklı bir immün yanıt oluşursa, akciğerde oluşan iltihap en az hasarla iyileşebilir.
- Komorbidite (diyabet, hipertansiyon, obezite, bağışıklık sistemini baskılayıcı hastalıklar) olan kişilerde yanıt sağlıksız olabilir ve sitokin fırtınası başlayabilir.
- 14:11Virüsün Hücrelere Etkisi
- Virüs özellikle tip bir interferon yanıtını baskılar, bu viral replikasyonun baskılanmasına yönelik bir cevaptır.
- SARS-CoV, MERS-CoV ve SARS-2 virüsleri hücre içerisine girdiğinde kendine karşı hücrenin verdiği bu yanıtı yavaşlatır.
- Virüs alveollere geldiğinde ACE2 reseptörüne sahip tip iki hücreleri enfekte eder ve sağlıklı bir immün yanıt oluşursa sorun olmaz.
- 15:28Virüsün Organlara Etkisi
- Sağlıksız bir immün yanıt oluşursa virüs alveollerde geçirgenlik artışına yol açarak alveollerin ek suda ile dolmasını ve gaz alışverişinin olmamasını sağlar.
- Virüs kan dolaşımına geçerek diğer organlara da gider ve bu hastalık sadece akciğerlere özgü değil, beyni, pankreası, karaciğeri gibi birçok organı tutabilir.
- Bazı enfeksiyonlar (tüberküloz, bruselloz, COVID-19) birden çok sistemi tutabildiği için farklı hastalık tabloları ile gelebilir.
- 17:17Hastalığın Klinik Safhaları
- Hastalığın klinik olarak üç safhası vardır: birinci haftada virüs vücuda girer ve doğal immün sistem yanıt verir, ateş, kuru öksürük, diyare ve baş ağrısı gibi belirtiler görülür.
- Bir grupta hastalık alveollere inerek zatürre yapar, bazı zatürreler iyileşirken bazıları hiper inflamasyon ve sitokin fırtınasına yol açar.
- Sitokin fırtınası sonucu ARDS (solunum yetmezliği) gelişebilir ve bu durumda hasta mekanik ventilasyon cihazına bağlanarak solunumunu sürdürebilir.
- 18:44Hastalığın Yaygınlığı ve Belirtileri
- Virüsle karşılaştıktan sonra %80-90 hasta hafif seyirli veya belirtisiz geçirir, %10'unda ağır seyirli, %5'inde ARDS ve yoğun bakım ihtiyacı olan grup gelişir.
- Salgının başında asemptomatik enfeksiyon oranları %40-45'tir ve en çok getiren klinik belirti ateş, öksürük, yorgunluk, iştahsızlık, nefes darlığı, kas ağrıları, koku alma ve tat alma kaybıdır.
- Omicron varyantıyla beraber hastalık daha hafif seyreder, boğaz ağrısı, burun tıkanıklığı, baş ağrısı ve ateş daha çok görülür, ancak virüsün virülansı konusunda henüz yeterli veri yoktur.
- 21:06COVID-19'ın Diğer Özellikleri
- Bazı hastalarda PCR testi negatif olmasına rağmen tekrar pozitif olabilir, bu yalancı pozitiflik, taburculuk öncesi yalancı negatiflik, aralıklı virüs saçılımı veya reaktivasyon olabilir.
- Hastalık geçirdikten sonra bazı hastalarda COVID belirti ve bulguları 12 haftadan uzun sürebilir ve bu durum uzamış COVID sendromu olarak sınıflandırılır.
- Gebelikte COVID-19 ağır geçer, vertikal geçiş (gebe anneden bebeğe geçiş) konusunda oranlar ihmal edilebilir düzeydedir, ancak aşılanmayan gebelerin yoğun bakımlarda kaybedilenlerin önemli bir kısmını oluşturur.
- 23:06COVID-19'da Olumsuz Risk Faktörleri
- Bazı hastalarda immün sistemin anormal yanıt vermesi nedeniyle COVID-19 daha ağır geçebiliyor.
- 65 yaşın üzerinde, erkek cinsiyet, hipertansiyon, kardiyovasküler hastalıklar, diyabet, kronik obstrüktif akciğer hastalığı veya kanser gibi komorbiteler COVID-19'un daha ağır geçmesine neden olabilir.
- Obez hastalarda COVID-19 tablosu daha ağır geçebiliyor.
- 23:57Biyobelirteçler ve Tanı
- Hastaların geldiği zaman SRP, prokalsitonin ve ferritin gibi akut faz reaktanları gibi biyobelirteçler inceleniyor.
- Çin'den yapılan ilk çalışmalarda, SRP veya prokalsitonin yüksek olan hastaların mortalite oranları daha yüksek olduğu tespit edilmiş.
- Tanı için genellikle polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) kullanılıyor ve nazofare (burundan örnek) alınıyor.
- 25:37PCR Test Sonuçları ve Tedavi
- PCR testinin negatif olması hastalığın olmadığı anlamına gelmez, bazı hastalarda akciğer tomografisi ile akciğer tutulumu görülebilir.
- PCR negatif olmasına rağmen kuru öksürük ve ateş belirtileri olan hastalarda antikor yanıtları 7-10 günden itibaren başlar ve yükseğe giderek yükselir.
- Tedavide destek için birçok yöntem kullanılırken, antiviral tedavilerde şu anda sadece rendesivir var ve özel koşullarda kullanılıyor.
- 27:07Yeni Tedavi İlaçları
- Yakın zamanda iki ilaç acil kullanım olayı aldı: Pfizer'in ürettiği palovit ve Merk Sharkton firmasının ürettiği nolu piravir.
- Bu iki ilaç, komorbiteye sahip hafif-orta COVID-19 vakalarında hastaneye yatışı ve mortaliteyi azaltıyor.
- Oksijen desteğine ihtiyacı olan hastalarda günlük 6 miligram deksametazon (steroid) tedavisi en güçlü kanıtlara sahip tedavi olarak kabul ediliyor.
- 29:00COVID-19 Sonrası Hastalıklar
- COVID-19 sonrası bazı kişilerde yaşamı tehdit eden hiper inflamasyon (sitokin fırtınası) gelişebiliyor.
- Erişkinlerde son 12 hafta içinde güncel ya da öncesinde geçirilmiş bir enfeksiyon sonrası, 3 hafta sonra şokta ve akut karaciğer hasarıyla gelen hastalarda immün sistemin aşırı tepki verdiği görülüyor.
- Bağışıklık sistemi iki ucu keskin bir bıçak gibi olmalı, sağlıklı bir immün cevapta vücudumuza zarar vermemesi gerekir.
- 30:30Virüs Mutasyonları ve Varyantlar
- Salgının başından itibaren virüslerde mutasyon olmaya başladı, özellikle başak proteininde (spike) mutasyonlar var.
- Çin'de Şubat 2020'de spike proteininde aspartik asit-glisin 614. pozisyonda yer değiştirdi, bu mutasyon aşılara karşı direnç sağlamıyor ancak viral bulaşmayı ve infectiviteyi artırdı.
- Virüs mutasyon geçirip yeni bir varyant oluştuğunda, tanı testlerini etkilemez, virülansı, bulaştırıcılığı, enfektivitesi artabilir ve tedavide kullanılan ilaçlara karşı dirençli hale gelebilir.
- 34:37Aşı Türleri ve Varyantlar
- Ülkemizde kullanılan aşılar iki gruba ayrılır: inaktif virüs aşıları ve mRNA aşıları.
- Virüsün ACE2 reseptörüne bağlanan spike proteininin ESPRI ünitesinde reseptör bağlanma domaini bulunur ve burada gerçekleşen mutasyonlar aşıların nötralizasyon gücünü azaltabilir.
- Omicron varyantı özellikle hızlı bulaştırıcılığı, yüksek enfekte sayısı ve aşıların nötralizasyon gücünü etkilemesiyle dikkat çekmektedir.
- 36:22Aşı Türleri ve Çalışma Prensibi
- Dünyada DNA aşıları, suphit aşıları, vektör aşıları (adenovirüs vektör olarak kullanılıyor) ve Sinovac gibi inaktif aşılar bulunmaktadır.
- mRNA aşılarının felsefesi, nano lipit partikül içerisinde verilen messenger RNA'nın hücreye girmesi ve ribozomdan spike proteini sentezine yol açmasıdır.
- DNA aşıları da mRNA aşılarına benzer bir mekanizmayla çalışır.
- 37:35Türkiye'deki Aşı Çalışmaları
- Türkiye'de yapılan Sinovac çalışmasında Corona aşısının koruyuculuğu yüzde seksenlerin üzerinde bulunmuştur.
- Coronavac aşısı Delta varyantına karşı koruyuculuğu yüzde seksenlerden yüzde altmışlara düşmektedir.
- mRNA Biontech aşısı da koruyuculuğu yüzde doksanbeşlerden yüzde seksenlere düşmektedir.
- 38:36Üçüncü Doz ve Varyantlar
- Yeni varyantlarla beraber yüksek antikor düzeylerine sahip olmak için üçüncü dozlar daha öne alınmış ve üç aylık süreye alınmıştır.
- Biontech Amerika çalışmasında Delta öncesi koruyuculuk oranı yüzde yetmişdörtlerden yaşlılarda yüzde elli'ye düşmektedir.
- Çin'de yapılan bir çalışma Sinovac aşısının Delta varyantına karşı etkili olduğunu ve iki dozun bile yeterli olduğunu göstermektedir.
- 42:49Aşı Dağıtım Eşitsizliği ve Varyantlar
- Virüsler bir kişiden bir kişiye geçerken mutasyonlara zemin hazırlar ve ne kadar çok kişide yayılırsa mutasyonlara zemin hazırlar.
- Dünyada aşı dağıtımında eşit davranılmamıştır; Afrika'da yüz kişiye aşılanma oranı yüzde yirmi'nin altında iken Kuzey Amerika'da yüzde altmış-seksenlerdedir.
- Delta varyantı Hindistan'da, Omicron varyantı ise Afrika kökenlidir ve aşı dağıtımında eşitsizlik nedeniyle başka varyantlar da bizi zorlayabilir.
- 44:20Türkiye'deki Aşı Durumu ve Önlemler
- Türkiye'de iki doz aşı yapılma oranları yüzde seksenüçlere gelmiş durumdadır ve üçüncü dozlarda yapılmaya başlanmıştır.
- Aşı karşıtlığı uluslararası bir grup olup, aşılarla ilgili akla gelmeyecek komplo teorileriyle yayılmaktadır.
- Maske, mesafe ve temizlik önlemleri en büyük tedavi ve korunma yöntemleridir.