Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu belgesel, Çatalhöyük'ün tarihi ve kültürel önemini anlatmaktadır. Videoda İngiliz arkeolog James Mirad, Cambridge Üniversitesi'nden Profesör Ian Holder ve kazı ekibi üyeleri yer almaktadır.
- Belgesel, 9000 yıllık tarihini olan Çatalhöyük'ün Neolitik Çağ'ın başlangıcını ve insanlığın yerleşik yaşamını nasıl etkilediğini ele almaktadır. Video, Çatalhöyük'ün mimari özellikleri, ana tanrıça heykelcikleri, duvar resimleri, kabartma heykeller ve sekiler gibi buluntuların anlamlarını ve işlevlerini detaylı olarak açıklamaktadır.
- Belgeselde ayrıca 1961 yılında James Mirad'ın Çatalhöyük'ü keşfetmesi, 1995'ten beri devam eden kazı çalışmaları, kazı alanının bölümlere ayrılması, toprak eleme süreci ve laboratuvar araştırmaları da gösterilmektedir. Çatalhöyük'teki yaşam tarzı, çanak çömlekler, obsidyen kullanımı, deniz kabukları ve baskı mühürleri gibi önemli buluntular da incelenmektedir.
- 00:10Çatalhöyük ve Neolitik Çağ
- Çatalhöyük, Yakındoğu'nun bilinen en büyük neolitik yerleşim merkezi olup, burada yeryüzünde ekilen ilk dokuzbin yıllık mercimek tanesi bulunmuştur.
- Çatalhöyük'te ana tanrıça, yırtıcı hayvanların koruduğu tahtında yer almış ve mercimek tanesi, ana tanrıça ve Hasan Dağı'nın öyküsü insanın öyküsü olarak birleşmiştir.
- Çarşamba Çayının suladığı Çumra Ovası'nın bereketli toprakları dokuzbin yıl önce yaşayanlara hayat vermiş, ancak Hasan Dağı'nın patladığı zamanlarda tarlalar ve ürünler yanıp kavrulmuş, yine de hayat küllerin arasından yeniden doğmuştur.
- 03:30Neolitik Çağ ve Tarım Devrimi
- Tarla, ürün ve hasat hayat çemberi tarihte ilk kez neolitik çağda tamamlanmıştır; neolitik çağ uygarlığın doğduğu çağdır.
- Uzun ve çetin buzul çağını izleyen neolitik çağda insanlar tarıma geçerek yiyeceklerini ilk kez kendileri üretmeye başlamışlardır.
- Neolitik çağda insanlar bir araya gelerek yerleşik topluluklar oluşturdular, hayvanları evcilleştirdiler, bitkilerin tohumlardan ürediğini keşfettiler ve ürettikleri yiyecekleri biriktirmeye başladılar.
- 04:59Çatalhöyük'ün Özellikleri
- Arkeoloji tek bir neolitik kültürün değil, birçok neolitik kültürün varlığını ortaya koyar; bu kültürler değişik yerel özelliklere ve ihtiyaçlara göre farklılaşmıştır.
- Çatalhöyüklüler, tarihin ilk çiftçileri ve ilk kentlileri arasında yer almış, tarımı ve avcılığı birlikte sürdürmüşlerdir.
- Çatalhöyük'te başka bölgelerle ticari ilişkileri olsa da, yakın çevrelerinde onlar kadar gelişmiş bir yaşam süren başka bir topluluk yoktu, bu durum bir arada olmanın önemini artırıyordu.
- 06:26Çatalhöyük Evleri
- Neolitik çağdan kalma yaklaşık yedibinsekizyıl yıllık Bina 5, 1998'de kazılmıştır ve geniş dikdörtgen bir yapıdır.
- Bina 5'te küçük odalar, mutfak, ocak yeri, merdiven ve yiyeceklerin öğütmek için kullanılan zıvalanmış hazneler bulunmaktadır.
- İnsanlar evlere çatıdan merdiven yoluyla giriyordu ve bazen baca deliğini hem girip çıkmak için hem de ocaktan çıkan dumanın dışarı atılması için kullanmış olabilirler.
- 08:35Çatalhöyük'ün Tarihi
- Çatalhöyük'teki yerleşik ama çevreden yalıtılmış hayat, özgün bir kültürün doğuşunu ve olduğu gibi kalmasını sağlamıştır.
- 1961 yılında Çatalhöyük evlerine ilk kez İngiliz arkeolog James Mellaart ulaştı.
- Mellaart, 1925 doğumlu, 1960'lı yıllarda Ankara'daki İngiliz Arkeoloji Enstitüsü'nde görevliydi ve Türkiye'de uzun zaman çalıştıktan sonra emekli olmuş, şimdi Londra'da yaşıyordu.
- 09:47Çatalhöyük Kazıları
- 1951'de Türkiye'ye ilk geldiğinde Konya Ovası'nda arazi çalışması yapmam için bağış yapmıştı ve iki yıl sonra 250 yer tespit etmiş, en ilginci Çumra'nın 20 kilometre dışında Çatalhöyük adında bir yerleşmeydi.
- Mellaart evlerin birinde bir kiler kabının içinde 12 santimetre boyunda bir ana tanrıça heykelcik bulmuş, bu buluntu tarih öncesine ilişkin bütün bilgilerin yeniden gözden geçirilmesini gerektirmişti.
- Heykeller toprakla kaplı olduğu için yumuşak fırçalarla temizlenmekteydi; taştan olanlar yıkılıyordu, kilden yapılmış olanlar ise dikkatle fırçalanıyordu.
- 11:52Ana Tanrıça Heykelcikleri
- Ana tanrıça bir tohum kabının içinden çıkmış, üstü tohumla kaplı ve başı yoktu; temizlendikçe iki aslanın üstünde oturduğunu ve bacaklarının arasında bir bebek başı olduğunu, yani doğum yaptığını görmüştü.
- Ana tanrıça neolitik çağda muhtemelen bereketin ve hayatın sürekliliğinin temsilcisiydi.
- Çatalhöyük kazılarında bulunan çıplak ana tanrıça heykelcikleri farklı biçimlerde, farklı durumlardaydı; figürler ayakta, oturmuş ya da çömelmişti.
- 13:46Kazı Çalışmaları ve Çatalhöyük Evleri
- Mellaart yaptığı kazılar sonucunda Çatalhöyük'ün sadece %4'üne ulaşmıştı, ancak bu kadarı bile yerleşim yerinin ölçülerini, inançların özelliklerini ve sanatta ulaşılan düzeyi göstermeye yetiyordu.
- 1965 yılından sonra Çatalhöyük kazılarına 1993'e kadar ara verildi; 27 yıllık bu aranın ardından Cambridge Üniversitesi'nden Profesör Ian Hodder kazı çalışmalarını tekrar başlattı.
- Çalışmalar Cambridge'deki McDonald Enstitüsü ve Ankara'daki İngiliz Arkeoloji Enstitüsü'nün işbirliğiyle sürüyor.
- 15:35Çatalhöyük Evlerinin Özellikleri
- Neolitik çağ Çatalhöyük evleri yalnızca basit barınaklar değildi; ürünlerin, yiyecek-içeceklerin saklandığı, evi ısıtan ve yemek pişirilen ocakların bulunduğu, hatta ölülerin gömüldüğü çok yönlü evlerdi.
- Çatalhöyük'ün yerleşim alanı tam 13,50 hektar ya da 135 dönümdü ve mimarlığının ana çizgileri çevredeki yapılarda bugün bile kendini gösteriyor.
- Çatalhöyük'teki renkli resimler, hayatın somut olaylarının ve özelliklerinin yanı sıra soyut düşünceye ve zihinsel süreçlere dair bilgiler de veriyor.
- 17:05Çatalhöyük'teki Buluntular
- Çatalhöyük'te iki inşaat tabakası kazılmış, üzerinde bulundukları Bina Tabaka 9'a ait ve üstünde bulunan Bina 6 Tabaka 8'de evin tabanının altından dokuz iskelet çıkarılmıştır.
- Dokuz iskeletten üçü yetişkindi, kalan altı bebekler ve küçük çocuklardı; ilginç olan dört ila altı aylık bir bebek iskeleti hala mezara konulduğu gibi duruyordu.
- Bebek iskeletinin el bileklerinde bilezikler, ayak bileklerinde boncuklar vardı; kamıştan örülmüş bir hasır üzerine yatırılmış ve üzerine sarı aşı boyası serpilmişti.
- 19:49Çatalhöyük'te Bulunan Eserler
- Çatalhöyük'te farklı türde eserler bulunmuş ve her türün kendine özgü anlamı ve işlevi vardır.
- Büyük kabartma heykeller (leoparlar ve tanrıça figürleri) binanın kullanım süresi boyunca kalmış, binanın sonunda sökülüp parçalanmış veya üst tabakaya taşınmıştır.
- Duvar resimleri (yanardağ, akbaba gibi sahneler) çok kısa vadeli olayları tasvir eder ve ölü gömme geleneğiyle ilintili ritüel olabilir.
- 23:29Çatalhöyük'ün Yaşamı ve Kazı Çalışmaları
- Çatalhöyük'ün duvar resimlerinden av ritüelleri, tören kıyafetleri ve sosyal örgütlenme hakkında bilgi sağlanmaktadır.
- Kazı buluntuları Çatalhöyük'ün yaklaşık on bin kişinin yaşadığı bir metropol olduğunu göstermektedir.
- Kazı alanı birimlere ayrılmış ve dünyanın farklı yerlerinden gelen seçkin arkeologlarla bir ekibe dayanılarak araştırılmıştır.
- 25:22Çatalhöyük Evlerinin Özellikleri
- Çatalhöyük evlerinin en tipik özellikleri sekilerdir; bu sekiler beyaza boyanmış, tavanı tutan dikmeler için delikler içine kazılmıştır.
- Sekilerin altında atalar ve ölüler gömülmüştür, merkez alan her zaman kullanılmış ve en az bir ateş çukurunda ateş yanmıştır.
- Kazı toprağı dikkatle elenerek, elek üzerinde kalan malzemeler incelenmek için alınmaktadır.
- 28:00Arkeolojik Kalıntıların İncelenmesi
- Arkeolojik kalıntılar (taş parçaları, kemik, seramik, obsidyen kırıkları, yapı malzemeleri ve boncuklar) suda yüzdürülerek açığa çıkarılır.
- Kalıntılar boylarına ve cinslerine göre ayrılarak ilgili laboratuvara gönderilir.
- Kazı toprağında bulunan taş aletleri, deniz kabukları ve obsidyen parçalarını Çumra çevresinden gelen kadın işçiler ayırır ve işlerinde uzmanlaşmışlardır.
- 29:00Laboratuvar Çalışmaları
- Bitki tohumları ve topraktan alınan örnekler Cambridge'deki arkeoloji laboratuvarlarına gönderilir.
- Kazı blokları reçineye batırılıp sertleştirilir, sonra 1 mm'nin yüzde 3'ü kalınlığında ince dilimler alınır.
- Tabakalaşma içindeki farklar ve kimyasal izler incelenerek erken Çatalhöyük'teki hayatı canlandırmaya çalışılır.
- 30:11Çanak Çömlek ve Dokuma
- Çatalhöyük'te hayat çanak çömleksiz başlamış, zamanla üretilip geliştirilen toprak kaplarla sürmüştür.
- Neolitik çağda bulunan ilk çanak çömlekler sade ve kaba kaplardı, yapı katları ilerledikçe kapların inceldiği ve çeşitlendiği gözlenmiştir.
- Çatalhöyük evlerinin duvarlarındaki desenler dokuma desenlerini hatırlatır ve günümüzde Çatalhöyük yakınındaki köylerde dokunan halılarda ve kilimlerde benzer desenlere rastlanır.
- 32:23Obsidyen ve Taşlar
- Obsidyen (doğal cam) Neolitik çağın en değerli yararlı taşlarından biriydi, keskinleşerek ok ve mızrak ucu olarak kullanılırdı.
- Çatalhöyük için sadece obsidyen değil, bütün taşlar değerliydi; alüvyon ovası olan Çatalhöyük'te yapı taşı bulmak zordu, bu yüzden evler kerpiçten yapılmıştır.
- Mezarlarda obsidyen aynalar, kemikten yapılmış kemer tokaları, çakmak taşından hançerler ve emzikli taş kaplar bulunmuştur.
- 33:41Ticaret ve Değiş-Tokuş
- Akdeniz kökenli deniz kabukları ticaretin ve değiş-tokuşun varlığını gösterir, doğurganlık ve bereket simgeleri olarak süsler.
- Pişmiş topraktan yapılmış baskı mühürleri Çatalhöyük'teki ticaretin göstergeleridir ve bir bakıma Çatalhöyük'ün kimlik kartı imzasıdır.
- Cambridge Üniversitesi'nde Çatalhöyük kazı ekibi değerlendirme toplantıları yaparak kazı raporları, haritalar ve basına verilecek bilgileri düzenlemektedir.