Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, "Bilim Ev Hali" adlı eğitici bir programın bir bölümüdür. Sunucu, bilimsel kavramları günlük hayattan örneklerle açıklayarak izleyicilere bilimsel bilgiler sunmaktadır.
- Video iki ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde Benjamin Franklin'in yıldırım deneyi, yağmur oluşumu ve ODTÜ Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü Yüksek Gerilim Laboratuvarı'nda yapılan deneyler anlatılmaktadır. İkinci bölümde ise kasırgalar, depremler, sel felaketleri ve tsunamiler gibi yıkıcı doğa olayları ele alınmakta ve Nuh tufanı konusuna geçilmektedir.
- Videoda ayrıca ODTÜ Büyük Rüzgar Tüneli'nde yapılan deneyler, bulut yoğunlaşma partiküllerinin önemi ve tropik bölgelerdeki kasırgaların oluşumu gibi konular da somut örneklerle açıklanmaktadır. Doğa olaylarının hem yıkıcı etkileri hem de yaşamın var olması için gerekli olduğu vurgulanmaktadır.
- 00:44Benjamin Franklin'in Yıldırım Deneyi
- 1752 yılında Benjamin Franklin ve oğlu William, fırtınalı bir akşamda tehlikeli bir deneye girişirler.
- Deneyde uçurtma, iletken ip ve anahtar kullanılarak yağmur bulutlarındaki elektrik yüklerinin kavanozdaki özel sıvıya aktarılması amaçlanmıştır.
- Franklin'in deneyi, yıldırım ve şimşeklerin evlerimizde kullandığımız elektrikten ibaret olduğunu anlamak için hazırlanmıştır.
- 01:49Bulutlardaki Elektrik Yükleri
- Bulutlar normal şartlarda yerden iki kilometre yüksektedir, ancak bazı durumlarda on iki kilometre yüksekliğe kadar çıkabilirler.
- Bulutları oluşturan tanecikler birbirlerine sürtünerek eksi ve artı yüklerle yüklenirler.
- Artı yükler bulutların üst katmanlarına, eksi yükler ise yeryüzüne yakın kısımlarda birikir ve elektrik alanı oluşur.
- 04:12Yıldırımların Tehlikesi
- Güçlü bir yıldırım milyonlarca voltluk potansiyele sahip olabilir ve evlerdeki 220 volttan çok daha yüksektir.
- Yüksek voltaj kendi başına etkili olmayabilir, ancak akım miktarı arttığında binlerce megawattlık güçle karşı karşıya kalabilirsiniz.
- Ortalama bir yıldırım küçük bir şehrin bir günlük elektrik ihtiyacını karşılayabilecek kapasitededir.
- 04:57Yıldırım Laboratuvarı
- ODTÜ Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü Yüksek Gerilim Laboratuvarı'nda küçük yıldırımlar üretilmektedir.
- Laboratuvarda standart prizden gelen 220 voltluk elektriğin voltajı bin kata kadar yükseltilerek sivri uçlu bir iletkene yönlendirilir.
- Sistem elektronların sivri uçta toplanmasını sağlayarak alttaki levhadaki elektronları uzaklaştırır ve levhanın pozitif yükle yüklenmesini sağlar.
- 07:13Yağmurun Oluşumu
- Türkiye'nin en az yağış alan bölgesi Konya Ovası'ndaki Tuz Gölü yılda ortalama 400 milimetre yağış alırken, Antarktika'daki Drivers (kuru vadiler) binlerce yıldır hiçbir şey yağmamaktadır.
- Yağmurun oluşabilmesi için güneşin denizlerdeki suyu ısıtıp buharlaştırması gerekir, ancak buharlaşan su yükselip soğuduğunda bulut oluşturur.
- Bulutlar aslında gaz değil, çok küçük taneciklerden oluşan sıvıdır ve havada kalabilirler.
- 09:29Bulutların Oluşum Süreci
- Su buharı atmosferde yükselip soğuk havayla karşılaştığında sıvı hale yoğunlaşmak ister, ancak bunu yapabilmek için tutunabileceği katı bir cisme ihtiyaç duyar.
- Bulut yoğunlaşma partikülleri (cloud condensation nuclei) toz ve iz parçacıklarıdır ve havada yeterince bu partiküllerden yoksa yoğunlaşma olamaz.
- Yağışın oluşması için bir bulutun içindeki minik su damlalarının birbirleriyle birleşerek yaklaşık 2 milimetrelik çap büyüklüğüne ulaşması gerekir.
- 11:44Yağmur Deneyi
- Steril su (mineral ve partikül bulundurmayan saflaştırılmış su) buzlukta soğumaya bırakıldığında, içinde partikül bulunmadığı için eksi 13 dereceye kadar katı hale geçemez.
- Şişeyi yavaşça çıkarıp çevirdiğinizde, suyun hala sıvı halde olduğunu ve içindeki hava baloncuğunun hareket ettiğini görebilirsiniz.
- Şişeyi yavaşça çevirdiğinizde, suyun birkaç saniye içinde donduğunu görebilirsiniz.
- 13:54Doğa Olayları ve Kasırgalar
- Doğa olaylarını tüm detaylarıyla anlayamamış olmamıza rağmen, bazılarını önlem alabilecek kadar önceden tahmin edebiliyoruz, bazılarını ise fırsat bile olmuyor.
- Kayıplara girmiş en güçlü kasırga 1979 yılında Filipinler'de gerçekleşen Horling Tayfun'dur, rüzgar çapı 2200 kilometreye kadar uzanıyordu.
- Kasırgalarda rüzgar hızları saatte 300 kilometreye kadar ulaşabiliyor, bu hız denizlerin taşması ve ağaçların devrilmesi anlamına geliyor.
- 14:45Doğa Olaylarının Evrensel Özellikleri
- Hayatlarımızı tehdit eden tek doğa olayı kasırgalarda değil, depremler, sel felaketleri ve tsunamiler de var.
- Bu felaketler zaman zaman çok yıkıcı etkiler doğurabiliyorlar ama neden oldukları ölümlerden çok daha fazla yaşama kaynak oluyor.
- Bir gezegende atmosfer varsa orada doğa olayları yaşanmak zorunda, ancak atmosferin varlığı yaşamı garanti etmiyor.
- 15:20Diğer Gezegenlerde Doğa Olayları
- Ayda hiç doğa olayları olmaz çünkü ay'ın bir atmosferi yoktur.
- Mars'a yolladığımız uzay araçları sayesinde bir tornado'nun kaydını yapmayı başardık.
- Uydu fotoğrafları Venüs, Satürn, Uranüs ve Neptün'de de kuvvetli kasırgaların olduğunu gösteriyor, ancak hiçbirisi Jüpiter'le kıyaslanamaz.
- 15:43Jüpiter'in Dev Kasırgası
- Jüpiter'in orta kısmındaki kızıl daire dev kasırgasıdır, rüzgar hızı saatte 400 kilometrenin üzerinde, genişliği ise 16.000 kilometreden daha fazla.
- Bu fırtınanın içine dünyayı kolaylıkla sığdırabileceğiniz anlamına geliyor.
- İlerlerken kendi etrafında bir tur atması altı gün sürüyor ve bildiğimiz kadarıyla en az 150 yıldır durmaksızın devam ediyor.
- 16:18Nuh Tufanı
- Nuh tufanı dünya tarihindeki gelmiş geçmiş en büyük afetlerden biridir.
- Büyük tufan sadece Kur'an-ı Kerim'de değil, Hristiyanlık ve Musevilik gibi diğer semavi dinlerin anlatılarında da önemli bir yere sahip.
- Bazı pagan dinlerinde ve antik Yunan ve Mezopotamya mitolojilerinde dahi bahsi geçen ortak bir miras büyük tufan.
- 17:19Dünyadaki Su Miktarı
- Dünyamızdaki suyun büyük kısmı tuzlu su olarak denizlerde ve okyanuslarda bulunuyor, miktarı bir milyar 330 milyon km küp civarında.
- İçme suyu olarak kullanılabilecek tatlı su kaynakları (nehirler, göller ve yeraltı suları) yaklaşık 24 milyon kilometre küp hacme sahip.
- Kutup bölgesindeki buzullar ve dağların zirvelerindeki karların hacmi de yine 24 milyon kilometreküp civarında.
- 18:12Dünya'nın Su Seviyesi
- Yeraltındaki bütün suyu dışarı çıkarsak da, kutuplardaki ve dağların zirvesindeki buzları eritip denizlere akıtsak bile mevcut deniz seviyesi ancak 60-70 metre kadar yükselebiliyor.
- Bu durumda yoğun yerleşimlerin bulunduğu birçok kıyı metropolü sular altında kalır (Tokyo, New York, İstanbul).
- Dünya haritası değişse de şu an denizden 60 metre yüksekte duran her şey su üstünde kalmaya devam edecektir.
- 18:52Nuh Tufanının Bölgesel Olması
- Nuh tufanını daha bölgesel bir felaket olarak düşünmek ve izlerini belirli bölgelerde aramaya çalışmak daha doğru bir tercih olabilir.
- Ağrı'da Hz. Nuh'un gemisi diye bahsedilen yapının gemiyle falan herhangi bir alakası yok, sadece doğal bir kaya oluşumu.
- 19:26Kasırgaların Fiziksel Özellikleri
- 2018 Eylül'ünde Amerika'yı tüm şiddetiyle vuran Florence kasırgasının bulutun çapı 600 kilometre civarında ve kasırganın merkezindeki rüzgarın hızı saatte 220 kilometreye kadar ulaşıyordu.
- Rüzgarın hızı saatte 63 ile 118 kilometre arasındaysa buna fırtına, daha şiddetliyse kasırga denir.
- Amerika kıtasının çevresinde gerçekleşmişse tayfun, Uzakdoğu kıyılarında gerçekleşenlerine verilen isim, Hint Okyanusu'nda oluşanlarınaysa siklon deniyor.
- 21:53Kasırgaların Oluşumu
- Şiddetli doğa olaylarının isimleri ne olursa olsun hepsinin ortak bir noktası var: her biri okyanusların ekvatora yakın bölgelerinde oluşup büyüyor ve karaya doğru yöneliyorlar.
- Bu tip doğa olaylarının oluşabilmesi için okyanus sularının üzerinde sıcak ve nemli havanın varlığı gereklidir, bu yüzden sadece tropik bölgelerde ortaya çıkabiliyor.
- Okyanus suyu 27 derecenin üzerine çıktığında su hızla buharlaşır ve buharlaşan hava da hızla yükselir, bu yükselme bir boşluk oluşturur ve bölgede bir alçak basınç alanı ortaya çıkar.
- 23:05Kasırgaların Dönen Yapısı
- Deneyde alev ısınıp yükselen havayı temsil ediyor, ortasından ikiye ayrılmış silindirler ise hava hareketini hızlandıran bir etki oluşturuyor.
- Sadece doğru şekilde konumlandırıldıklarında hortumlar ve kasırgalar ancak bu şartlar oluştuğunda ortaya çıkabilir.
- Kasırgaların dönerek ilerlediğini ve girdap şekline girdiklerini açıklamak için dünyanın kendi ekseni etrafındaki dönüş hareketi (saatte 1600 kilometre hıza varan) atmosferdeki hava hareketlerine etkisi büyük.