Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir sohbet programı formatında gerçekleşmekte olup, Prof. Dr. Sinan Canan, Prof. Dr. Kemal Arıkan, Prof. Dr. Oğuz Tanrıdağ, Asena Yurtsever ve Mark Güngör gibi uzmanlar arasında geçen bilimsel bir tartışmayı içermektedir.
- Program, beyin, hafıza ve cinsiyet farkları üzerine kapsamlı bir inceleme sunmaktadır. İlk bölümde beyin ölümü, genel anestezi ve hafıza türleri ele alınırken, daha sonra kadın-erkek beyin farklılıkları, evrimsel süreçteki değişimler ve bunların toplumsal yorumlanması tartışılmaktadır. Son bölümde ise Alzheimer hastalığı, zaman algısı, mekan kavramı ve beyin fonksiyonları incelenmektedir.
- Programda ayrıca insan evrimi, kültürel dönüşüm, Freud ve Einstein'in görüşleri, unutkanlık, anılar ve beyin ölümü sonrası faaliyet gibi konular da ele alınmaktadır. Konuşmacılar, bilimsel bulguları günlük hayata ve toplumsal ilişkilere yansıtmaya çalışarak, beyin ve hafıza konularını geniş bir perspektiften incelemektedir.
- Beyin Ölümü ve Laktin Sendromu
- Beyin ölümünden sonra geri dönüşün mümkün olmadığını biliyoruz.
- Laktin sendromu (kilitli almak) sendromu var; kişi ölü gibi görünse de bilinç kaybolmuyor, sadece beyin ve beden arasındaki iletişim geçici olarak kesiliyor.
- Bu sendrom özellikle tıbbi imkanların yetersiz olduğu yerlerde görülebiliyor.
- 01:14Genel Anestezi ve Ege
- Genel anestezi sırasında ege çekilmesinin zorunlu olmasına neden olan tarihi bir olay var; bir hastanın ameliyat sırasında bilincinde olmasına rağmen tepki gösterememesi.
- Ege, anestezi derinliği tespit etmekte işe yarıyor; yavaşlama çok fazla ise ameliyat yapılabiliyor, ama ege canlıysa ameliyat yapılamıyor.
- 60 yaşındaki bir insanın iki kere genel anestezi aldığı zaman Alzheimer'a daha erken gidebiliyor.
- 02:38Genel Anestezi ve Tavsiyeler
- Acil durumlar hariç mümkün olduğu kadar genel anestezi almamak tavsiye ediliyor.
- Genel anestezi, zaten yaş nedeniyle yavaşlamış beyin ve zihni daha da fazla yavaşlatarak altta bekleyen hastalık riskini ortaya çıkartıyor.
- Kısa etkili anestezik ilaçlar ise genel anesteziye girmez, hasta uyanık olmasına rağmen sonradan hatırlamayacak.
- 03:57Hafıza ve Epilepsi Ameliyatları
- Hafıza, depolama, depodan çıkarma gibi birçok komponentten oluşuyor ve fizyolojisi çok derin bir konu.
- Epilepsi tedavisi amacıyla temporal lobları çıkarılmış insanlarda Alzheimer ileri dönemlerine benzeyen belirtiler var, en önemlisi yeni bir şey öğrenememek.
- Ağrı, acı ve duygusal hafıza farklı bir şekilde kodlanıyor, deklaratif (anlatılabilir) hafıza ise hipokampus ile ilişkilidir.
- 06:02İnsan Kaybı ve Toplumsal Miras
- İnsanların okuduklarını, insanlardan öğrendiklerini ve tecrübelerle birleştirerek yorumları sadece ona özgüdür.
- İnsan kaybı toplumda büyük bir değer kaybı oluşturur çünkü bir başkası o yorumu, o tespiti getiremeyebilir.
- Canlılık stratejisinde bireyler çok fazla önemli değildir, türün devamı önemli; gelen nesiller öncekilerden istifade edip yenilikler ortaya çıkarmalıdır.
- 07:43Çocukların Yetişme Şekli ve Görsel Eğitimin Etkileri
- Günümüz çocukları görsel hafızaya ve görsel oyunlara odaklanarak yetiştiriliyor, sokakta oynamayan ve teknolojiyle meşgul çocuklar eğitimi tamamen görsel yapan bir nesil oluşturuyor.
- Konuşmacı, günümüz çocukların motor becerilerinin çok zayıf olduğunu ve ağır sakarlık görüldüğünü belirtiyor.
- 2040 yılında görsel eğitimin ve iletişimlerin yasaklanacağı, cep telefonu gibi görsel araçların kullanılamayacağı bir dünya öngörülüyor.
- 09:07Fütüristik Dünyada İnsan İlişkileri
- Bu fütüristik dünyada fotoğraflar yerine sadece resimler kalacak ve insanlar anılarını tarif ederek birbirlerine aktaracaklar.
- Yapay zeka ile iletişim sadece işitsel olacak ve insanlar betimleme kabiliyetini yitirecekler.
- Uçak kullanamayan, ameliyat yapamayan, bilgiyi hafızasında saklayamayan ve yapay zeka asistanlarıyla çalışan insanlar olacak.
- 11:21Küreselleşme ve Ticari Hedef Kitle
- Küreselleşmenin yanlış şekilde gerçekleştiği ve kültürel farklılıkların dikkate alınmadığı belirtiliyor.
- Konuşmacı, ticari açıdan hedef kitle olarak görülüyor çünkü pahalı ürünler satın alabilecek durumda.
- Gereksiz ürünlere yatırım yaparak para arttıracak yaşta ve profesyonel olarak belli bir yere gelmiş durumda.
- 14:34Kadın-Erkek Beyin Farkları
- Washington Üniversitesi'nde yapılan bir çalışmaya göre kadın beyinlerinin bedensel yaşlarından ortalama 3,80 yıl daha genç olduğu tespit edilmiş.
- Erkek beyinlerinin gerçek yaşlarından 2,40 yıl büyük olduğu belirtiliyor.
- Kadın beyinlerinin göreceli gençliği, 20'li yaşlarda olan en genç kadınlar arasında bile tespit edilmiş.
- 16:23Cinsiyet ve Beyin Yapısı
- Toplumda cinsiyet meselesi statü ve eşitlik kavgasına konu olduğu için biyolojik açıklamalar doğru duyulamıyor.
- Erkekler testosteron, kadınlar östrojen hormonu nedeniyle farklı bir beden yapısı ve işlevsellik gösteriyor.
- Kadınlarda iki beyin yarıküresi arasındaki iletişimi sağlayan korpus kallozom daha büyük, bu da daha temkinli bir beyin yapısı oluşturuyor.
- 20:33Kadın-Erkek Beyin Farklılıkları
- Kadın-erkek beynin farklılıklarını anladığımızda günlük hayatımızdaki çelişkiler ve sorunlara farklı bir açıdan bakma fırsatı yakalayabiliriz.
- Biyoloji bilgisi faydalıdır, ancak bu farklılıkları üstünlük-alçaklık ilişkisi olarak ele almamalıyız.
- Kadın beyinler erkeklere göre daha küçüktür, ancak beden başına düşen beyin ağırlığı ve beyinleşme katsayısı açısından kadınlar daha öndedir.
- 21:40Kadın Beyinin Evrimsel Rolü
- Kadın beynindeki evrimsel sorumluluk miktarı, bebeğin ihtiyaçlarını anlaması için örüntü tanıyabilen bir network'e ihtiyaç vardır.
- Erkeklerde bu bebeği anlamaya yönelik donanım daha zayıftır.
- Anne beyni, erken doğan bebeğin ihtiyaçlarını anlayıp karşılayabilecek üstün bir donanıma sahiptir.
- 22:37Erkek Beyinin Evrimsel Rolü
- Erkek beyni, doğal koşullarda az olan kaynakları bulup ailesine beslenme sağlayacak bir yapıya sahiptir.
- Bu beyin farklılıkları sosyal hayattaki bazı sorunların altında yatabilir.
- Erkekler için "nothing box" adı verilen bir mutluluk odası vardır, burada hiçbir şey düşünmeden kendi dünyalarına kapanabilirler.
- 23:50Default Mode Network ve Cinsiyet Farkları
- Default mode network (varsayılan durum şebekesi), beyindeki bir şebeke olup, hiçbir şey yapmadığımız zaman devreye giriyor ve kişiye özel çalışıyor.
- Bu şebeke, öğrendiğimiz bilgileri derleme ihtiyacımız olduğunda çalışarak evre anlarını oluşturuyor.
- Erkeklerde default mode network daha kolay devreye giriyor çünkü beyin karar mekanizmaları daha hızlı ve atak, risk alma sistemi daha güçlü.
- 25:35Cinsiyet Bazında Beyin Farkları
- Default mode network hepimizde var, ancak erkeklerde daha sık devreye giriyor, belki de zihnin hızlı karar alma ve riske girme sonucundaki yorgunluğuna bir çare olarak.
- Kadınlar daha dayanıklı görünüyor, uzun süre işlem yapmaya ve konsantrasyona devam edebiliyor.
- Epizodik hafıza (duyguyla en çok ilişkili hafıza) kadınlarda daha gelişmiş, evrimsel görev nedeniyle seçilim olmuş.
- 28:00Cinsiyet Genelleştirmeleri Hakkında Tartışma
- Biyolojiden yola çıkarak cinsiyetler hakkında laf söyleyen her yaklaşım cinsiyetçidir ve erkekler/kadınlar genellemeleri gerçekle bağdaşmaz.
- Beyin yapısı bakımından erkek beynine sahip kadınlar ve kadın beynine sahip erkekler de vardır.
- Beyin incelendiğinde cinsiyeti anlayamayız, bazı biyolojik farklar vardır ancak bu farklar kişilik yapıları ve psikolojik dünyaları ile ilgili sınıflandırmaları açıklamak için yeterli değildir.
- 32:58Aşırı Genelleştirme Eleştirisi
- Beyin üzerine yapılan aşırı genelleştirmeler, erkek ve kadın cinsiyetlerini farklı şekilde tanımlamaya ve dışlamaya yol açabilir.
- Davranış bilimlerinde kişilik yapıları ve farklılıkları vardır, bunları sadece hormon farklılığından dolayı genelleştirmek yanlış olabilir.
- Kadın ve erkek beyinlerinin üzerinde yapılan araştırmalar, ırkçılık gibi yanlış anlayışlara yol açabilir.
- 44:50Sanat ve Homo Sapiens'in Evrimsel Yolculuğu
- İnsan artık biyolojik evrimsel kuralların dışında, kültürel evrimin kurallarıyla kendini dönüştüren ve biyolojik evrimsini overdrive eden bir canlıya dönüşüyor.
- Sanat, somut dünyayı gözlemleyip soyut düşünce üretip tekrar somut yaratım halinde ortaya koyma sürecidir.
- 200-250 bin yıl önce Homo sapiens, çıplak primatlar ailesine ait bir canlı olarak hayatta kalmış, 160 bin sene önce büyük bir buzul çağı soğumasını atlatmış.
- 46:28Homo Sapiens'in Fiziksel Özellikleri
- Homo sapiens'in hayatta kalmasını sağlayan şey, bedeniyle doğanın hiçbir yerinde uyumlu olmamasına rağmen hayatta kalabilmesidir.
- Bedenimiz çıplaklaşırken, bu çıplaklaşma biyolojik seçilim baskısı sonucu gerçekleşmiştir.
- Çıplaklaşma, ayağa kalkma, ellerin serbest kalması ve elle-beyin ilişkisi Homo sapiens'in evrimsel özellikleri arasındadır.
- 48:18Homo Sapiens'in Sınıflandırılması ve Evrimsel Tartışmalar
- Homo sapiens'in sınıflandırılması konusunda evrim tartışması devam etmektedir.
- İnsanlık kavramı biyolojik olarak ikiye bölünüyor, Homo sapiens kültüre ve Homo sapiens sapiens kültüre olarak.
- Evrim tartışmalarında insanın bir mühendislik projesi olarak görülmesi ve ötekileştirme yapma eğilimi vardır.
- 50:36İnsanlık ve Genetik Çeşitlilik
- İnsanlık biyolojik olarak ve evrim olarak tek bir bütün değil, ancak insan hakları evrensel beyannamesi sonrası insanlık tek bir bütün olarak kabul edilmektedir.
- İnsan türü içinde siyahiler, beyazlar, sarılar gibi ırk ayrımı yapılmaması gerekmektedir çünkü genetik olarak çok yakın akrabadır.
- Homo sapiens sapiens, dünyadaki herhangi bir 10.000 kişilik gruptan birkaç bin sene içerisinde tüm varyasyonları tekrar çıkarabilecek bir genetik çeşitliliğe sahiptir.
- 52:00Genetik Testler ve İnsan Duyguları
- Özel şirketler tarafından yapılan genetik testler, insanların genetik çeşitliliğini göstermektedir.
- Genetik testler, ırkçılığı ve insanların memleket adına birbirlerini dövmesini ortadan kaldırabilir.
- İnsanlarda temel dürtüler seks (üreme) ve agresyon olarak kabul edilmektedir.
- 54:11Savaşlar ve Saldırganlık
- Albert Einstein savaşların bir gün biteceğini düşünürken, Freud bunun gerçekleşmeyeceğini savunur.
- Freud insandaki dürtüselliğe, Einstein ise kültürel yapılara odaklanır.
- Her olayı biyolojik, psikolojik ve sosyal açıdan ele almak gerekiyor; hiçbir şey tek başına bir parametrele açıklanamaz.
- 55:16Cinsellik ve Agresyon
- Cinsellik neslin devamı için gerekirken, agresyon engellemelere karşı bir önlem olarak geliştirilir.
- İnsanoglu evrim sürecinde karşılaştığı engellemelere karşı agresyon dürtüsünü geliştirir ve kullanır.
- Eğitim ve kültürel yapı, agresyonun süblimasyonunu getirerek daha terbiyeli ve politik şekilde sorunların çözümü konusunda eğitir.
- 57:01Alzheimer Hastalığı
- Genetik testler Alzheimer hastalığı konusunda sınırlı bilgi verebilir ve erken tanı çalışması olarak değerlendirilebilir.
- Alzheimer genellikle geç tanı konan bir hastalıktır; tıp tarafından tanısı konduğunda hastalık orta veya ileri evreye gelmiş olur.
- Erken tanıda beyin çakapi, psikolojik, fizyolojik ve genetik açıdan incelemeler yapılır ve sonuçlar birlikte yorumlanır.
- 59:35Alzheimer Tanısı ve Diğer Testler
- Alzheimer tanısında sadece genetik test değil, nöropsikolojik testler, MR tetkikleri ve beyin haritası gibi farklı incelemeler de yapılır.
- Bu testler birlikte değerlendirildiğinde Alzheimer olasılığı %99'un üzerinde kesinlikle ortaya çıkabilir.
- Kendini Alzheimermiş gibi gösteren başka nedenler de olabilir, öncelikle kronik depresyon ve erişkin yaş depresyonu gibi durumlar.
- 1:01:50Unutkanlık ve Alzheimer
- Alzheimer'da gerçek anlamıyla unutkanlık olmaz; unutma mekanizması farklıdır.
- Her gün karşılaştığımız sayısız uyaranlardan bir bölümünü rutin olarak unuturuz, ancak anılarımızı unutmak daha zordur.
- Alzheimer'da kolay kazanılan bilgiler üzerinden çalışan bir mekanizma vardır; yeni öğrenmede problem olduğundan eskiler zaman içinde yer değiştirir.
- 1:04:46Alzheimer Türleri
- Alzheimer öncelikle yüz sene önce orta yaş grubunda tanımlanmıştır, ancak ortalama ömrün uzamasıyla yaşlılığa doğru kaymıştır.
- Alzheimer erken başlangıçlı ve geç başlangıçlı olarak ikiye ayrılır; bu farklı hastalardır.
- Erken başlangıçlı Alzheimer 40-60 yaşları arasında başlar ve genetik yükü fazladır, geç başlangıçlı Alzheimer ise 80 yaşından sonra başlar.
- 1:06:19Anıların Seçici Olması
- Galatasaray Lisesi'nden sınıf arkadaşları, son yıllarda ilk yıllardan daha çok bahsettiğini fark etmişlerdir.
- Eğitim hayatının ilk yılları, karşı cinsle ilişkiler açısından kişiliklerin daha çok ortaya çıkması ve çatışmalarının yaşanması açısından daha anlamlı olmasına rağmen, son yıllardan daha az anlatılıyor.
- Bu durum "toplumsal Alzheimer" olarak nitelendirilebilir ve yaşlanma sürecinde hayret ettiğimiz günlerin daha çok hatırlanmasıyla ilgilidir.
- 1:08:17Erişkin Davranış Kalıpları
- Erişkin davranış kalıbı, kişinin davranışlarının zamanla oturduğu ve etrafındakilerin onu belli tepkilerle karşılamasıyla ilgilidir.
- Rutin içerisinde yaşanan hayat, tecrübe ilerledikçe daha az hafızaya değer görülmeye başlar.
- Seçici hafıza subjektif bir durumdur ve yorgunluk, özellikle entelektüel yorgunluk hafıza performansını etkileyebilir.
- 1:10:32Zihin ve Hafıza
- Entelektüel kişilerin gündelik unutkanlıkları daha yoğun olabilir, ancak Alzheimer gibi hastalıklar aktif zihinde zor uğrayan bir şeydir.
- İnsanın diğer canlılardan ayıran önemli özelliklerinden biri geniş zaman algısı ve mekansal bağlamdır.
- Ön beyin hasar gördüğünde bu algılar kaybedilir ve lobotomi gibi yöntemlerle ön beyin bağlantıları kesildiğinde gelecek endişesi gibi duygular kaybolabilir.
- 1:13:22Zaman ve Mekan Kavramlarının Değişimi
- Yeni bilimsel gelişmeler zamanı mekanlaştırıyor ve mekandan konuşmamaya doğru gidiyoruz.
- Kütlesel hislerimizden bahsederken aslında kitle yok, biz boşlukta asılmış olarak yaşıyoruz.
- Matrix filminin senaryosu nörop-fizyolojik olarak insanın gördüğü hiçbir şeyin gerçek olmadığını, zihinsel temsillerin içinde yaşadığımızı gösteriyor.
- 1:16:03Zaman ve Mekanın Beyin Üzerindeki Etkileri
- Yaşlı kişiler genellikle geçmişte yaşamak zorunda kalıyor ve ölüm zamanla ilgili bir kavram olarak görülüyor.
- Beyin açısından bakıldığında, zaman ve mekanın ayrı ayrı ilgi türleri olduğu ve farklı bölgeler tarafından işlendiği inancından çıkılıyor.
- Hipokampus içindeki navigasyon işine yarayan hücreler, yeni bir şey öğrendiğimizde hem zaman hem de mekan boyutuyla öğrenmeyi sağlıyor.
- 1:19:44Elektroensefalografi ve Ölüm Süreci
- Elektroensefalografi (EEG), beyinin elektriksel aktivitesini ölçen bir yöntemdir.
- Ölüm sonrası beyinin çalışması süresi kişiye göre değişiklik gösteriyor, ortalama 2-3 dakika ile 15 dakika arasında değişebilir.
- Beyin ölüm sonrası çalışmaya devam ederken önce bilincin kaybolması, ardından görme, duyma ve hissetme gibi duyu organlarının etkilenmesi görülür.