Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu bilimsel belgesel, meteorologlar, bilim insanları ve hortum deneyimleri olan kişilerin anlatımlarını içermektedir. Videoda Dr. Sarka, Brandi Stablefield, Jack Doswell, Belinda Wald gibi uzmanlar yer almaktadır.
- Belgesel, Amerika'nın hortum geçidi bölgesindeki tehlikeleri, hortumların oluşum mekanizmasını ve trajik olayları incelemektedir. Video, Kansas'ın Atika kasabasında 2004'te yaşanan F4 hortumu, Teksas'ın Pampa kenti, 1925 Indiana Hortumu, 1999 Oklahoma Hortumu gibi tarihi olayları ele alırken, hortumların fiziksel etkilerini ve hasarlarını detaylandırıyor. Son bölümde ise, bir hortumun büyük bir şehir olan Dallas'ı vurması durumunda olabilecek korkunç senaryo simüle ediliyor.
- Belgesel, hortumların Fujita ölçeğine göre güçlerini, içindeki karmaşık rüzgar dinamiklerini ve insanlar için korunma yöntemlerini açıklamaktadır. Ayrıca, 1999 Oklahoma Hortumu'nun 40 kişiyi öldürdüğü, 700'den fazla kişiyi yaraladığı ve 1 milyar dolarlık hasar verdiği gibi istatistikler sunulurken, bir hortumun Dallas'ı vurması durumunda 5 milyar dolarlık hasar ve binlerce evsiz kişinin oluşacağı tahmin edilmektedir.
- 00:06Hortumların Tehlikesi
- Hortumlar öngörülemez ve değişkendir, bir nükleer bomba yemiş gibi bölgeyi berbat edebilir.
- Bilim adamları, Amerika'nın büyük bir kentini yok edecek bir hortum geri sayımında bulunuyorlar.
- En tehlikeli hortum uyarısı, gökyüzünü kıyamet benzeri bir karanlık kapladığında gelir.
- 01:17Hortumların Oluşumu ve Güçleri
- Hortumlar genellikle şiddetli dönen bir hava sütunu olarak oluşur ve rüzgar ne kadar hızlısa hortum o kadar tehlikeli olur.
- Amerika'nın büyük düzlükleri boyunca her yıl 400'den fazla hortum oluşur, ideal atmosfer koşulları nedeniyle.
- Hortumlar F0'dan F5'e kadar ölçeklenir; F0 hortumları saatte 116 km'ye kadar, F5 hortumları ise saatte 512 km'ye kadar rüzgar hızına ulaşabilir.
- 03:30Atika Kasabasının Hortum Tehlikesi
- Kansas'ın Atika adlı küçük kasabası, Wichita'nın 111 km güneybatısında bulunuyor ve yaklaşık 600 kişiya ev sahipliği yapmaktadır.
- 12 Mayıs 2004'te, Atika'ya F2 gücündeki bir hortum çarptı ve evlerin çatılarını uçurdu.
- Kansas'ın kızgın göğü, F4 gücündeki bir hortum daha oluşturdu ve bu hortum, Dan Smith'in evine doğru geldi.
- 07:18Hortumların Fiziksel Etkileri
- Bir hortumun güzergahını bilmek, potansiyel kurbanlara 12 dakikalık bir uyarı süresi verir.
- Dan Smith ve eşi bodruma inmeyi reddedince, F4 hortumu evlerini saatte 322 km'den daha hızlı rüzgar hızıyla yok etti.
- Karmaşık fizik yasaları havayı öldürücü bir güce dönüştürür ve hortum simülatörleri bu durumu canlandırır.
- 09:56Hortumların Hasar Yaratma Mekanizması
- Dr. Sarkan'ın hortum simülatörü, kuru buz kullanarak çapı 120, boyu 240 santimetreye ulaşan hortumlar üretebiliyor.
- Sarka'nın deneyleri, F3 veya daha güçlü hortumlardaki sirküler rüzgarın düz rüzgarlara oranla üç kat daha yıkıcı olduğunu gösteriyor.
- Hortum geçidindeki yapıların sadece birkaçı dayanıklı inşa edilmiş ve bunlar bile ancak F1 rüzgarlarına dayanabiliyor.
- 11:52Teksas'ın Hortum Tehlikesi
- Teksas'ın Pampa kenti, 1921 yılında petrolün bulunmasıyla kuruldu ve bugün burada 17.000 insan yaşıyor.
- Kasabanın Teksas eyaletindeki konumu, hortum ülkesi olarak bilinen bölgede yer alması nedeniyle en büyük kusuru.
- 8 Haziran 1995'te Teksas'ı vuran tek bir kasırga, Kansas'ı vuran hortum kümesinin gücüne kıyasla daha büyük bir tehdit olarak ortaya çıktı.
- 12:36Pampa Hortumu
- 8 Haziran 1995'te, Brandi Stablefield'in iki yıllık şerifliği döneminde yaşadığı şiddetli bir hortum, ona karşılaştığı en büyük felaket oldu.
- Oğleden sonra saat 16:00'da, Emerald Otoyolu'nun güneyinde büyük bir hortum çıkacağı uyarısı alındı.
- Stablefield kamerasını alıp kasırgaya doğru ilerledi ve hortumun büyüdüğünü gözlemledi.
- 13:26Hortumun Anormal Davranışı
- Meteorolog Jack Doswell, pampa hortumunu izleyip filmi alırken, bu hortumun ana fırtına ile karşılaştırıldığında alışılmışın dışına çıktığını belirtti.
- Hortum neredeyse hareketsiz duruyordu ve keskin bir sağa dönüş yaptı, bu da Doswell'i şaşırttı.
- Hortumlar genellikle kendilerini üreten fırtınaya bağlı olarak hareket ederken, pampa hortumu fırtınayla aynı yönde ilerlemiyordu.
- 14:10Hortumun Tehlikeli Hareketleri
- Hortum birkaç keskin dönüşün ardından yaklaşık 270 derecelik bir tur attı, bu istikrarsız ve öngörülemez hareketler tehlikeli bir durum yarattı.
- Belinda Wald, babasıyla birlikte endüstriyel bir komplekste çalışırken, hortumun yaklaştığını duyabiliyorlardı.
- Basınç artarken ışıklar sönmeye başladı ve hortum kompleksteki çelik binaları vurdu.
- 15:52Hortumun Yıkıcı Gücü
- Hortum patlama yaparak insanları yerdeki eşyaların üzerine savurdu ve araçları havada döndürdü.
- Stablefield ve Doswell, bir hortum'un üç tonluk araçları savurmasını tespit eden ender kişilerdi.
- Veda Goldi, hortumun yıkıcı gücünün içinde hapsolmuştu ve çaresizliğini hissetti çünkü onu durdurmanın ya da yönlendirmenin bir yolu yoktu.
- 17:21Şerif Stablefield'in Güvenlik Hareketleri
- Stablefield, hortumun Bambya'ya doğru gittiğini fark edip arabasına bindi ve hortumun güzergahına doğru sürdü.
- Havalanan parçalar arabanın içine girmeye başladı ve hortum kasabanın merkezindeki şerif ofisine doğru gitti.
- Hapishanede yaklaşık 65 mahkum vardı ve güçlü bir binaya sahiptiler, ancak yaklaşan hortum çok büyüktü.
- 17:57Hortumun Hasarları
- Bankayı vuran kasırga 200'den fazla ev ve 50 yılını tahrip etti.
- Endüstriyel bölgedeki binaların çoğu temellerinden koptu ve Belinda ağır yaralandı.
- Acil yardım görevlileri Belinda ve babasını hastaneye yetiştirmeye çalıştılar, durumları ciddiydi ancak ölen olmadı.
- 19:15Hortumun Fiziksel Özellikleri
- Hortumun içindeki tuhaf ve karmaşık gücü araştıran Dev Levellen, hortumdaki rüzgarın sadece daireler çizmeden içe doğru bir spiral oluşturduğunu belirtti.
- Levellen'e göre, bir aracın havalandığında aşağı doğru esen güçlü rüzgarlar tarafından yere çarpabilecek, ardından yukarı esen rüzgarlarla yine havalanabileceğine inanıyor.
- Bu ölümcül döngü, bir füze gibi dışarı fırlattığı artıkları parçalayabiliyor.
- 20:15Hortum Karşıtı Barınak Testi
- Scott Ship ve Klimson Üniversitesi'ndeki bir ekip, hortum tarafından savrulan bir otomobilin verebileceği zararları araştırıyor.
- Barınak olarak tasarlanmış yapı, 30 santimlik çimento blok ve içinden geçen çift sıra çelikten oluşuyor.
- Yapı defalarca darbe aldıktan sonra çatlak oluştu ve alt kısımdaki destek ünitesi yükün altında esnemeye başladı.
- 22:15Geral Hortumu
- 27 Mayıs 1997'de, Texas'ın merkezinde bir süper hücre oluştu ve Geral hortumu oluştu.
- Geral hortumu, o dönemde çok olağandışı olduğunu düşündüğümüz bir anda oluştu ve dikey rüzgar makaslaması ve diğer tipik hortum oluşumlarından yoksundu.
- Meteorolog bilim insanları, bir hortum oluşturmak için dikey rüzgar makaslaması ve dönmeye ihtiyaç duyulduğunu düşünürken, Geral hortumu bu kanıtı çürüttü.
- 24:15Geral Kasabasındaki Olaylar
- Gökyüzü kararıp rüzgar şiddetlendiğinde, LaDonna Peterson ve ailesi karavandan ayrılıp kayınvalidesinin sağlam tuğla evine gitti.
- Ken Adams uyuduğu için şehirdeki alarmı duymadı, ancak köpeğinin korktuğunu hissetti ve bir şeylerin yanlış gittiğini anladı.
- Haberlerde üç kilometre ileride bir hortum oluştuğu söyleniyordu ve LaDonna, hortumun kıpırdamadan durup döndüğünü gördü.
- 25:19Gerald Hortumu'nun Vuruşu
- Gerald hortumu saatte onaltı kilometrelik düşük bir hızla ilerlerken, iç rüzgarlarının hızı saatte dörtyüzyirmi kilometreye ulaşmıştı.
- Hortumun vurduğu evlerde banyo kapısı uçup gitmiş, eve çamur ve saman gibi şeyler dolduğunu görebiliyorlardı.
- Hortumun çapı muhtemelen sekizyüz ya da binikiyüz metre kadardı ve üçyüz'den fazla hayvanın ölümüne ya da yaralanmasına neden olmuştu.
- 27:11Gerald Hortumu'nun Sonuçları
- Hortumun vurduğu bölgede yüz yirmi dönümlük bir arazi tahrip olmuştu.
- La Dona'nın ailesi evlerinden çıktığında bir enkaz yığınıyla karşılaştı ve mahallelerindeki bütün evler dümdüz olmuştu.
- O gün yirmiyedi kişi öldü, bunların yarısı çocuktu ve birçok aile yok oldu.
- 28:20Gerald Hortumu'nun Bilimsel Analizi
- Gerald hortumu çok ağır hareket ediyordu, büyüktü ve çok fazla enkaz biriktirmişti.
- Hortuma ait olan hızlı rüzgarlar, bulundukları yerde saniyelerce değil, dakikalarca var oldular.
- Hortumun saatte onaltı kilometre gibi düşük bir hızla hareket etmesi, ortalama hızları saatte kırksekiz kilometre olan hortumlar için oldukça yavaştı.
- 29:01Hortumun Yıkıcı Gücünün Nedenleri
- Fizik uzmanı Dev Level'ın bilgisayar modeli bulguları canlandırıyor; bu bulutun içinde herhangi bir anda binlerce ton ağırlığında toprak bulunabilir.
- Gerald, hortumun Texas düzlüğünü geçtiği sırada büyük miktarda toprak havalandırdı, bu da hortumun ileri hareketini yavaşlatırken yıkıcı gücünü arttırdı.
- Uzmanlar, Gerald hortumunun evleri diğer bazı hortumlar gibi güçlü rüzgarlarda yıkmak yerine, rüzgarda savrulan enkazla yıktığına inanıyorlar.
- 29:48Hortumla Yaşananlar ve Öneriler
- Gerald hortumu trajik olduğu kadar da sıradışıydı; uzmanlar bir kasırganın önünden asla kaçmamak gerektiğini öğrenmişlerdi, ancak Gerald'da ölenlerden bazıları ağır hareket eden fırtınadan arabayla kaçabilecek durumdaydı.
- Uzmanlar, fırtına sığınakları olmayan potansiyel kurbanlara evdeki banyo ve tuvalet benzeri kapalı alanlara saklanmalarını önerdiler.
- Hiçbir hortum birbirine benzemese de, uzmanlar en iyi seçeneğin bu iş için yapılmış özel bir yeraltı sığınağı olduğunu söylüyor.
- 30:28Gerald Hortumu'nun Etkileri
- Gerald hortumu uzmanların kasırga izleme tarzlarını değiştirdi; artık alçak rüzgar makaslamasına sahip fırtına sistemlerine olası hortum üreticisi gözüyle bakıyorlar.
- Gerald hortumu yirmiyedi can aldı, ancak Amerika tarihindeki en ölümcül hortumların yüzlerce insanı öldürmesini engelleyemediler.
- Modern zamanlarda görülmemiş bir dev hortum milyonları tehdit ediyor.
- 31:141925 Indiana Hortumu
- 18 Mart 1925 günü tek bir hortum Indiana'da altıyüzdoksanbeş kişiyi katletti.
- Dev bir F-5, üçyüzyirmi kilometrelik bir güzergahta saatlerce ilerleyerek hayatta kalmak mucizesi olan insanları vurdu.
- Fırtınada havada on binlerce şey vardı; tahta plakalar, evlerin duvarları, hatta bazı yerlerde evlerin tamamı havalanıp yere savruluyordu.
- 32:051925 Indiana Hortumu'nun Nedenleri
- Yıkımın dev boyutu asıl nedeni felaketin hazırlıksız insanları vurmasıydı.
- 1925 yılında hortum geçidindeki küçük kasabalarda birkaç milyon insan yaşıyordu, bugün ise çok daha fazla sayıda insan buraya yerleşmiş durumda.
- Modern iletişim daha iyi bir uyarı demek ama büyük bir kenti bir F-5 vurmadan tahliye etmek hala imkansız.
- 32:593 Mayıs 1999 Oklahoma Hortumu
- 3 Mayıs 1999'da Oklahoma sakinleri modern tarihin en kötü F-5 hortumu ile karşılaştı.
- Öğleden sonra Oklahoma'daki hava tahmincileri birden fazla süper hücreyi takip ederken hortum uyarıları yapılmaya başlandı.
- Hava tahmincileri, birden fazla fırtınanın birden fazla hortum üretmesini şaşkınlık içinde izliyordu.
- 34:22Oklahoma Hortumu'nun Vuruşu
- Saat 18:25'de Oklahoma'nın Amber kasabasının hemen dışında büyük bir hortum yere temas etti.
- Doppler radarı rüzgar hızını saatte beşyüzoniki km olarak kaydetti, bu kayıt altına alınan en hızlı kasırgaydı.
- Hortum bir buçuk kilometre uzakta olup yoluna çıkan her şeyi yok ediyordu ve DNA Klim'in evine yaklaşıyordu.
- 35:34Oklahoma Hortumu Deneyimi
- Oklahoma'da bir hortum sırasında yüksek frekanslı çığlıklar duyuluyor, pencereler patlıyor, ev titriyor ve çatı kirişleri kırılıyor.
- Ev havaya uçtuğunda, insanların nefes alamadığı, kum yuttuğu ve korkudan felç geçirdiği anlatılıyor.
- Hortum sırasında oğulun yanına koştuğu ve ikisinin de yalın ayaktan yaralanmadığı bir mucize yaşanıyor.
- 36:42Hortumun Etkileri
- F5 şiddetindeki hortum Oklahoma şehrinin merkezine doğru ilerledi ve bazı insanlar panikleyerek araçlarını terk ederek barınak aradı.
- Hortumdan kaçış yolları tıkandı ve hortum geçtiğinde 40 kişi öldü, 700 kişi yaralandı.
- Acil serviste çalışan bir kişi, vücutları tahta kıymıkları dolu halde gelen çok yaralı hastalar gördüğünü anlatıyor.
- 38:02Hortum Yaralanmaları ve Hasarlar
- Enkazdan kaynaklanan yaralanmaların çoğu vücuda saplanmış objelerden kaynaklandı; küçük kıymıklardan bir-iki metrelik büyük objelere kadar birçok yaralı enkaz parçalarından zarar gördü.
- Oklahoma kasırgası yaklaşık 3000 yapıyı dümdüz etti.
- Hortum birçok evi yıkıp parçalarını havaya savurmuştu.
- 38:36Hortumun Yapılara Etkisi
- Hımlson Üniversitesi'nde Shift ve ekibi, hortumda meydana gelen olası hasarları incelemek için iki metrelik objeleri saatte 160 km'den hızlı fırlatarak test ediyorlar.
- Hortum bir eve çarptığında, küçük bir delikten daha fazla hasar meydana getirir ve bir giriş kapısı açar.
- Hortum bir kez içeri girdiğinde duvarları ayırıp çatıyı uçurur ve ev hortumun çorbasına karışır.
- 39:28Ev Yapısı ve Hortum Dayanıklılığı
- Evlerde yaygın olan ahşap çerçeveli duvarın önünde tuğla kaplaması, F5 şiddetindeki bir hortumda çok güçsüz kalır.
- Shift'in deneyleri, tuğla kaplamasının hortum enkazına dayanabilmesi için arkasında 8 cm'lik bir çimento desteğe ihtiyaç duyduğunu gösteriyor.
- Oklahoma'daki evlerin çoğu ahşap çerçeve üzerine tuğla kaplama ile inşa edilmiş, bu yaygın inşaat tarzı hortumu yolu üzerindeki evlerin enkaz miktarını aşırı derecede artırıyor.
- 40:30Oklahoma Hortumunun Sonuçları
- O bahar günü 100 süper hücre fırtınası 70 hortum yarattı, bunların arasında eyaletin otoyollarından geçip Oklahoma şehrinin birçok mahallesini yok eden F5 hortumu bulunuyordu.
- Mahallede 14 kişi öldü ve bu durum tanrı'nın bir mucizesi olarak görülüyor.
- Oklahoma hortumu bir milyar dolarlık hasara neden oldu ve Amerika tarihinin en çok maddi zarar veren hortumu oldu.
- 41:33Potansiyel Felaket Senaryosu
- Oklahoma hortumu, bir F5'in büyük bir kenti vurması halinde olabileceklerin yanında masum kalıyor.
- Bilim adamları her yıl hortum geçidindeki büyük kentlerde meydana gelen dev kasırgalarda bir hüsnüziyade oynuyor.
- Oklahoma şehri 1999'da bu oyunu kaybetti ve 40 kişi öldü, 700'den fazla insan yaralandı, bir milyar dolardan daha büyük bir hasar meydana geldi.
- 42:15Dallas'ın Tehlikesi
- Dallas, Teksas'ın büyüyen bir şehri ve Amerika'nın en hızlı büyüyen büyük kentlerinden biri, nüfusu 5 milyonun üzerinde.
- Araştırmacı Scott Ray, Dallas'ın olası bir dev felakete hazırlanması için 60 farklı senaryo hazırladı.
- Ray ve ekibi Oklahoma hortumunun izlediği güzergahı Dallas'ın Fort Worth bölgesinde canlandırdılar.
- 44:07Kabus Senaryosu
- Kabus senaryosu bir süper hücre fırtınasının orta-kuzey Teksas'ta oluşması ile başlıyor.
- Saatte 320 kilometre hıza ulaşan rüzgarda arabalar savruluyor, binalar yıkılıyor ve kasırganın iç rüzgar hızı saatte 400 kilometreyi aşıyor.
- Tıkanmış otoyolda panik başlıyor, araçlar savruluyor ve köprünün altında saklanan herkes uçuşan enkaz ve şiddetli rüzgara savunmasız yakalanıyor.
- 45:42Hortumun Dallas'a Etkisi
- Ölümcül hortum Dallas şehir merkezine ulaşıyor ve gökdelere zarar vererek cam pencereler patlıyor.
- Hortum, cam kaplı gökdelenlerin bulunduğu Vales Forward bölgesinde büyük hasara neden oluyor.
- Bir tramvay şehre girerken hortum onur aylarından söküp bir gökdelene çarpıyor ve trendeki ve binadaki yüzlerce insanı öldürüyor.
- 46:55Hortumun Hasarları ve Sonuçları
- Ortun Dallas şehir merkezini harabeye çevirip kuzeye ilerliyor ve saatte beşyüz kilometreyi aşan hızla Plak Mahallesi'ne doğru gidiyor.
- Plak Mahallesi'nde yaşayan doksaniki bin insanın sığınağa ulaşmak için yirmi dakikası vardı.
- Tarihin en kötü hortumu göğe yükseliyor ve ardında altmışbir kilometre uzunluğunda bir savaş alanı bırakarak Dallas'ı yok ediyor.
- 47:43Ekonomik ve Sosyal Etkiler
- Olayın üzerini örtmenin bir yolunun olmadığı, bununla baş edebilmek çok zor olacağı belirtiliyor.
- Toplam hasar beş milyar doları bulacak, on binlerce insan evsiz kalacak ve bir o kadar yaralanacak.
- Ölü sayısı tahmin edilemiyor çünkü insanların kararları bu sayıyı belirleyecek.
- 48:14Önleme Stratejileri
- Şehir planlamacılarının verebileceği en iyi karar birçok yeraltı sığınağı inşa etmek, tahliye planları hazırlamak ve halkı eğitmek.
- Şiddetli hortumlara dayanıklı kentler inşa etmenin finansal olarak mümkün olmadığı belirtiliyor.
- Bilim, doğanın en büyük sırlarından birini anlamak için bir ölüm kalım yarışına girdi.
- 48:53Gelecek ve Hazırlık
- İdeal bir dünyada hortumları incelemek için radarlar olmalı ama günümüzde böyle bir şey mümkün değil.
- Hortumları öngörebilme konusunda sınırlı olmamız endişelerimizi haklı çıkarıyor.
- Bilim, doğanın bu ölümcül gücü hakkında daha fazlasını bulana kadar yapılacak tek şey büyük bir felaket bulmadan önce hazırlık yapmak.