Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, her pazartesi gecesi 21:00'de yayınlanan "A'dan Z'ye Deprem Gerçekleri ve Doğal Afetler" programının 90 dakikalık bir bölümüdür. Programda İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Naci Görür, Prof. Antonio Tropia ve iletişim uzmanı Selin Canik gibi uzmanlar yer almaktadır.
- Program, Türkiye'nin deprem riski nedeniyle yaşadığı jeolojik konumu, depremlerin oluşumu ve fiziksel nedenleri, deprem dalga türleri ve özellikle Marmara Denizi'ndeki deprem tehlikesi hakkında detaylı bilgiler sunmaktadır. Video, Türkiye'nin tektonik konumu, Afrika ve Arabistan levhalarının hareketleri, deprem büyüklüğü ve şiddeti arasındaki fark, fay kavramı ve deprem dalgalarının yayılımı gibi konuları ele almaktadır.
- Programda ayrıca Marmara Denizi'ndeki Kuzey Anadolu Fayı'nın durumu, tsunami riski, deniz tabanı araştırmaları ve 1999 depremlerinden sonra yapılan çalışmalar hakkında bilimsel açıklamalar yapılmaktadır. Konuşmacılar, deprem öngörüleri konusunda bilimsel yaklaşımın önemini vurgulayarak, 1999'dan itibaren 30 yıl içinde deprem olma olasılığının %62'den fazla olduğu bilimsel hesaplamalarla desteklenen bilgiler sunmaktadır.
- 00:15Program Tanıtımı
- Her pazartesi gecesi 21:00'de "A'dan Z'ye Deprem Gerçekleri ve Doğal Afetler" adlı program sunulacaktır.
- Programın konuğu, İTÜ Maden Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Naci Görür'dür.
- Programda iletişim uzmanı Selin Canik de katılacak ve halkın deprem ile ilgili sorunlarına tercüman olacak.
- 03:19Türkiye'nin Deprem Riski
- Türkiye'nin jeolojik konumu onu dünyanın en aktif tektonik bölgelerinden biri yapmaktadır.
- Dünya'nın litosferi (taşküre) belirli levhalardan oluşmakta ve bu levhalar hareket halindedir.
- Akdeniz okyanusu gittikçe genişlerken, Pasifik okyanusu gittikçe daralmaktadır.
- 05:15Türkiye'nin Tektonik Yapısı
- Türkiye'nin güneyindeki Afrika ve Arabistan levhaları yılda kuzeye doğru ilerleyerek Avrasya'ya yaklaşıyor.
- Türkiye'de özellikle Doğu Anadolu'da sıkışma meydana gelmekte ve Anadolu bu sıkışma nedeniyle batıya doğru hareket ediyor.
- Bu hareket iki fay boyunca gerçekleşmekte: Kuzey Anadolu Fayı ve Doğu Anadolu Fayı.
- 06:49Deprem Nedenleri
- Türkiye'deki bu hareketler sağ yönlü doğrultu atımlı faylar oluşturuyor ve büyük ölçüde depremlere neden oluyor.
- Türkiye'nin batıya doğru hareketi Yunanistan tarafında engelleniyor ve Akdeniz'e doğru dönüyor.
- Afrika levhası batı Anadolu'nun altına dalıyor ve kuzey-güney yönlü bir gerilme meydana geliyor.
- 08:37Doğu Akdeniz'in Tarihi
- Doğu Akdeniz, eski bir okyanusun (Tetis Okyanusu) kalıntısıdır.
- 20-25 milyon yıl önce Doğu Akdeniz bir gemi ile geçilebilecek kadar geniş bir okyanus parçasıydı.
- Son 13 milyon yıldır Afrika ve Arabistan levhaları Avrasya'ya yaklaşıyor ve bu hareketler hızlanarak devam etmektedir.
- 10:41Deprem Oluşum Mekanizması
- Afrika levhası bir taraftan Ege'nin altına, diğer taraftan Bulgaristan'ın altına doğru dalarken, İtalya tarafından da batıya doğru bir dalma hareketi görülüyor.
- Bu dalma hareketi, üzerleyen levha üzerinde gerilmelere ve dolayısıyla depremlere neden oluyor.
- Türkiye her sene yılda 2,5 santim Yunanistan'a doğru hareket ediyor ve bu hareket engellenemiyor.
- 12:31Deprem Oluşumu ve Fay Kavramı
- Hareketin takıldığı yerde enerji birikiyor ve kayalar dirençli olduğu için uzun süre dayanıyorlar.
- Biriken enerji, kayanın direnme gücünü aştığında kaya kütlesi kırılıyor ve deprem meydana geliyor.
- Fay, bir kırıktır ve çatlağın iki tarafındaki yüzeyler birbirine göre hareket ederken, hareket etmiyorsa çatlak olarak adlandırılır.
- 15:46Deprem Büyüklüğü ve Şiddeti
- Deprem büyüklüğü, kırılan yüzeyin alanı ile orantılıdır ve depremin açığa çıkardığı enerjiyi ifade eder.
- Deprem şiddeti ise depremin yeryüzünde canlılar veya yapılar tarafından hissedilme derecesidir.
- Deprem büyüklüğü değişmezken, şiddeti bölgeden bölgeye değişebilir; aynı büyüklükteki deprem Türkiye'de şiddetli hissedilebilirken, Japonya'da hissedilmez olabilir.
- 21:17Deprem Dalga ve Enerji Yayılımı
- Depremde açığa çıkan büyük enerji bir dalga halinde yayılır ve kaya veya su her türlü zemin içerisinde ilerler.
- Deprem enerjisi, önce birikip sonra aniden açığa çıkarak büyük bir dalga halinde yayılır.
- 22:48Deprem Dalgaları ve Ölçümü
- Deprem dalgaları sismograflarla ölçülür ve katı cisimlerde saniyede kilometrelerce hızla ilerler.
- Sismograflar titreşimlere göre dalgaları çizerek, dalga genliğinden logaritmik hesapla depremin büyüklüğü belirlenir.
- Deprem dalgaları farklı tiplerde olup, ilk gelen P dalgası (primer dalga) arzın içerisinde ilerlerken hacimsel değişikliklere neden olur.
- 24:30Deprem Dalga Tipleri
- S dalgaları (eş dalgalar) P dalgalarından sonra gelir ve zemini ilerleme yönünde değil, sağa sola zikzaklar çizerek hareket ettirir.
- Yüzey dalgaları derinlerden veya yüzeye yakın gelen ve yıkıcı etkisi olan dalgalardır.
- Lav dalgaları S dalgasına benzer hareketler yapar ve yüzeyde olduğu için yapıyı sallar, raylı dalgalar ise okyanus dalgası gibi hareket eder.
- 25:59Marmara Fay Hattı
- Marmara Denizi'nde bir fay hattı bulunmakta ve bu fay kırılırsa büyük bir deprem yaşanacağı tahmin edilmektedir.
- Denizaltılar ve özel sismografik gemilerle Marmara Denizi'nde araştırmalar yapılmıştır.
- 26:33Deniz Fayları ve Marmara Denizi
- Deniz fayları, kırık veya çatlak olarak adlandırılan, belirli bir eni, uzunluğu ve derinliği olan yapılar olup, denizin tabanında kilometrelerce uzunlukta ve yer yer 15-20 kilometreye inen kırıklar oluşturabilir.
- Marmara Denizi'nde, Kuzey Anadolu Fayı'nın hareketleri sonucu oluşan çukurluklar ve havzalar, deniz tabanının şekillenmesinde önemli rol oynamaktadır.
- Marmara Denizi'nin tabanında, adalarla deniz arasında yaklaşık 1300 metrelik bir kot farkı bulunmakta ve bu fark jeolojik anlamda çok genç bir yapıdır (6 milyon sene içinde şekillenmiştir).
- 31:37Trakya Havzası ve Marmara Denizi İlişkisi
- Trakya Havzası, Karadeniz ve Akdeniz arasında, Çanakkale'den Boğaz'a kadar uzanan bir alan olup, Marmara Denizi de bu havzanın üzerine açılmıştır.
- Trakya Havzası'nın oluşumu daha eski olup, Kuzey Anadolu Fayı ile doğrudan ilişkisi yoktur.
- Marmara Denizi'nde yapılan araştırmalar, 1995 yılına kadar sadece dört adet bilimsel araştırma olup, Türkiye Petrolleri'nin petrol bulma amacıyla yaptığı araştırmalar hariç tutulmuştur.
- 35:181999 Deprem Sonrası Araştırma Çalışmaları
- 1999 depremleri sonrası Marmara Denizi'nde araştırma gereği duyulmuş ve İstanbul Teknik Üniversitesi'nde profesörlerin liderliğinde araştırmalar başlatılmıştır.
- 1999 depremleri, İstanbul ve ülkenin ekonomik merkezi olan Marmara'yı tehdit altına sokunca deprem konusu gündeme gelmiştir.
- Araştırmacılar, 13 sene boyunca hükümetlerin dikkatini çekmek için çalışmış ve "Kentsel Dönüşüm" adı altında bir yasa çıkarılmasına katkı sağlamışlardır.
- 38:09Ahmet Mete İşıkara'nın Deprem Tahminleri
- Ahmet Mete İşıkara, 2014 yılında 7,60 veya 8 büyüklüğünde bir deprem olacağı tahminini yapmış, ancak daha sonra bunun sadece bir tahmin olduğunu ve insanların Türkiye'nin deprem gerçeğini fark etmesi gerektiğini belirtmiştir.
- Bilim dünyası, Marmara'nın altında deprem üretme potansiyeli yüksek bir kırık fay hattı olduğunu, 30 yıl içerisinde (±10 yıl) deprem olma ihtimalinin fazla olduğunu bilimsel yöntemlerle kanıtlamıştır.
- İşıkara'nın yaptığı tahmin bilimsel olmayan bir söylemdir ve ciddiye alınacak bir şey değildir.
- 40:45Marmara Denizi Araştırmaları
- Marmara Denizi araştırmaları iki Türk gemisi ve deniz kuvvetlerine ait çubuklu gemi ile başlamış, daha sonra NATO ile işbirliği yaparak uluslararası projeler başlatılmıştır.
- Suva, La Taland, Odin, Finder, Uranya gibi deniz gemileri ve Victor 6000, Noel gibi denizaltı gemileriyle araştırmalar yapılmıştır.
- 1999 öncesi Marmara Denizi hemen hemen hiç bilinmezken, günümüzde dünyanın en iyi bilinen iç denizlerinden biri haline gelmiştir.
- 43:20Marmara Denizi Deprem Yapısı
- Marmara Denizi deprem bakımından son derece aktif bir denizdir ve 1999 depremleri Marmara'nın altındaki fayları tetiklemiştir.
- Kuzey Anadolu Fayı 1600 kilometre uzunluğunda olup, depremleri doğudan batıya doğru taşır ve herhangi bir yerde deprem olunca oranın batısı bir sonraki deprem için hedef haline gelir.
- 1939, 1942, 1943, 1944, 1939, 1967 ve 1999 depremleri doğudan batıya ilerleyerek Marmara ve İstanbul'a hedef olmuştur.
- 47:54Marmara'da Tsunami Riski
- Marmara'da tsunami, kuzey kıta kenarındaki büyük denizaltı heyelanları nedeniyledir.
- Tsunami, deniz havzasının hacminde önemli bir değişiklik olduğunda taşan suyun hareketidir ve düşey hareketler suyu harekete geçirerek tsunami meydana getirir.
- Marmara'da düşey hareket olmasa da, deprem sırasında kıta yamaçlarında olan yumuşak birimler çöker ve heyelanlar oluşur, bu heyelanlar su kütlesinin hacmini etkileyerek tsunami meydana getirir.
- 51:25Marmara Denizi'ndeki Tsunami Tehdidi
- 1999 depremlerinde küçük ama 2-3 metrelik bir tsunami oluşmuştur.
- Değirmendere'de bazı yerler çökmüş ve suyun altında kalmıştır.
- Marmara'da tsunami tehlikesi vardır ve beklenen İstanbul depreminde de olma olasılığı bulunmaktadır.
- 52:01Araştırma Çalışmaları
- Şu anda bir Avrupa Birliği projesi yapılmakta ve Boğaziçi Kandili ile birlikte tsunami ile ilgili çalışmalar gerçekleştirilmektedir.
- Marmara Denizi'nin en derin yeri 1300 metredir ve 600-1300 metre arasında değişmektedir.
- Karot yöntemi ile deniz tabanına indirilen alet, 5-6 metreden serbest düşme yaptırılarak çökelleri alır ve bu örnekler doğanın kaydı olarak incelenir.
- 54:05Araştırma Kaynakları ve Deprem Öngörüleri
- Yapılan araştırmaların büyük kısmı uluslararası kaynaklarla yapılmış, Türkiye Cumhuriyeti hükümetlerinden destek alınmamıştır.
- Deprem bilimi ciddi bir iş olup falcılık değildir ve Ahmet Mete İşıkar'ın 2014 öngörüsü bilimsel tabanı yoktur.
- Parson ve arkadaşları tarafından yapılan araştırmaya göre, 1999'dan itibaren 30 sene içerisinde, artı eksi 10-15 sene ileri veya geri düşünülebilir, depremin olma olasılığı %62'dir.
- 56:45Sismik Araştırmalar
- Sismik araştırmalarda deniz altına ses dalgaları gönderilerek, dalgaların yansımasını ölçen jeofon aleti ile Marmara'nın tomografisi çıkarılmaktadır.
- Tomografi sonuçlarında fay çok bariz olarak görülür ve arzın 1600 metre aşağıda, deniz seviyesinin 3 km aşağısında yer alır.
- Denizaltı kameraları ve fotoğraf makinaları ile deniz tabanında görüntü alınarak, gaz çıkışlarının olduğu yerler gözlemlenmektedir.
- 59:42İnsanlı Denizaltı Çalışmaları
- İnsanlı denizaltı kullanılarak 1330-1340 metre derinliğe indirilerek 7 saat boyunca deniz tabanı incelenmiştir.
- Deniz tabanında kırık çok bariz olarak görülür ve Marmara'nın tabanı kirli bir şekilde görülmüştür.
- Gaz çıkış yeri numuneleri alınarak, fan yaşını belirlemek için karbon-14 analizleri yapılmak üzere çok sayıda örnek toplanmıştır.
- 1:02:08Marmara Fayı ve Deprem Tehlikesi
- Bilim adamı, bir bilim adamının not defterinden "Fay Seyahat" adlı bir kitap çıkarmış ve gözlemlerini, bulgularını oraya yazmış.
- Türkiye'de deprem olsa bile televizyonlarda sadece bir-iki gün konuşulur, sonrasında konuşulmaz.
- Marmara fayı canlı bir fay olup, Orta Marmara Çukurluğu ve Marmara Ereğli açıklarından adalara kadar olan yaklaşık 70-80 km'lik kesimde kırılma bekleniyor.
- 1:03:52Fay Boyunca Görülen Belirtiler
- Fay boyunca su çıkışı var ve Pamukkale'de olduğu gibi dikitler meydana getiriyor.
- Fay boyunca gaz çıkışları da görülebiliyor ve bunlar önemli.
- Deprem ilk başta arzın derinliğinde başlıyor, İstanbul örneğinde 14-15 kilometre derinde kayalar birbirine sürtüldüğünde gerilme oluşuyor.
- 1:05:13Depremde Fiziksel ve Kimyasal Değişiklikler
- Derinliklerde ısıma, erime, kristalleşme, kırılma ve çatlama gibi fiziksel değişiklikler meydana geliyor.
- Bazı yerlerde prozite (gözeneklilik) ve geçirgenlik artıyor.
- Fay kırığı kullanılarak yukarıya çıkan gaz ve su, kayalardaki fiziksel ve kimyasal değişikliklerden etkileniyor.
- 1:06:26Erken Uyarı Sistemi
- Dünyada yeni bir araştırma sahası olarak, deniz altına denizaltı gözlem istasyonu kurularak çıkan gaz ve suların fiziksel ve kimyasal özelliklerini izlemek düşünülüyor.
- Bu özelliklerde ani değişiklikler depremin yaklaştığını haber verebilir.
- Avrupa Birliği'nde ESONET ve MSO gibi projeler başlatılmış, tüm Avrupa Birliği denizlerinde gözlem istasyonları kurulması planlanıyor.
- 1:08:24Türkiye'deki Durum
- Türkiye, Avrupa Birliği'nin bu projelerine dahil olmak için müracaat etmiş ve ITU temsilci seçilmiş.
- Avrupa Birliği, Türkiye Cumhuriyeti hükümetinden bir yetkilinin proje içinde olması gerektiğini belirtmiş.
- TÜBİTAK, bu projeyi incelemeden reddetmiş ve Türkiye'de bu araştırmalara destek alınamamış.
- 1:10:41Bilimsel Araştırma ve Devlet Sorumluluğu
- Bilimsel araştırmanın sonu yoktur, ölçeği sürekli değişir ve yeni bilinmeyenler ortaya çıkar.
- Bilim adamları Marmara'da araştırma yapmak zorunda değiller, ancak tesadüfen bu konuyla ilgili oldukları için bu işin içindeyiz.
- Türkiye Cumhuriyeti Devleti, Marmara'da 20 milyon insanın can güvenliği tehlikesi karşısında bu tehlikenin boyutlarını, nasıl geleceğini ve buna nasıl tepki vereceğini araştırmak zorundadır.
- 1:12:17Deprem Tehlikesi ve Araştırmalar
- Konuşmacı, Marmara hakkında 1999'dan bu yana dünya bilim dünyasının bildiği her şeyi, yapılan araştırmalar sonucu biliyor.
- İnsanların tehlike karşısında olduğunu düşünerek feryat ettiklerini ve bu feryatlar sonucunda deprem hazırlığına ilgi gösterildiğini belirtiyor.
- Bir hükümetin "İktidar kaybetsek bile ülkeyi depreme hazırlayacağız" diyerek kentsel dönüşüm yasası çıkardığını ancak araştırmacıların bu süreçte dahil edilmediğini söylüyor.
- 1:14:18Programın Sonu ve Kapanış
- Sunucu, programın sonuna geldiklerini ve konukları tekrar davet etmek istediğini belirtiyor.
- Programın amacı toplumda korku yaratmak değil, önlem almamızı gerektirmek olduğunu vurguluyor.
- Programın her hafta Pazartesi günü saat 21'de devam edeceğini duyuruyor.