Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Doktor Yanımda" adlı sağlık programında sunucu, iç hastalıkları ve hematoloji uzmanı Prof. Dr. Mustafa Nuri Yenerel, Coronavirüs Bilim Kurulu üyesi Prof. Dr. Deniz Çalışkan ve Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıbbi Mikrobiyoloji Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Faruk Aydın gibi uzmanlarla birlikte yer almaktadır.
- Program, iki ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde Türkiye'de 17 Mart 2020'de başlayan COVID-19 pandemisinin bir yıllık süreci ele alınmakta, pandemi sürecinde yaşanan değişimler, sağlık çalışanlarının çabaları ve kaybedilen 29.623 vatandaşın anılması konuları işlenmektedir. İkinci bölümde ise vücuttaki morlukların nedenleri, trombosit düşüklüğü ve kanama eğilimi gibi sağlık konuları detaylı şekilde açıklanmaktadır.
- Programda ayrıca COVID-19 ile mücadelede kontrollü sosyal yaşam, mesafe koruma, maske kullanımı ve havalandırma önemi gibi konular ele alınmakta, Doğu Karadeniz'deki yüksek riskli durum ve çay toplama döneminde yaşanabilecek riskler hakkında bilgiler verilmektedir. Trombositin normal değer aralığı, düşük trombositin nedenleri ve morlukların farklı türleri hakkında detaylı bilgiler paylaşılmaktadır.
- 05:13COVID-19'ın Bir Yıllık Süreci
- Program sunucusu, 17 Mart'ta Türkiye'deki ilk COVID-19 ölüm haberini aldıklarını ve bu olayın bir yıl önce gerçekleştiğini hatırlatıyor.
- COVID-19 pandemisi sırasında insanlar kendilerini mahkeme salonunda sanık gibi hissetmiş, hayatlarını gözden geçirmiş ve dünyevi hayata, iş hayatına ve aileye verdikleri önem hakkında sorular sormuşlar.
- Program, izleyicilerden bir yıllık süreçte ne öğrendiklerini ve hayattan ne ders çıkardıklarını TV360 Instagram adresindeki son fotoğrafın altına yazmalarını istiyor.
- 09:44Pandemi Verileri ve Durum
- 16 Mart'ta yapılan test sayısı 158.000, vaka sayısı 16.749 olarak kaydedilmiş ve testlerdeki pozitiflik oranı %10 civarında.
- Hasta sayısı 600'lü rakamlardan 800'lü sayıya, vefat sayısı 64'ten 71'e yükselmiş ve ağır hasta sayısı 1.474 olarak belirlenmiş.
- Bir yıl içinde Türkiye'de 29.623 vatandaş COVID-19 nedeniyle kaybedilmiş ve yüzlerce sağlık çalışanı hayatını kaybetmiş.
- 14:37Sağlık Kurulu Üyesi Prof. Dr. Deniz Çalışkan'ın Görüşleri
- Prof. Dr. Deniz Çalışkan, bir yılda yaşadıkları artılar ve eksileri değerlendirmek için programda yer alıyor.
- Halk sağlığı uzmanı olarak toplumla temas yüzeyinin arttığını ve bulaşıcı hastalık örneğinde neler yapılması gerektiği konusunda geniş kitlelere erişme fırsatı bulduklarını belirtiyor.
- Salgın yönetimi bilim kurulu üyesi olarak "uzayan bu bir yılı aşan pandemide kontrollü bir sosyal yaşam nasıl mümkün olabilir?" sloganıyla çalıştıklarını ifade ediyor.
- 16:58Koronavirüsle Mücadelede Kontrollü Sosyal Yaşam
- Süreç uzadıkça kısıtlamalar, kapatmalar ve zorlayan süreçler toplumsal, bireysel, sosyal, psikolojik ve ekonomik olarak büyük zorluklara yol açıyor.
- Hastalığın kendisinin getirdiği zararla ikincil zararları karşılaştırıldığında, süreç uzadığında kontrollü sosyal yaşam formülü bulunması gerekiyor.
- Virüsün nasıl bulaştığını biliyoruz ve bir yıl öncesinden çok daha bilgili ve donanımlıyız.
- 18:05Önlemler ve Maske Kullanımı
- Kişiden kişiye bulaşan hastalıklarda toplumsal ve kurumsal düzeyde önlemler alınmalı, ancak bireyin bu önlemleri uyumu son derece önemli.
- Mutasyonlu virüs nedeniyle fiziksel mesafe en az bir metre yerine bir buçuk iki metreye çıkarmak gerekiyor.
- Kapalı mekanlarda, havalandırması kötü olan ortamlarda ve kalabalık ortamlarda (üç K) çift maske kullanılması öneriliyor.
- 20:54Havalandırma ve Klima Kullanımı
- Aktif ve pasif havalandırma olarak ifade edilen sistemlerde, filtrasyon özelliği olan HEPA filtresi olan klima sistemleri bu süreçte uygun ve kullanılabilir.
- Diğer mevcut havayı kendi içerisinde sirküle eden havalandırma sistemleri bulaşı hızlandırabilir.
- Aktif havalandırma her zaman pasiften daha iyidir ve klima sistemi varsa HEPA filtrasyonlu olanı tercih edilmeli.
- 22:50İller Arası Geçiş ve Karantina
- Yerinde karar döneminin kontrollü sosyal yaşam gibi koronavirüsle mücadelede çok kritik olduğu vurgulanıyor.
- Salgınla mücadele sadece sağlık organizasyonunun sorumluluğu değil, tüm sektörlerin bir arada el ele mücadele etmesi gerekiyor.
- İller arası geçiş yapan kişilere en az beş gün süreyle yerel halkla temas etmemeleri, kendilerini kontrol etmeleri ve belirti gösterirlerse sağlık kuruluşuna başvurmaları öneriliyor.
- 27:53Pandemi Süreci Özeti
- Her şey Çin'in Wuhan kentindeki bir hayvan pazarında ortaya çıktı ve virüsün yaklaşık 2,5 milyonu aşkın kişinin ölümüne neden olacağı bilinmiyordu.
- Dünya Sağlık Örgütü 11 Mart'ta COVID-19 salgınını pandemi olarak ilan etti.
- Türkiye'de 11 Mart gecesi Sağlık Bakanı Fahrettin Koca'nın sözleriyle koronavirüs gerçeği ile yüzleşildi ve 16 Mart'tan itibaren okullara ara verildi.
- 31:15Pandemi Sürecindeki Değişimler
- 17 Mart günü Türkiye ilk kaybını yaşadı ve vaka sayıları ve vefat sayıları hızla yükselmeye başladı.
- En canlı sokaklar hayalet kente dönüştü, okullar ve iş yerleri kapandı.
- Maskeler hayatımızın bir parçası oldu ve büyüklerimiz torunlarından ve evlatlarından uzak kaldılar.
- 32:36Pandemi Sürecindeki Zorluklar
- Kafeler, restoranlar ve işyerleri kapılarını kilitlemek zorunda kaldı, tiyatrolara, sinemalara ve konserlere gidilemedi.
- Virüs dünyanın en iyi sağlık sistemlerini çöküşün eşiğine getirdi ve sağlık çalışanları salgını kontrol altında tutmak için gece gündüz savaştılar.
- Türkiye salgını kontrol altında tutmayı başarsa da sevdiklerimizi kaybettik ve cenazeleri doğru dürüst vedalaşamadan defnettik.
- 34:15Pandemi Verileri ve Aşı Çalışmaları
- Zorlu bir yıl geride bırakıldı ancak korona tehdidi aşı çalışmalarına rağmen henüz bitmiş değil.
- Türkiye'de iki milyondan fazla kişi hastalığa yakalandı ve bir yılda otuz bine yakın vatandaş kaybedildi.
- Türkiye 13 Ocak itibarıyla aşı yapılmaya başladı ve 11 Mart 2020'de açıklanan ilk vaka ile birlikte bir yıldır koronayla mücadele ediyor.
- 35:15Pandemi Sürecindeki Duygusal Etkiler
- İlk ölüm vakasından sonra sağlık bakanımızın açıklamaları ve vedalaşamadan toprağa verilen sevdiklerimiz zor bir süreç oluşturdu.
- Bu savaş tek başımıza kazanabileceğimiz bir savaş değil, hep birlikte kazanabileceğimiz bir savaş.
- Tek ülke olarak da kazanamayız, dünyanın bunu beraber yapması gerekiyor.
- 37:41İzleyicilerin Pandemi Deneyimleri
- İzleyiciler bir yıl içinde işini özleyenler, ailesinin kıymetini bilenler ve farklı duygu durumlara girenler oldu.
- Bazı izleyiciler özgürlüğün ve sağlığın ne denli önemli olduğunun farkına vardıklarını belirtti.
- Bazı çiftler pandemi döneminde daha fazla zaman geçirdiklerini ve bu durumun evliliklerini güçlendirdiğini ifade etti.
- 41:56Fransa'da Yeni Mutasyon
- Fransa'da Corona virüsünün Breton varyantı adı verilen mutasyonu tespit edilmiş ve sekiz kişinin görüldüğü açıklanmıştır.
- Sağlık genel müdürlüğü, tespit edilen sekiz kişinin PCR testlerinin negatif çıktığını bildirmiş ve yeni mutasyonun diğer mutasyonlardan daha ölümcül veya bulaşıcı olduğuna ilişkin herhangi bir veri bulunmadığını açıklamıştır.
- Toplum bağışıklığını aşıyla sağlayamaz isek, daha fazla mutasyondan konuşmaya devam edeceğiz.
- 43:39Doğu Karadeniz'de Koronavirüs Riski
- Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıbbi Mikrobiyoloji Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Faruk Aydın, Doğu Karadeniz'deki illere çay toplamak için gelecek üretici ve işçilerin virüsü taşıyabileceğine işaret ederek, Mayıs ayına girilmeden önce vakaları azaltmak için daha fazla çaba harcanması gerektiğini belirtmiştir.
- Çay toplama zamanında dış ortamda bulaşma riski az olabilir, ancak insanlar bir araya geldiğinde, özellikle kapalı ortamlarda virüsün bulaştırıcılığı artabilir.
- Doğu Karadeniz illerinde, Rize, Giresun ve Trabzon'da çok yüksek vaka rakamları olduğu için daha dikkatli olunması gerekiyor.
- 45:59Afrika'da Koronavirüs Vaka Sayılarının Düşüşü
- Afrika'da kendiliğinden vaka sayıları bir ay içinde 22 binden 1'e inmiş ve can kaybı sayısı yaklaşık 500'den 50'li rakamlara kadar düşmüş.
- Güney Afrika'da vaka sayısı Temmuz ayında zirve yapmış, Aralık ayından sonra Ocak ayında 15 bin'e ulaşmış ve sonra aniden düşmüş.
- Vefat oranları Ocak ayında zirve yapmış, 250'den 95'e düşmüş ve bu durum mutasyona rağmen kendiliğinden düşüş olarak değerlendiriliyor.
- 48:05Uganda'da Aşılama Süreci
- Uganda'da kitlesel aşılama başlamış, ancak devlet başkanı hangi aşıyı alacağına henüz karar vermediğini ve bu yüzden aşı olmadığını açıklamış.
- Uganda devlet başkanı 76 yaşında ve ailesinin de aşı olmadığını dile getirmiş.
- Hindistan'ın bağışladığı yaklaşık bir milyon doz aşıyla kitlesel aşılamanın başladığı ülkede halka AstraZeneca aşıları vuruluyor ve şimdiye kadar 40.581 vaka görülmüş, virüsten ötürü hayatını kaybedenlerin sayısı ise sadece 334.
- 49:52Hindistan'ın Aşı Üretimi ve Teknolojik Gelişimi
- Hindistan hem elektronik hem de aşı üretimi açısından iyi gidiyor.
- İngiltere'de çekilen tomografilerin ve filmlerin birçoğu Hindistan'da yorumlanıyor ve raporlanıyor.
- Hindistan'ın aşı üretimi daha ucuza olduğu için bu durum gerçekleşiyor.
- 50:56Vücuttaki Morluklar ve Tehlikeleri
- Vücuttaki morluklar neden oluşur, hangi morarmalar tehlikelidir ve önemsemediğimiz morluklar ciddi hastalıkların sebebi olabilir mi soruları ele alınacak.
- İç Hastalıkları ve Hematoloji Uzmanı Prof. Dr. Mustafa Nuri Yenerel, vücuttaki morarmalar için hangi durumlarda bir hekime başvurulmalıdır konusunu ele alacak.
- Hassas tenler morluklara daha fazla maruz kalabilir ve bazı morluklar ciddi hastalıkların habercisi olabilir.
- 53:52Lösemi ve Kanama Eğilimi
- Lösemi, iki-üç haftada ortaya çıkan, kimde çıkacağı belli olmayan ve sadece trombositleri değil, kırmızı kanı ve akyuvarları da düşüren ciddi bir durumdur.
- Lösemi hastaları genellikle halsizlik, ateş, bitkinlik ve beyazlamış yüz gibi belirtilerle gelirler.
- Kanama eğilimi olan kişilerde sadece morluk değil, diş fırçalarken diş etinin kanaması, burnun kanaması ve gözde kanama gibi bulgular da görülebilir.
- 55:02Kanama Eğiliminin Nedenleri
- Sirk cambazları ve Ehler Danlos rahatsızlığı gibi durumlarda damar problemleri nedeniyle morluklar oluşabilir.
- Trombosit ile ilgili hastalıklar (hemofili gibi) diş eti kanaması, burun kanaması ve adet kanamalarının fazlalığı gibi deri ve mukoza kanamalarına neden olur.
- Pıhtılaşma faktörleri eksikse doku içi, kas içi, eklem içi ve organ içi kanamalar oluşabilir.
- 56:52Kanama Mekanizması
- Kanama durumunda önce damarda kasılma olur, kanın kaçmasını engeller.
- Trombositler önce kilim gibi yapışır, sonra şekil değişikliğine uğrayarak birbirleriyle kümeleşir ve pıhtılaşma sistemi aktifleşir.
- Vücut, pıhtıyı daha fazla büyüyüp damarı tıkayacak hale gelmesini engelleyecek önleyici mekanizmalar başlatır.
- 58:40Kanama Eğiliminin Nedenleri ve Tedavisi
- Kanama eğiliminde trombosit sayısı düşebilir veya pıhtılaşma faktörlerinin miktarı az olabilir.
- Kanamaya eğilim olan hastalarda aspirin türü ilaçlar ve kan sulandırıcı ilaçlar verilebilir.
- 59:22Trombosit Değerleri ve Önemi
- Trombositlerin kan pulcuklarının işlevini bozanlar, çürüklerin oluşmasına neden olabilir.
- Trombositin normal değer aralığı 150 bin ile 450 bin arasında olmalıdır.
- Trombosit değeri 150 binin altına inerse kan pulcuğu düşük demektir, 50 binin altına inerse ciddi ameliyatlar yapılamaz hale gelir.
- 1:01:11Trombosit Düşmesine Sebep Olan Hastalıklar
- Trombositin düşmesine sebep olan hastalıklar arasında kemik iliğini ilgilendiren hastalıklar (lösemi, kanserler) ve otoimmün hastalıklar (ITP) bulunmaktadır.
- Trombositin yapımını engelleyen B12 vitamin eksikliği ve folik asit eksikliği de trombosit düşüklüğüne neden olabilir.
- Anemi (kırmızı kan hücrelerinin sayısının düşmesi) trombosit düşüklüğüyle karıştırılmamalıdır.
- 1:02:41Morluk Çeşitleri
- Yaşlılıkta damar elastikiyet kusuru gelişebilir ve "şeytan çimdi" olarak adlandırılan çürükler oluşabilir.
- Psikojenik çürük, aşırı stresli ve sıkıntılı kişilerde görülen, özellikle hanımlarda görülen bir çürük şeklidir.
- Psikojenik çürükte önce yanma ve sızlama hissi olur, sonra morarır ve bu durum psikolojik temelli olabilir.
- 1:04:47Diğer Morluk Nedenleri
- Bazı hastalarda morarma görülebilir ancak aslında çürük olmayabilir, örneğin varis hastalarında morluk görülebilir.
- Bağ dokusu zayıf olan kişilerde morluklar daha kolay oluşabilir.
- Romatizmal hastalıklarda parmaklar morarabilir, ancak bu damar tıkanıklığı nedeniyle olabilir.
- 1:06:05Morlukların Nedenleri ve Özellikleri
- Morluklar genellikle bir yere çarpınca oluşur ve zamanla rengi açılır, yeşile veya sarıya döner, genellikle bir hafta içinde kaybolur.
- Her morluk deri içi kanaması değildir, deri içi kanaması varsa kanamaya eğilim yaratan durumları testlerle ortaya koyarız.
- Morluklar tek başına kötü bir hastalığı düşündürebilir, ancak yanında eşlik eden bulgular (diş eti kanaması gibi) başka bir şeyi gösterebilir.
- 1:07:56Trombosit Sayısı ve Morluklar
- Trombosit sayısı 30 binin altına inerse morluklar hissedilir, 10 binin altında ciddi bulgular ortaya çıkabilir.
- 50 bin, 80 bin, 100 bin trombosit değerinde morluklar hiçbir bulgu vermeden seyredebilir, ancak ameliyata girecekse ciddi kanama bulguları çıkabilir.
- Soğuk ürtikeri gibi durumlarda ani gelişen morluklar olabilir, ancak halsizlik gibi bulgular eşlik ederse kemik iliğini ilgilendiren ani gelişen durumlar aklımıza gelir.
- 1:09:42İzleyici Soruları ve Cevapları
- Hafif morluklar genellikle 3-5 gün, bir hafta içinde geçer, kaşıntı devam ediyorsa basit bir kan tahlili yaptırılabilir.
- Motosiklet kazası sonrası uzun süre geçmeyen morluklar muhtemelen cilt altı kanaması sonrası pigmentasyonun kalmasıdır ve estetik anlamda rahatsız ediyorsa dermatoloji uzmanı ile görüşülebilir.
- El ve ayak tırnaklarında morluklar oksijeni azalırsa (siyanoz) oluşabilir, esmer kişilerde mor görünümde olabilir veya ilaçlar morarmalar yapabilir.
- 1:12:57Kan Sulandırıcı İlaçlar ve Morluklar
- Kan sulandırıcı ilaçlar kullanırken kolay ufak tefek vurmalarla veya kendiliğinden morluklar oluşabilir, ancak bunlar ilacı kesme kriteri değildir.
- Kan sulandırıcı ilaçlar ömür boyu kullanılır, özellikle toplardamarda tıkanıklık, kalp atım bozukluğu veya kalp kapağı değişmiş kişilerde.
- Yaşlılıkta damarcıdan elastikiyet kusuru eklenince kolay kanama olur ve demir eksikliği kansızlığıyla bağırsaklardan kan kaybı yaşanabilir.
- 1:14:38Kansızlık ve Lösemiye İlişkisi
- Demir eksikliği kansızlığı lösemiye yol açmaz.
- Miyelodisplastik sendrom (kemik iliği yaşlılığı) gibi bazı kansızlık nedenleri lösemiye dönebilir.
- Toplumda lösemi sıklığı yüz binde 2-3 civarındadır.