Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir veteriner hekim tarafından sunulan keneler hakkında bilgilendirici bir eğitim sunumudur. Sağlık bakanlığı ve tarım bakanlığı tarafından hazırlanan içerikler de içermektedir.
- Video, kenelerin biyolojileri, yaşam döngüleri, morfolojik özellikleri ve türleri hakkında detaylı bilgiler sunmaktadır. Ardından kenelerin taşıdıkları hastalıklar (Kırım Kongo kanamalı ateşi, lime hastalığı), kan emme davranışları ve alerjik reaksiyonlar ele alınmaktadır. Son bölümde ise kenelerden korunma yöntemleri (doğal alanlarda ve yerleşim yerlerinde) ve doğru kene mücadele teknikleri anlatılmaktadır.
- Sunumda kenelerin üç farklı konak tercih grubuna (tek konaklı, iki konaklı ve üç konaklı keneler) ayrıldığı, Türkiye'deki sokak hayvanları ve kuş göç yolları üzerindeki kenelerin önemi vurgulanmaktadır. Ayrıca, çevre ilaçları yerine veteriner hekimler tarafından akarist ilaçlarının kullanılmasının daha etkili olduğu ve geniş alanlarda yapılan geniş ölçekli uygulamaların yanlış olduğu belirtilmektedir.
- 00:03Kenelerin Önemi ve Biyolojik Özellikleri
- Keneler, sivrisineklerden sonra insan ve hayvan sağlığı açısından zararlı hastalık taşıyan vektörlük yapan en önemli gruplardan biridir.
- Keneler halk arasında sakırga, yavsı ve kendi gibi isimlerle de bilinirler.
- Kenelerin yaşam döngüsü yumurta, larva, nef ve ergin evrelerinden oluşur.
- 01:30Kenelerin Türleri ve Üreme Potansiyeli
- Dünya üzerinde 907 tür, Türkiye'de 46 tür kayıtlıdır ve bu sayı yeni bilimsel araştırmalarla değişmektedir.
- Kenelerin yaklaşık 720 türü sert keneler, 386 türü yumuşak keneler ve 1 türü na makinesi olarak kayıt edilmiştir.
- Sert keneler bir yumurtlamasında binlerce yumurta bırakabilirken, yumuşak keneler ortalama 20-50 arasında yumurta bırakır.
- 02:50Kenelerin Yaşam Döngüsü
- Yumurtalardan çıkan larvalar altı bacaklıdır, kan emer, beslenip toprağa düşer ve bitkilerin arasında saklanır.
- Larva evresinden sonra deri değiştirerek nef evresine geçer, nef evresinde sekiz bacak vardır ve tekrar kan emer.
- Sert kenelerde bir nef evresi görürken, yumuşak kenelerde birkaç nef evresi bulunmaktadır.
- 03:48Kenelerin Böceklerden Farkları
- Keneler böcek değildir, antenleri yoktur, sıçrayamazlar ve uçamazlar.
- Kenelerin vücutları iki bölgeden oluşurken, böceklerin vücutları üç bölgeden oluşur.
- Kenelerde sadece larva evresinde altı bacak vardır, diğer evrelerde sekiz bacak bulunmaktadır.
- 05:08Kenelerin Fiziksel Özellikleri
- Keneler oldukça küçük organizmalardır, larva evresi neredeyse bir milimetrenin altında, erkek ve dişi bireyler yaklaşık 2-3 milimetre büyüklüğünde olurlar.
- Dişi keneler yaka benzeri bir yapıya sahiptir, bu yapı dişileri erkeklerden ayırt etmek için kullanılır.
- Keneler normalde bir kibrit çöpünün başından bile küçüktürler, ancak kan emme sırasında vücut büyüklüğünün kat kat üstü büyüklüğe gelebilirler.
- 07:08Kenelerin Davranışları
- Keneler rahatsız olduklarında uzun süre hareketsiz kalıp ölü taklidi yapabilen türleri bulunmaktadır.
- Keneler konak üzerinde çiftleşirler, dişi kan emmeye devam ederken erkek küçük olarak kalır.
- Keneler çok iyi görsel adaptasyona sahiptirler, üzerindeki desenler ve benekler onların ortama uyum sağlamalarını ve avcıları tarafından görülmelerini engeller.
- 08:29Sert Keneler ve Yumuşak Keneler Arasındaki Farklar
- Sert keneler ve yumuşak keneler aside grubu içerisinde yer alırlar.
- Sert kenelerde yaka benzeri bir yapı vardır, ağız yapısı testere gibi değişik bir yapıya sahiptir.
- Yumuşak kenelerde ağız yapısı dışarıdan görülmez, sert kenelerde ise görülebilir.
- 10:10Sert Keneler ve Yumuşak Kenelerin Özellikleri
- Sert keneler mera kenesi olarak bilinir, otlak ve çayırlık alanlarda görülürler.
- Yumuşak keneler mesken kenesi olarak bilinir, tavuk kümeslerinde ve meskenlerde bulunurlar.
- Sert keneler konak üzerinde çiftleşirken, yumuşak keneler konaktan ayrıldıktan sonra çiftleşirler.
- 10:58Sert Keneler ve Yumuşak Kenelerin Kan Emme Özellikleri
- Sert kenelerin kan emme süresi konağın üzerine tutunduktan sonra birkaç haftaya kadar uzayabilir, 13 hafta kadar olabilir.
- Yumuşak kenelerin kan emme süresi birkaç dakika ile iki saat arasında olabilir ve çok fazla kan emerler.
- Sert keneler konakları üzerine kendilerini tutturmak için salgıladıkları çimento benzeri bir madde vardır, yumuşak kenelerde ise böyle bir sabitleyici madde ağızdan salgılanmaktadır.
- 12:23Kenelerin Türleri ve Yaşam Alanları
- Argas perscus yumuşak kenesi, halk arasında tavuk kenesi veya kerpiç kenesi olarak bilinir ve Türkiye'de tavuk, güvercin, hindi ve insanlar üzerinde tespit edilmiştir.
- Hilecip (kaplumbağa kenesi) genellikle kaplumbağaların arka bacaklarında bulunur ve dişiyle erkeği ayırt edilebilir.
- Keneler doğada çok değişik hayvanlardan kan emebilir, omurgalı hayvanların sıcakkanlı ve soğukkanlı tüm grupları üzerinde yaşayabilirler.
- 13:28Evcil Hayvanlarda Keneler
- Evcil hayvanlarda, özellikle pet hayvanlar ve sokak hayvanlarında keneler çok fazla görülebilir.
- Keneler genellikle kan damarlarının yoğun olduğu, göz çevresi ve kulak içi gibi hayvanın vücudunda rahatlıkla atmayacağı bölgelerde bulunur.
- Sokak hayvanlarının rehabilitasyonu, korunması ve parazitlere karşı korunması için Türkiye'de gerekli tedbirlerin alınması gerekiyor.
- 14:56Kuşlarda Keneler
- Kuşlar kenelerin çok tercih ettiği hayvanlar arasında yer almaktadır.
- Göçmen kuşların keneleri gözlerin etrafında ve gagaların etrafında taşıyabilirler.
- Kırım kongo ilk çıktığında, göçmen kuşların bu olay üzerinde etkili olduğu ile ilgili çok sayıda yayın çıkmıştır.
- 15:45Kenelerin Fizyolojik Özellikleri
- Kenelerin yaka benzeri dişiyle erkeği ayırt etmede kullanılan yapısına scotum denir ve dişilerde belirgin bir şekilde görülür.
- Kenelerin ağız yapısı, kalem emmeye yarayan partilerini içerir ve bu yapılar taksonomik olarak birbirinden ayırt etmede kullanılan karakterlerdir.
- Keneler konaklarını kan emmek için iki şekilde ararlar: pusuya yatarlar veya aktif olarak konaklarına karşı doğru yürüyerek ararlar.
- 18:19Kenelerin Algılama Yeteneği
- Keneler antenleri yoktur, ön bacaklarının tarsus kısımlarında çukur şeklinde haller organı adı verilen bir yapı vardır.
- Haller organı ısı, koku ve çeşitli kimyasalları algılamada görev yapar.
- Keneler karbondioksit, sıcaklık, titreşim, amonyak, birik asit ve laktik asit gibi kimyasalları algılayabilirler.
- 19:35Kenelerin Konak Tercihleri
- Keneler konak tercihlerine göre üçe ayrılır: tek konaklı, iki konaklı ve üç konaklı keneler.
- Tek konaklı kenelerde, yumurta, larva, nife ve ergin evreleri hepsi aynı konak üzerinde yer alır.
- İki konaklı kenelerde, larva ve nife bir konak üzerinde beslenirken, ergin evresi başka bir konak üzerinde beslenir.
- Üç konaklı kenelerde, yumurtadan sonraki bütün evreler her biri ayrı bir konakta beslenir.
- 22:12Kenelerin Hastalık Vektörü Olarak Özellikleri
- Keneler, Kırım Kongo kanamalı ateşi ve lime hastalığı gibi hastalıkların vektörü olarak bilinmektedir.
- Keneler bakteriler, virüsler ve protoz ağların vektörlüğünü yapabilme potansiyeline sahiptir.
- Keneler hastalık etmenlerini insanlara ve hayvanlara bulaştırabilir, ayrıca kendileri aralarında da hastalık etmeni aktarabilirler.
- 22:56Kenelerin Hastalık Aktarım Şekilleri
- Trans-overall aktarım: Anne yumurtalarına hastalık etmeni aktarabilir.
- Trans-trans aktarım: Larvadan nife, niten ergin'e yaşam evreleri arasında hastalık etmenleri aktarılabilir.
- Veneral aktarım: Keneler konak üzerinde veya dışında çiftleşirken hastalık etmenlerini dişi erkeğe ve erkek dişiye birbirine aktarabilir.
- 23:48Kenelerin Diğer Etkileri
- Keneler kan emme sırasında salgıladıkları kimyasallar sebebiyle canlıların vücudunda alerjik reaksiyonlara sebep olabilirler.
- Keneler salgıladıkları anestezik maddeler sayesinde hayvanda geçici felce sebep olabilirler.
- Aşırı sayıda kene bir konak üzerinden kan emerse, özellikle küçük konaklar üzerinden, bu canlının ölümüne sebep olabilir.
- 25:18Kırım Kongo Kanamalı Ateşi
- Kırım Kongo kanamalı ateşi, 1969 yılından beri bilinen bir hastalıktır ve önce farklı virüsler olduğu olarak değerlendirilmiştir.
- 2017 yılında Türkiye'de 343 adet Kırım Kongo kanamalı ateşi vakası görülmüş ve 16 vatandaş kaybedilmiştir.
- 2002'den itibaren hastalığın genel seyrini gösteren haritada, Kelkit Vadisi'nde görülen hastalık yıllar içerisinde Türkiye'nin her bölgesinde görülür bir hastalık haline gelmiştir.
- 27:28Kırım Kongo Kanamalı Ateşinin Vektörü
- Kırım Kongo kanamalı ateşinin ana vektörü Hyalomma cinsi kenelerdir, bunlardan Marjina anatolium en çok bilinenlerdir.
- Bahar aylarında aktivasyonu başlayıp Ekim ayının sonuna kadar aktivasyonu devam eden bir kene grubudur.
- Kenelerin yayılış haritalarıyla Kırım Kongo kanamalı ateşinin yayılım haritaları birbirleriyle örtüşmektedir.
- 28:30Lime Hastalığı
- Lime hastalığı, Xodes sinus gibi bazı kene türlerinin Borrelia cinsi bakterileri taşımasıyla ortaya çıkmıştır.
- Hastalığa sebep olan bakteriler Borrelia cinsi altında bakterilerdir ve ciltte dairesel lekeler belirtisidir.
- Lime hastalığı antibiyotiklerle tedavi edilebilir, ancak tedavi edilmez ise felç, psikoz, görme ve işitme kaybı gibi ciddi etkileri olabilir.
- 30:15Keneleri Çıkarma Yöntemleri
- Keneleri çıkarmak için önce sakin olmak ve mümkün olduğu kadar kenenin en kısa sürede vücuttan uzaklaşması gerekiyor.
- Keneyi deriye en yakın kısımdan tutup yukarıya doğru çekmek gerekiyor, aksi takdirde kene kusabilir veya vücut sıvılarını boşaltmaya çalışabilir.
- Keneleri çıkarmak için ince uçlu bir pens, kene kaşığı, kene tarağı veya ince bir ip kullanılabilir, ancak kenelerin üstüne bir şey dökmek, yakmaya çalışmak veya çıplak elle dokunmak yanlıştır.
- 32:25Kenelerle Mücadele Zorlukları
- Kenelerle mücadele oldukça zor çünkü doğada hemen hemen her bölgede görülebilen, her farklı çeşitteki hayvanlardan kaleme bilen bir canlı grubudur.
- Keneler çok hızlı üreyebilir, binlerce yumurta bırakabilir ve aylarca hayatta kalabilirler.
- Dünyanın farklı bölgelerinde yapılmış çalışmalarda kenelere karşı kullanılan akarisit ilaçlara karşı direnç durumu söz konusudur.
- 33:46Kene Korunma Çalışmaları
- Sağlık Bakanlığı Onetik Hastalıklar Daire Başkanlığı, kene korunma konusunda eğitici ve öğretici film video çekimleri hazırlamıştır.
- Kırım Kongo kanamalı ateşini anlatan videolar, broşürler ve afişler hazırlanarak vatandaşlara kenelerin nasıl korunacağı ve çıkarılması gerektiği anlatılmaktadır.
- Kenenin vücuda tutunduktan sonra kısa sürede çıkarılması hastalığa yakalanma riskini azaltır.
- 34:34Alanlara Göre Korunma Yöntemleri
- Doğal alanlarda, parklarda ve bahçelerde kullanılan korunma yöntemleri alana özgü değişmektedir.
- Vahşi doğal alanlarda kişisel korunma yöntemleri (paça ve çorap içine koyma, replant kovucu ürünler kullanma) tercih edilirken, yerleşim yerlerine yaklaştıkça hayvanların kontrolü ve akarisit kullanımı artar.
- Doğal alanlarda kişisel korunma ve çevre modifikasyonu dışında başka uygulamalar önerilmemektedir.
- 35:43Kişisel Korunma Yöntemleri
- Kenelerin bulunduğu alanlardan uzak durmak, kısa giyim yapmamak ve çizme giymek önemlidir.
- Paça ve çorap içine koyma, vücut kontrolü ve diyet içeren kene böcek kovucuların kullanılması önerilmektedir.
- Kene kovucu ürünler keneleri vücudundan birkaç saate kadar uzak tutabilir.
- 36:39Hayvanlar Üzerindeki Kontrol
- Veteriner hekimlerin ve çiftçilerin hayvanlar üzerinde kontrol yapması büyük önem taşımaktadır.
- Tarım Bakanlığı'nın veterinerleri, uygun antiparazit ve akarisit ilaçlarını damlatma yöntemiyle veya havuz yöntemiyle hayvanlara uygulamaktadır.
- Evcil hayvanların düzenli parazitlere karşı korunması için antiparazit ürünler (damlalar, spreyler, kene kovucu tasmalar) kullanılmalıdır.
- 38:01Çevre İlaçlaması
- Genel olarak kenelere karşı çevre ilaçlaması önerilmemektedir, sadece zaruri sebeplerle yapılmalıdır.
- Ahır, ağır gibi alanların etrafında, çatlaklarda ve oyuklarda sırt pompası veya atomizörler yardımıyla çevre ilaçlaması yapılabilir.
- Doğal parklara ve bahçelere ilaçlama yapılması önerilmemektedir, sadece kenes problemi olan konutların etrafında uygulama yapılmalıdır.
- 39:36Yurt Dışı Çalışmalar
- Yurtdışında yapılmış araştırmalarda, hayvanları su içmesi için kullanılan kapların yanında kene kovucu ürünler uygulanan sünger yapılar kullanılmıştır.
- Hayvanlar bu süngerlerden su içerken kulak etrafına ve boyunlarına bulaştırdıkları için doğada keneler bu hayvanların üzerinde tutulmayı tercih etmemektedir.
- Türkiye'de tavuk ve keklik gibi kanatlı hayvanların doğaya salındığı, ancak son yıllarda yapılan çalışmalarda bu hayvanların doğada kenelere konaklıkta yapabildiği tespit edilmiştir.
- 41:34Doğal Alanlarda Korunma Yöntemleri
- Laboratuvar koşullarında entomopatojen fungusların kenelere karşı etkili olduğu tespit edilmiştir, ancak doğal alanlarda uygulanması zordur.
- En kolay korunma yolu, konutların etrafındaki yaşam alanlarındaki çimleri düzenli olarak biçmektir.
- İnsanlar için çakıldan yapılmış yürüme yolları veya doğal alanla çocukların oynadığı alan arasında yapay bariyerler koyarak keneleri uzak tutabiliriz.
- 42:56Fiziksel Tedbirler
- Keneler kemirgenlerden de kan emebilirler, bu nedenle kemirgenlerin evlerin etrafında olmasını istememek ve kemirgen mücadelesi yapmak önemlidir.
- Evcil hayvanların kenelere karşı kontrol edilmesi ve evin etrafında fiziksel tedbirlerle kenelerden korunmak kolaydır.
- Kene problemi olabilecek noktalara kene habitatı uyaranları konulup insanların o bölgede daha dikkatli davranmaları sağlanabilir.
- 43:52Diğer Korunma Yöntemleri
- Yürüyüş yolları yapmak ve otların, çöplerin içinde yürümektense yürümüş yollarından yürümek en önemli korunma yöntemlerinden biridir.
- Zararlı böcekleri yok etmek için kontrollü yangınlar yapılabilir, ancak bu durum etrafa yangın sıçratma riski taşıdığı için önerilmemektedir.
- Kenelerin bulunduğu bölgelerde yeşillik alanların etrafında çit uygulaması, insanların ve hayvanların bu bölgelere geçmesini engellemek açısından faydalıdır.
- 45:32Kene Mücadelesi ve İlaçlama Yöntemleri
- Kene mücadelesi çevre ilaçları şeklinde yapılmamalı, sadece hayvan barınakları gibi müdahale edilmesi gereken çatlak ve yarık gibi alanlarda akarisit ilaçlama yapılabilir.
- Veteriner hekimler tarafından kedi, köpek, koyun, keçi ve inek gibi hayvanlar üzerinde veteriner sağ ilaçları kullanılarak yapılan ilaçlama kene mücadelesinde daha etkili ve başarılıdır.
- Belediyeler tarafından geniş alanlarda yapılan kene uygulamalarının yanlış olduğu, sadece kene problemi olan noktalarda lokal olarak yapılması gerektiği vurgulanmaktadır.
- Ne kadar çok ilaç ve akarisit kullanılırsa, kenelerin direnci o kadar tetiklenir.