Buradasın
Kanser Epidemiyolojisi, Risk Faktörleri ve Tarama Programları
youtube.com/watch?v=uUIH0s8FjSAYapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Eda'nın haftalık canlı yayınlarından biri olup, bir sağlık uzmanının kanser konusunda kapsamlı bilgiler verdiği eğitim içeriğidir.
- Video, kanserin dünya çapındaki boyutu, insidans ve prevalans kavramlarıyla başlayıp, risk faktörleri ve korunma yöntemlerini detaylı şekilde ele almaktadır. İçerik, kanser taramalarının önemi, Türkiye'de önerilen tarama kanserleri (meme, kolorektal, prostat, melanom, serviks ve hançer kanseri) ve her kanser türü için önerilen tarama yaşları, test yöntemleri hakkında kapsamlı bilgiler sunmaktadır.
- Video ayrıca kanser ilişkili risk faktörlerini (yaş, alkol, kanser ilişkili karsik madde kullanımı, diyet, hormonal tedaviler, enfeksiyonlar, obezite, radyasyon, güneş ışığı ve sigara kullanımı) açıklamakta ve kanserden korunma yöntemlerini üç ana başlık altında (birincil, ikincil ve üçüncül koruma) incelemektedir. HPV aşılarının önemi ve uygulama yaşları hakkında da bilgiler verilmektedir.
- Kanser Epidemiyolojisi ve Boyutu
- 2021 yılına gelindiğinde insanların kanserden ölüm riskinin belirgin olarak arttığı ve kanser ölümlerinin her geçen gün daha fazla arttığı gözlemleniyor.
- 2030'larda atestetik kalp hastalıklarının önüne geçeceği ve kanser ölümlerinin tüm dünyada en sık görüleceği öngörülüyor.
- Dünya çapında her yıl 10 milyondan fazla yeni kanser vakası görülüyor, 6 milyona yakın ölüm var ve 20-25 milyonluk bir kanser prevalansı bulunuyor.
- 01:09Kanser İstatistikleri ve Temel Kavramlar
- Erkeklerde yaşam boyu kanser olasılığı 1/2 (yüzde 50) iken, kadınlarda 1/3'tür (yüzde 33,33).
- Prostat kanseri erkeklerde en sık görülen kanser, meme kanseri ise kadınlar için en sık görülen kanserdir.
- Kanserle ilgili temel kavramlar insidans ve prevalans olup, bunlar toplum kaynaklı gerek primer gerekse sekonder koruma yaklaşım prensiplerini belirler.
- 01:52Kanser İstatistiksel Ölçümler
- İnsidans, birim zaman içinde yeni tanı konulan kanserli hasta sayısının aynı dönemde yaşayan total popülasyona bölünmesi ve yüz binde oranlanmasıdır.
- Prevalans, belirli bir zaman diliminde bulunan toplam vaka sayısının aynı dönemde yaşayan total popülasyona bölünmesi olarak hesaplanır.
- Mortalite, birim zaman periyodunda kanserde ölen hasta sayısının total popülasyona bölünmesi, sağ kalım oranı ise yaşayan kanserli hasta sayısının kanser gelişen hasta sayısına bölünmesidir.
- 03:14Amerika'da Kanser İstatistikleri
- Amerika'da en sık kadınlar için meme kanseri, erkekler için prostat kanseri görülür.
- Tüm kanserlerin %21'i erkeklerde prostat, kadınlarda %30'u meme kanseridir.
- Akciğer kanseri tüm kanserlerin %12'sini oluşturmaktadır ve erkeklerde kanser ilişkili ölüm sebeplerinin %23'ünü, kadınlarda %22'sini oluşturarak en sık kanser ilişkili ölüm sebebidir.
- 03:53Kanser İnsidansı ve Ölüm Oranları
- Amerika'da insidanslar yıllar içinde azalmış, kanser tarama programlarının girmesi ve sigaranın bırakılmasını teşvik etmesi sonucu bu durum gerçekleşmiştir.
- 1990'lı yıllarda erkeklerde prostat kanserinin insidansının artmasının sebebi PSA testlerinin yaygınlaşmasıdır.
- Sigara bırakma programları ve kolorektal kanser tarama programı sayesinde insidanslar azalmış, ancak karaciğer kanseri, tiroid kanseri ve cilt kanserinin sıklığı her iki cinsiyette de artmıştır.
- 05:17Kanser Ölüm Oranlarının Değişimi
- 1970'lerden 2015'e kadar kanser ilişkili ölümler azalmış, 10 yıllık kanserden ölüm oranı 30 yıl önce 3/2 iken bugün 3/1'e düşmüştür.
- Amerika'da 2 milyon erkeğin ve 920 bin kadının kanser ilişkilerinin engellendiği görülmektedir.
- Kanser 2020'li yıllarda en sık ikinci ölüm nedeni olup, 50'li yaşlardan sonra hem erkeklerde hem de kadınlarda birinci sebep olurken, 80'li yaşlardan sonra kalp hastalıkları ön plana çıkar.
- 06:15Yaşlara Göre Kanser Ölüm Nedenleri
- Tüm yaşlarda en sık ölüm sebebi akciğer kanseridir.
- 20'li yaşların altında beyin tümörleri erkeklerde ve kadınlarda en sık görülür.
- 20-39 yaşlarda beyin tümörleri ve meme kanseri, 40'lı yaşlardan itibaren erkeklerde akciğer kanseri, 60'lı yaşlardan itibaren ise her iki cinsiyette de akciğer kanseri en sık görülür.
- 06:42Türkiye'de Kanser İstatistikleri
- Türkiye'de 2016 yılına ait kanser testleri 2020 yılında yayınlanmış, erkeklerde en sık görülen kanser 100.000'de 57,70 insidansla akciğer kanseridir.
- Kadınlarda ise 100.000'de 45,60 insidansla meme kanseri en sık görülen kanserdir.
- Türkiye'de sigara içme oranı kadınlar için daha düşük olmasına rağmen, akciğer kanseri erkeklerde tüm kanserlerin %22'sini, prostat kanseri %13'ünü oluşturur.
- 07:25Türkiye'de Yaşlara Göre Kanser İstatistikleri
- 15-24 yaş aralığında erkeklerde en sık görülen kanser testis kanseridir, kadınlarda ise tiroid kanseridir.
- 25-49 yaş aralığında erkeklerde akciğer kanseri, kadınlarda meme kanseri en sık görülen kanserlerdir.
- 50-69 yaş aralığında bu oran değişmez, erkeklerde akciğer, kadınlarda meme kanseri en sık görülen kanserlerdir.
- 08:29Kanser Taramalarının Önemi
- Kanser taramaları ve erken tanı hayat kurtarıcılardır.
- Türkiye'de akciğer kanserinin %75'i ileri evrede tanı konurken, meme kanserinin %12'si sadece uzak metastazla gelir.
- Kolorektal kanserinin %25'i metastatik gelirken, mide kanserinin %30'u metastatik gelir.
- 09:00Dünya Genelinde Kanser İstatistikleri
- Dünya genelinde en sık görülen kanser erkeklerde akciğer ve prostat, kadınlar için ise meme kanseridir.
- Türkiye'de en sık görülen kanser meme kanseri olup, tiroid kanseri ikinci sırada gelirken, akciğer kanseri ilk beş sırada yer alır.
- Akciğer kanseri Türkiye için ilk beş sırada, Amerika'da ikinci sırada, dünyada üçüncü sırada yer alır.
- 09:52Kanser İlişkili Ölüm Oranları
- Kanserli vaka sayısı ve prevalansı artarken, kanserle ilişkili ölümleri azaltmak önemlidir.
- Kanserle ilişkili ölümleri %30 oranında azaltabileceğimiz ve engelleyebileceğimiz bilinmektedir.
- 1970'lerdeki ölüm oranının %35'e kadar gerilediği ve %30'luk bir net azalma olduğu belirtilmektedir.
- 10:37Kanser İlişkili Risk Faktörleri
- Kanser risk faktörleri arasında yaş, alkol kullanımı, kanser ilişkili karsinojen madde kullanımı, diyet, hormonal tedaviler ve enfeksiyon ajanları (EBV, HSV-8, Hepatit C, Camplobacter jejuni, Helikobakter pilori) bulunmaktadır.
- Obezite, radyasyon, güneş ışığı ve sigara kullanımı en önemli risk faktörleridir; yaş arttıkça immün fonksiyonların bozulması ve karsinojen maruziyetinin artması nedeniyle kanser riski artar.
- Türkiye'de en sık iki kanser risk faktörü sigara ve obezitedir, Batı toplumlarında ise alkol de önemli bir risk faktörüdür.
- 12:00Değiştirilebilir ve Değiştirilemez Risk Faktörleri
- Değiştirilebilir faktörler arasında doğum yapma yaşı, doğum sayısı, cinsel alışkanlıklar, kişisel hijyenik alışkanlıklar, çevresel risk faktörleri (virüs maruziyetleri, ilaç kullanımı, çevre kirliliği, radyasyon ve karsinojenlere maruziyet) bulunmaktadır.
- Değiştirilemez faktörler ise yaş, cinsiyet, ırk ve genetik durumlarıdır.
- Genetik faktörler arasında retinoblastom, fibrodizomi, BRCA mutasyonları, Li-Fraumeni sendromu ve germline aktarılan DNA tamir enzim eksiklikleri gibi kanser riskini artıran durumlar bulunmaktadır.
- 12:59Kanserden Korunma Stratejileri
- Kanserden korunma üç ana başlık altında incelenir: birincil koruma (sağlıklı bireylerde kanser gelişmesini engellemek için yapılanlar), ikincil koruma (sağlıklı bireylerde yapılan kanser taramaları) ve üçüncü koruma (hastalara yapılan tedaviler).
- Birincil korumada sigaranın bırakılması, obezitenin engellenmesi, egzersizin artırılması gibi yaşam tarzı değişiklikleri yapılmaktadır.
- İkincil korumada amac erken tanı ve tedavi şansını artırmak, yaşam süresini uzatmaktır; üçüncü korumada ise yaşam kalitesini arttırmak ve yaşam süresini uzatmak için tedaviler uygulanmaktadır.
- 13:39Birincil Koruma Örnekleri
- BRCA1 mutasyonu olan hastalarda meme kanseri gelişme riski %80'e kadar çıkabilir, bu nedenle bile travmasktomi meme kanseri oluşmasını engellemek için uygulanabilir.
- BRCA2 mutasyonu olan hastalarda over kanseri riski %60'a kadar artabilir, bu nedenle ektrofektomi ile hem over kanseri gelişmesi hem de östrojen maruziyetini ortadan kaldırarak meme kanseri gelişmesini azaltabilir.
- Adenomatoz polipozi riskini azaltan nasroid antienflamatuvar kullanımı, kolektal kanser gelişimini engelleyebilir; meme kanseri riski yüksek bireylerde tamoksifen gibi selektif östrojen reseptör modifiye ajanlar kullanılabilir.
- 15:19Erken Tanı ve Tarama Önemi
- Taramanın temel prensibi asemptomatik bireylerde prekürsör lezyonların çıkarılması ve erken evrede tanı koyarak cerrahi ve tedavi şansı sağlamaktır.
- Erken evrede kanser yakalanması, beş yıllık sağ kalanların yüzdesini %90'dan %33'e kadar artırmaktadır.
- Tarama testi prensipleri: her ülkede her birey için uygulanabilecek, kabul edilebilir bir yöntem olmalı, morbidite ve mortaliteyi azaltmalı, yüksek duyarlılık ve özgürlükte olmalı, tedavi edilebilir bir hastalık olmalı ve düşük maliyetli olmalıdır.
- 17:35Tarama Yapılabilen Kanserler
- Tarama ile erken tanı konabilen kanserler: meme kanseri, kolorektal kanser, prostat kanseri, melanom (cilt kanseri), serviks kanseri ve hançer kanseridir.
- Tarama yaparken fazla tanı koyma (overdiagnoz) ihtimali vardır, ancak erken tanının yaşam süresini uzattığı kanıtlanmıştır.
- Türkiye'de batı bölgelerinde metastatik kanser yakalama oranı %8'lerde iken doğu bölgelerinde %17'ye kadar çıkmakta, tüm Türkiye'de ise %12'dir.
- 19:25Meme Kanseri Taraması
- Üç yıllık mamografi taramaları meme kanseri insansı %36 artırmış, invazi meme kanseri tanısı ve meme kanseri mortalitesini azaltmıştır.
- Mamografi taramaları metastatik meme kanseri tanısının lisansını azaltmamış olsa da, erken tanı sıklığını artırmış ve meme kanseri mortalitesini önemli ölçüde etkilemiştir.
- Randomize kontrollü çalışmalar, iki yılda bir yapılan meme kanseri taramalarının her 1000 kişide bir tane meme kanserine bağlı ölüm engellediğini, ancak 10 tane daha fazla tanı ve 200 hastada gereksiz postpositeler koyduğunu göstermiştir.
- 21:19Meme Kanseri Taraması
- Meal Compressi Kanser Network'ın en sık kullandığı kılavuzda, 40 yaşından itibaren yılda bir kez mamografi taraması ve klinik meme muayenesi önerilmektedir.
- Yaşam boyu meme kanseri riski yüksek olan hastalarda (BRCA mutasyonu taşıyanlar, yaşam boyu meme kanseri riski skoru %20 ve üzerinde olanlar) tarama 25 yaşından itibaren yapılmalıdır.
- Meme kanseri taraması özeti olarak; 20'li yaşlardan itibaren aylık kendi kendine meme muayenesi, 20 yaşından itibaren üç yılda bir klinik meme muayenesi, 40 yaşından itibaren yılda bir mamografi ve 40-50 yaşlardan itibaren iki yılda bir tarama 75 yaşına kadar önemlidir.
- 23:45Kolorektal Kanseri Taraması
- Kolorektal kanserinde erken tanı hayat kurtarır ve 50 yaşından itibaren tarama başlatılmalıdır çünkü 50 yaşından sonra insansı yıllık ikiye katlanmaktadır.
- Tarama yöntemleri arasında yıllık gizli kan testi, beş yılda bir flexible sig ve çift kontrast kolonografisi, on yılda bir kolonoskopi veya DNA testi bulunmaktadır.
- Kolonoskopi en iyi yöntemdir ve 50 yaşından itibaren yapılmalı, 76-85 yaş arasında bir kez tarama yeterlidir, 85 yaşından itibaren tarama sonlandırılmalıdır.
- 26:39Özel Durumlar ve Tarama Stratejileri
- Aile öyküsü varsa (bir ve daha fazla ailede kolorektal kanser varsa) tarama daha erken başlamalıdır.
- Linç sendromu olan bireylerde 20-25'li yaşlardan itibaren 1-2 yılda bir kolonoskopi yapılmalıdır.
- APC gen mutasyonu taşıyanlar (klasik FAP) 10'lu yaşlardan itibaren yılda bir kez kolonoskopi yapabilir.
- 28:35Servis Kanseri Taraması
- Servis kanserinin %70-85'i HPV enfeksiyonu ile ilişkilidir ve erken tanı önemlidir.
- Tarama 21 yaşında başlamalı, 21-30 yaşlarda üç yılda bir sadece sinirle yeterlidir, 30 yaşından itibaren üç yılda bir sinirle ya da HPV artı sinir testi yapılmalıdır.
- 65 yaşına kadar tarama önerilir, ancak son 10 yılda normal sonuçlar alanlar taramayı sonlandırabilir.
- 30:18HPV Aşıları
- HPV aşıları (9-valent olan) genellikle 16-26 yaş arasında önerilmektedir.
- 25 yaşından itibaren etkinliği olduğu gösterilmiştir ve 45 yaşına kadar önerilebilir.
- Aşı sadece kız çocuklarına değil, erkeklere de yapılabilir.
- 30:44Prostat Kanseri Taraması
- Prostat kanseri taraması, özellikle 50 yaşındaki hastalarda fayda ve zararlı olabilir.
- 50-55 yaşından itibaren 1-2 yılda bir PSA taraması ve prostat muayenesi önerilebilir.
- United States Preventive Task Force kanıtların düşük olduğu için taramayı önermiyor, sadece hasta istiyorsa yapılabilir.
- 31:36Cilt Kanseri ve Akciğer Kanseri Taraması
- Cilt kanseri için özellikle ileri yaşta hastalarda yılda bir kez dermatolog muayenesi önerilir.
- Akciğer kanseri, morfin en yüksek sebebi olup, yüksek riskli bireylere düşük doz bilgisayarlı tomografi ile tarama önerilir.
- National Lan Kentsel Screen çalışmasında düşük doz bilgisayarlı tomografi taraması akciğer kanserine kıyasla %20 mortalite azalması gösterdi.
- 32:52Akciğer Kanseri Tarama Kılavuzları ve Türkiye'de Tarama Yöntemleri
- 2020'de 50'li yaşlardan itibaren 20-30 paket sigara öyküsü olan hastalarda 3 yıllık tarama önerildi.
- Türkiye'de meme kanseri için 40'lı yaşlardan itibaren 40-69 yaş arası iki yılda bir mamografi önerilir.
- Rahim ağzı kanseri için 30-65 yaş arası beş yılda bir sinir testi ve HPV testi, kalın bağırsak için 50-70 yaş arası iki yılda bir gizli kan testi ve on yılda bir kolonoskopi önerilir.