Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Siyah-Beyaz" programında Yilpak ve Koç Et Mamüller'in sunduğu bu röportajda, Bade Foundation temsilcisi ve Bade adlı bir çocuğun ilik nakli sürecini yaşayan bir anne ile sohbet edilmektedir.
- Video, kan kanseri (lösemi) ve ilik bağışı konularını detaylı şekilde ele almaktadır. Röportajda ilik nakli süreci, donör arama süreci, bağış yöntemi ve tedavi sonrası süreç hakkında bilgiler verilmektedir. Ayrıca, Türk toplumunda donör kayıtlarının azlığı, ilik uyumu bulma zorlukları ve bu konudaki toplumsal bilinçsizlik ele alınmaktadır.
- Röportajda ayrıca ilik bağışı için uyumlu donör arama süreci, bağış yöntemi (kalça kemiğinden alınma veya kan yoluyla filtreleme), tedavi sonrası karantina süreci ve ilik naklinin önemi hakkında detaylı bilgiler paylaşılmaktadır. Türkiye'de yaklaşık 800 hastanın ilik beklediği ve ırk veya din ayrımı yapmadan kan vermenin önemine vurgu yapılmaktadır.
- 00:01Programın Tanıtımı
- Hilpak ve Koç Et Mamüllerinin sunduğu siyah-beyaz programda, Bade'nin babası Muhammed Çakır konuk olarak konuştuk.
- Programda lösemi (kan kanseri) konusunda ve bu konuyla ilgili yapılan çalışmalar değerlendirildi.
- Muhammed Çakır, kaybettiği büyük acıyı toplumdan soyutlanmak yerine, kan kanserine yönelik ve ilik bağışına yönelik çalışmalarını artırmış ve bir vakıf kurmuştur.
- 01:40Lösemi Hastalığı Hakkında Bilgiler
- Kan kanseri, sağlıklı insanlarda ilikte yanlış bir hücre üretiminden kaynaklanan ve vücuda atılan yanlış hücrelerden dolayı sağlıklı hücrelere yer kalmaması sonucu oluşan bir hastalıktır.
- Hollanda'da yılda yaklaşık 200 bin çocuk dünyaya geliyor ve bunların içinde ortalama 185 tanesi lösemi oluyor, bu da kan kanserinin çocuklarda en sık rastlanan kanser çeşididir.
- Tedavi ilk aşamasında kemoterapi deneniyor ve kemoterapinin başarı şansı yaklaşık %85 civarındadır, ancak kemoterapi başarısız olursa ilik nakli son çare olarak uygulanmaktadır.
- 03:07İlik Nakli ve Uyum Sorunu
- İlik naklinin son tedavi yöntemi olduğu ve önce kemoterapi ve radyoterapi gibi yöntemler denenmesi gerektiği belirtilmiştir.
- İlik naklinde aile içinde uyum bulma ihtimali %25'dir, ancak ikizlerde bu ihtimal daha yüksektir.
- Dışarıdan yabancı birinden ilik almanın ihtimali 50 binde bir olduğundan çok düşük olup, bu durumda ilik bulmak oldukça zordur.
- 04:24Bade'nin Hikayesi
- Bade sağlıklı dünyaya gelmiş, hiç hastalık yaşamamış ve doktor yüzü görmemiş bir çocuktu.
- 4 Temmuz 2015'te dışarıda oynarken ansızın rahatsızlanmaya, halsizlenmeye ve ağzında yaralar çıkmaya başladı.
- Erasmus Hastanesi'nde doktorlar Bade'nin kanser olduğunu söyledi ve hastalığın başlangıcının yaklaşık 13 gün önce, yani doğum gününde olduğu tahmin edildi.
- 06:27Tedavi Süreci ve Sonuç
- Tanı konulduktan sonra 10 gün içinde hastalığın türü belirlendi ve Bade'nin hastalığı çok nadir rastlanan bir çeşit olduğu anlaşıldı.
- Tedavi başlangıcında başarı şansı %85 civarındayken, hastalığın zorlaşmasıyla bu oran %50'ye kadar düştü.
- Bade'nin iki erkek kardeşi vardı ancak ilikleri uymadı ve ilik naklinde uyum bulunamadığı için tedavi başarısız oldu.
- 07:41İlik Naklinde Uyum Meselesi
- İlik naklinde cinsiyet ve yaş önemli etkenlerdir; kız çocuğunun kız çocuğuna veya erkek çocuğunun erkek çocuğuna ilik vermesi daha uyumlu olmaktadır.
- Son araştırmalara göre, 20-35 yaş arası erkeklerin donör olarak olması daha uygun bulunmuştur.
- Bade'nin durumunda, erkek kardeşlerinin ilikleri uymadığı için tedavi başarısız oldu.
- 09:22İlik Nakli Sistemindeki Sorunlar
- İki insanın aynı iliği taşıma ihtimalinin yüksek olması için aynı ırktan gelmesi gerekiyor.
- Dünyada otuz milyonun üstünde kayıtlı donör var ve elliüç ülkenin ortak kurduğu BMDW sisteminde Türkiye'de sadece üçyüz bin Türk donörü bulunuyor.
- Almanya'da yedi milyonun üstünde donör kaydı var ve aynı ırk grubuna ait ülkeler (Polonya, Avusturya, İsviçre, Danimarka, İngiltere, Kanada ve Amerika'nın bir kısmı) toplam ondört milyondan fazla donörü sunuyor.
- 10:29İlik Nakli Süreci ve Zorluklar
- Leukemi teşhisi konulduktan sonra ilk etapta kemoterapi ve radyoterapi uygulanıyor, işe yaramazsa uyumlu ilik nakli gerekiyor.
- Türk toplumunda ilik nakli konusunda doğru bilgiye sahip olunmadığı ve donör olmak için yapılan doku testinin basit bir işlem olduğu ancak bu teste yanaşılmadığı belirtiliyor.
- Konuşmacının kızı Badem için ilik nakli arayışında olduğu ancak aile içinde uygun ilik bulunamadı ve ilik bankasında da uygun donör bulunamadı.
- 11:37Hollanda'daki Deneyimler
- Badem, Erasmus Üniversitesi'nden LAD Üniversitesi'ne nakledildi ancak orada da uygun ilik bulunamadı.
- Hollanda'da 82 bin donör kaydı var ancak bu ülke bu konuda başarılı değil, Almanya'nın başarısından faydalanabiliyor.
- Doktor, ilik DNA'dan belirlendiğini ve DNA'nın sadece vücudun savunma mekanizmasına bağlı olan on noktasına bakıldığını, bu noktalarda ırk dili çok belirleyici bir faktör olduğunu açıkladı.
- 14:04Donör Arayışının Zorlukları
- Konuşmacı, Diyanet Vakfı, camiler ve derneklerden yardım istediyse de başlangıçta insanların bu konuda pek yardımcı olmadıklarını belirtiyor.
- İnsanların ilik nakli konusunda bilgi eksikliği nedeniyle çaresizlik artıyor ve konuşmacı, bu konuyu daha önce hiç kimse anlatmamış olmasının kızının hayatını etkileyebileceğini söylüyor.
- Hollanda'da ilik kampanyaları yapılmadığı ve haberlerin çıkmadığı, çünkü Hollandalıların ilik ihtiyaçlarını Almanya'dan karşıladıkları için bu konuda ihtiyaç duyulmadığı belirtiliyor.
- 15:46Kampanyaların Etkisi
- Badem'in vefatından sonra parlamentoda görüşmeler yapıldı ve bu görüşmenin sonunda bazı değişiklikler oldu.
- Hollanda'daki ilik bankası 1994'ten beri var ve 2016'nın Ocak ayına kadar 82 bin donör kaydı yapmışlardı.
- İki senede 120 bin tane daha donör kaydı eklendi, bu da devletlerin bu konuda insanları daha fazla bilgilendirmeleri gerektiğini gösteriyor.
- 16:48İlik Bağış Donör Kaydı
- İlik bağış donör kaydı oldukça kolaydır; Hollanda, Almanya, Avusturya ve İsviçre gibi ülkelerde tükürük testi (pamuklu çubukla ağzın içinden doku örneği alınarak) yapılıyor.
- Türkiye'de ise kan testiyle ilik bağış donör kaydı yapılmaktadır.
- Kayıt işlemi internet üzerinden yapılır, evinize paket gelir, doku örneği alınıp geri gönderilir ve bu bilgiler BMW (Bone Marrow Donor Worldwide) sisteminde kaydedilir.
- 17:41İlik Bağış Süreci
- Kayıt, Almanya'daki bir hastaya, Türkiye'deki bir hastaya veya 53 ülkedeki hastalar için geçerlidir.
- Hastanın doktoru düzenli olarak sisteme girerek çocuğun dokusuna uyan bir örnek arar ve bulursa donöre çağrı yapar.
- Donör, çağrıldığında şehirdeki bir hastaneye giderek sağlık kontrolünden geçirilir ve sağlıklıysa ilik bağışında bulunabilir.
- 18:18İlik Bağış Yöntemleri
- İlik, kök hücrelerin bir türü olup kalça kemiğinin içerisinde saklı olan bir dokudır.
- En çok kullanılan yöntem yeni yöntemdir ve damar yoluyla, kan filtreleme yöntemiyle ilik bağışı yapılır.
- Eski yöntem ise bir saat süren kalça kemiğinden iğneyle çekme işlemidir, yeni yöntem ise dört saat süren, diyaliz makinesine benzer bir yöntemle kan filtreleme işlemidir.
- 20:02Alternatif Tedavi Yöntemleri
- Alternatif tedavi yöntemleri, normal tedaviyle birlikte uygulanabilir ve bazen hastalık süresini uzatmada etkilidir.
- Löseminin iki çeşidi vardır: akut olanı ve kronik olanı; akut olanların tedavi için üç ay içerisinde başarıya veya başarısızlığa ulaşması gerekir.
- Alternatif tedaviler arasında anzer balı, ısırgan otu, karadeniz teknik üniversitesinin karışımı ve buğday filizi gibi çeşitli yöntemler vardır.
- 23:43Alternatif Tedavilerin Zorlukları
- Akut hastalık durumunda zaman kısıtlaması nedeniyle alternatif tedavileri denemek zordur.
- Farklı tedaviler denenirken, hangisinin faydası olduğunu, hangisinin zararı olduğunu bilememe durumu yaşanır.
- Zaman kısıtlaması nedeniyle ilik nakli yönünde tamamen odaklanmak zorunda kalınır ve sonuçta hüsran yaşanabilir.
- 24:19Kök Hücre Uyum Arayışı
- Hastalıklarda kardeşlerin varlığı önemlidir, bazen ebeveynler kronik hastalıklar için yeni çocuk yapmaya teşebbüs edebilirler.
- Kök hücreler kordon bağından alınabilir ve artık karın yağından bile üretilmesi mümkün hale gelmiştir.
- Uyum arayışı önce kardeşler, sonra anne-baba, kuzenler ve yakın akrabalar üzerinden yapılır.
- 25:39Uyum Bulunamadığında Alternatifler
- İlik nakli için en az %80 uyum olması gerekir, %70 uyumdan aşağısı başarı şansı olmadığı için denenmez.
- Hollanda'da Türk kökenli insanlar arasında doku testi yaptıran az sayıda olduğu için Türkiye'de arama yapılmıştır.
- Türkiye'de 2012'de üç doku bankası (Ankara Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi ve Türk Kök) toplamda 94 bin kayıtlı donör bulunurken, şu anda yaklaşık 250 bin kayıt vardır.
- 27:34Doku Bağış Kampanyası
- Hollanda'da doku testi kayıtları 85 bin'den 200 bin'e çıkarılmıştır.
- Doku testi yaptıran kişilerin kayıtları, uyumlu bir hasta bulunduğunda tekrar onay istenir.
- Uyumlu donörlerin onayı olmadan ilik nakli yapılamaz ve bu durum bir kişinin hayatını kaybetmesine sebep olabilir.
- 28:57Doku Bağışının Önemi
- Doku bağışı, bir kişinin hayatını kurtarmak için yapılan büyük bir lütuf olarak görülür.
- Bade (ilik nakli) için Hollanda'da 34 bin kayıt yapılmış, bunların arasında birkaç kişi arandıktan sonra vazgeçmiştir.
- 37 bin kayıtlı donörden 17 tanesi çağrılıp ilik nakli yapmıştır.
- 31:13Doku Bağışının Anlamı
- Doku bağışı, bir çocuğun hayatını kurtarmak için kan bağışı yapmanın benzeri bir eylemdir.
- Bir çocuğun hayatını kurtarmak için sadece kanın içindeki hücreler alınıp kullanılır.
- İlik naklinin nasıl gerçekleştirildiği konusunda daha detaylı bilgi verilecektir.
- 33:34İliğin Bağışı Yöntemleri
- Dünyanın her yerinde uygulanan yeni yöntemde, sağlık kontrolünden geçtikten sonra verilen ilaç kalça kemiklerindeki kök hücrelerin kanımıza bulaşmasını sağlar.
- Kök hücreler kanımıza bulaştıktan sonra hastanede, kan verme gibi iğne aracılığıyla kan alınıp makineye gider ve sadece kök hücreler filtrelenerek geri verilir.
- Bağış sürecine başlamadan önce tetkiklerden geçilir ve beş gün boyunca aşı uygulanır.
- 34:39Bağış Süreci
- Dokular uyuşması varsa aranan donör, sağlık kontrolünden geçer ve sağlıklıysa tekrar onay sorulur.
- Hastaya ve yakınlarına bilgi verilmeden önce donörün onayı alınır, sonra hastaya "donörünüz bulundu" haberi gider.
- Donör, kalça kemiğinden alınma veya kan yoluyla filtreleme yöntemlerinden birini seçebilir.
- 35:25Bağış Yöntemlerinin Avantajları ve Dezavantajları
- Kalça kemiğinden alınma yönteminin dezavantajı steril ortamda olmaması, kan yoluyla verme yönteminin dezavantajı ise dört-beş saat kadar makineye bağlı kalmasıdır.
- Kan yoluyla verme yönteminde donör, internet kullanabilir, sohbet edebilir ve hatta canlı yayın yapabilir.
- Bağış süreci basit olup, donörün ikiyüz mililitreye yakın bir serum vermesi yeterlidir.
- 37:11İliğin Nakli
- Bağışlanan ilik kan yoluyla hastaya verilir ve kendi yolunu bulup hastanın iliğine yerleşir.
- İlik önce kendini temizler, sonra çoğalıp kan üretmeye başlar ve hastanın iyileşmesi beklenir.
- İlik nakli çok önemli bir süreçtir.
- 37:45Kemoterapi'nin Etkileri
- Kemoterapi sadece an lösemi için değil, diğer kanser türlerinde de uygulanıyor ve hastalar için ağır bir dönemdir.
- Kemoterapi hem hasta hem de yakınları için derin bir iz bırakır, özellikle hasta evladınızsa.
- Kemoterapi sırasında hasta beden bitmiş olmasına rağmen akıl yerinde kalarak onu eğlendirmek gerekiyor.
- 39:34Kemoterapi'nin Yan Etkileri
- Kemoterapi ile tedaviye her zaman başlanıyor ve çocuklar ağzından çıkan yaralar, enfeksiyonlar, körlük ve nefes borusu tıkanması gibi ağır yan etkilere maruz kalıyor.
- Kemoterapi bir zehir olmasına rağmen, tıbbın şu anda sunduğu tek tedavi yöntemi bu.
- Kemoterapi süreci, bir kayığa binip şelaleye doğru giden bir yolculuk gibi anlatılabilir, donör olana kadar devam eder.
- 40:51Donör Olma Sorunu
- Donör olmak için sadece kan içerisindeki ve kendini yenileyebilecek hücreler istenir, ancak herkes bunu kabul etmiyor.
- Bazı doku testi yaptıranlar, sadece kendi yakınları için değil, diğer insanlara da donör olabilecek şekilde kayıtlı olabilirler.
- Kayıtlı donörlerden bazıları, özellikle eşlerinin istemediği durumlarda, çağrıldıklarında donör olmayı reddedebilirler.
- 45:24İlgi Nakli Bilinçlendirme
- Türkiye'de seksen milyon insanın sadece küçük bir kısmı ilik naklinin ne olduğunu ve nasıl yapıldığını bilir.
- Toplumun ve devletin görevi, ilik nakli ve bağışının nasıl yapıldığını anlatmak ve insanların bilinçli bir şekilde donör olup olmama kararı vermesini sağlamaktır.
- Doğru bilgi verildiğinde daha fazla insan donör olabilir ve çağrıldıklarında gelme olasılıkları artabilir.
- 46:57İlik Nakli Süreci
- İlik nakli sürecinde donör bağışta bulunduktan sonra, hastanın kendi iliği öldürülmekte ve karantinaya konulmaktadır.
- İlik nakli esnasında hastanın yanında sadece bir kişi (genellikle anne veya baba) kalabilmekte, çünkü hastanın bağışıklık sistemi çok hassas durumdadır.
- Donörden alınan ilik, hastaya kan yoluyla verilerek vücutta çoğalmaya başlamaktadır ve vücutta en hızlı çoğalan hücrelerden biridir.
- 48:36İlik Naklinin Riskleri ve Süreleri
- Hastaya verilen ilik, yaklaşık iki hafta içinde vücutta tamamlanmakta ve kan üretmeye başlamaktadır.
- İlik nakli sonrası iki hafta içerisinde enfeksiyon riski çok yüksektir, çünkü vücudun savunması henüz oluşmamıştır.
- İki haftalık süre geçtikten sonra altı aylık bir süreç daha yaşanmaktadır, bu dönemde organlarda sorunlar yaşanabilir.
- 51:01Vakıf Kurma Hikayesi
- Konuşmacı, ilik nakliye olacak ve kardeşlerinin iliği uymayınca, o gece hastanede uyuyamamış ve ilik aramaya karar vermiştir.
- İki ay boyunca hastanede çocuğu eğlendirmek, iş yerinde çalışmak ve ilik kampanyaları düzenlemek arasında dengede kalmak zorunda kalmıştır.
- Çocuğun ölümünden sonra, konuşmacı daha önceki insanların bu deneyimi yaşamış olsaydı kendisinin bu acıyı yaşamayacağını düşünmüştür.
- 54:27İlik Bağışı Kampanyaları
- Konuşmacı, kampanyalara devam edeceğini ve bir vakıf kuracağını belirtiyor.
- Vakıf arkadaşlarıyla birlikte Hollanda'nın her ucuna kadar giderek kayıt yaptırmaya devam etmeyi planlıyor.
- Bir kişi bile kaydedilebilirse, o kişi bir gün bir badeyi (losemi hastası) kurtarabilir ve ailesi onun yanında kalıp kaliteli vakit geçirebilir.
- 55:29Hastane Deneyimi
- Konuşmacı, tanıdığı bir arkadaşının lösemi hastası çocuğu Badenin hastanesinde yatıyor.
- Hastanede duygusal konulara fazla girilmediğini, Hollanda'da kültür farklılığı olduğunu belirtiyor.
- Hastane çok profesyonel çalışıyor ve hasta teşhisi konulduğunda yakına direkt söyleyebiliyor.
- 56:16Başarılı Bir İlik Bağışı
- İlik aradıkları bir kız olan Rana'nın iliği bulunamadığını, kampanyalar düzenlediklerini anlatıyor.
- Rana'nın babası, yüzde yüz uyumlu bir iliğin bulunduğunu söyleyerek sevinçle aradığında konuşmacı yaklaşık bir saat ağladığını belirtiyor.
- Acı çekmesine rağmen, yaptıkları işin bir çocuğa faydası olduğunu gördükleri için artıları daha ağır basıyor.
- 57:52Kan Bağışı Önemi
- İlik nakli yapılan çocukların kan ihtiyacı olduğunu vurguluyor.
- Bade hastaneye yattığında 14 kilo ve 8 ayda 39 litre kan aldığını belirtiyor.
- Bu kanlar olmadan Bade hayatta kalamayacağını ifade ediyor.
- 58:44Kan ve İlik Nakli Hakkında Misafirin Görüşleri
- Konuşmacı, kaza durumunda kan ihtiyacı olduğunda kimin kanını alacağımızı sormamız gerektiğini vurguluyor.
- Konuşmacı, bazı insanların kanın Türk'e veya Müslüman'a gideceğinden emin olup olmamaları konusunda endişelenmelerini, bu sorunun bilimsel açıdan saçma olduğunu belirtiyor.
- İrkler arasında ilik uyumu olsaydı, dünyada 32 milyon donör olmasına rağmen Türkiye'den donör olmayacakları için bu kampanyaları yapmamaları gerekirdi.
- 1:00:11Din ve İlik Nakli İlişkisi
- Konuşmacı, Müslümanların yardımdan yana olduğunu ve Kur'an'ın Maide Suresi'nin 30. ayetinde "kim bir insanı kurtarmışsa bütün insanlığı kurtarmış gibidir" ifadesinin yer aldığını belirtiyor.
- Dinin bu konuda ayrım yapmadığını, aksine yardımseverlik vurguladığını ve atalarının savaşta karşı tarafın yaralarını sarıp tekrar savaşa gittiğini anlatıyor.
- Bade Foundation'un Facebook üzerinden ulaşılabilir olduğunu ve daha önce konferanslar ve bilgilendirmeler düzenleyerek doku testi için başvuran insan sayısını artırdıklarını ifade ediyor.
- 1:02:00İlik Nakli Süreci ve Zaman Sorunu
- Konuşmacı, hastaya ilik nakli kararı verildiğinde genellikle 3-4 ay süre kaldığını ve bir kişinin doku örneğini alıp analiz etmesinin yaklaşık 6 hafta sürdüğünü belirtiyor.
- Türkiye'de 800'e yakın hasta ilik beklediğini ve Hollanda'da iki Türk hastanın ilik beklediğini söylüyor.
- Bade vakfı döneminde herkesin yardım etmeye hazır olduğunu, ancak şu anda bekleyen hastaların durumunda aynı ilgiyi göremediklerini ifade ediyor.
- 1:03:34Kampanya Çağrısı
- Konuşmacı, artık kendi için bir şey gerekmediğini, şimdi başkaları için savaştığını belirtiyor.
- Doku önlemlerini alıp ilik bankasının sistemine yerleştirmenin, gelecekte kendi aile üyelerine veya yakınlarına gerekli olabileceğini vurguluyor.
- Programın sonunda izleyicilere Hollanda@gmail.com adresine ulaşabileceklerini ve haftaya yeni konu ve konuklarla karşılaşacaklarını söylüyor.