Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Terapi Zamanı" adlı programda sunucu, nöroloji uzmanı Prof. Dr. Ayşe Filiz Koç ile çevre, doğa ve sağlık ekseninden endokrin bozucular ve nörolojik hastalıklar konusunu ele almaktadır.
- Video, Rachel Carson'ın "Sessiz Bahar" kitabından başlayarak endokrin bozucuların ne olduğunu, günlük hayatta kullandığımız plastikler, diş fırçaları, deodorantlar gibi ürünlerin bu maddelere nasıl maruziyet yarattığını ve bunların obezite, diyabet, hipertansiyon, metabolik sendrom, otoimmün hastalıklar, erken puberte, otizm, Parkinson ve Alzheimer gibi çeşitli sağlık sorunlarına yol açabileceğini açıklamaktadır. Program, izleyici sorularının yanıtlanmasıyla sonlanmaktadır.
- Videoda ayrıca endokrin bozucuların doğal ve endüstriyel olmak üzere iki gruba ayrıldığı, PET şişelerinin altındaki rakamların anlamları, epigenetik kavramı, Alzheimer hastalığının risk ve koruyucu faktörleri, zihinsel egzersiz örnekleri ve genetik bilimin önemi gibi konular da ele alınmaktadır.
- 00:24Programın Tanıtımı
- Program, çevre, doğa ve sağlık ekseninden insan ve insanoğluna bakarak, insan eliyle oluşan doğadaki zararları ve doğanın bize geri döndürdüğünü anlatacak.
- Stüdyo konuğu Prof. Dr. Ayşe Filiz Koç, nöroloji uzmanı olarak endokrin bozucular ve nörolojik hastalıklar başlığı altında izleyicilere bilgi verecek.
- 01:33Rachel Carson'ın Çalışmaları
- Rachel Carson, 1940'ların başlarında kartalların sayısında azalma gözlemlemiş ve araştırmalarında tarım ilaçlarının (pestisitlerin) kartalların yumurtalarında izler bulmuş.
- 1962 yılında "Sessiz Bahar" isimli kitabını yayınlamış ve 1964 yılında meme kanseri ile vefat etmiş.
- Carson'ın çalışmaları, çevre kirliliğinin konjenital malformasyonlar (doğuştan anomaliler) yarattığını gösteren pek çok bilimsel çalışmaya yol açmıştır.
- 04:04Endokrin Bozucuların Keşfi
- Theo Colborn, çevre analisti ve tatlı sularda ekoloji araştırmaları yapan bilim insanı, 1988 yılında Amerika'da tatlı suda yaşayan canlılarda insan eliyle üretilmiş kimyasallar bulmuştur.
- Bu kimyasallar sadece anne-baba değil, diğer nesillere de aktarılmakta ve peniste küçülme, sperm bozukluğu, erken meme gelişimi ve kanser gibi sorunlara yol açmaktadır.
- 1991 yılında 15 ülkenin katıldığı bir toplantıda "endokrin bozucu" kelimesi icat edilmiştir.
- 05:17Endokrin Bozucuların Tüketimindeki Etkileri
- Türkiye'de Adana'da düzenlenen çilek festivalinde, hormonlu ve katkı maddeli çilek yiyen üç çocuğun erken meme gelişimi tespit edilmiştir.
- 1991 yılında insan vücudunda 800'den fazla kimyasal madde tespit edilmiştir ve 1920 yılından önce yaşayanlarda bu kimyasallar bulunmamaktadır.
- Endokrin bozucular, plastikler, teflon tavalar, mikrodalgalar, beyaz eşyalar ve yalıtım araçları gibi ürünlerden kaynaklanmaktadır.
- 06:50Endokrin Bozucuların Tanımı ve Etkileri
- Endokrin bozucular, dışarıdan alınan ve endokrin sistemin gelişim ve fonksiyonunu bozan, sağlık problemlerine yol açan maddelerdir.
- Günlük kullandığımız diş fırçaları, deodorantlar, şampuanlar, sabunlar, PVC'ler, yalıtım malzemeleri ve PET şişeleri gibi ürünler endokrin bozucu içerebilir.
- Endokrin bozucuların temas miktarı, süresi ve hangi aşamada maruz kalındığı önemlidir; anne rahmindeki maruziyet erkek cinsiyet yerine kız cinsiyetin oluşmasına neden olabilir.
- 09:10Endokrin Bozucuların Sağlık Üzerindeki Etkileri
- Endokrin bozucular mental retardasyon, motor retardasyon, erken puberte, davranışsal problemler, obezite, diyabet, hipertansiyon ve iskemik kalp hastalıkları gibi sorunlara yol açabilir.
- Ayrıca otoimmün hastalıklar (haşimato, sistemik lupus eritematozus, romatoid artrit), psikiyatrik hastalıklar (şizofreni), astım ve alerjik problemlere sebep olabilir.
- 1970'li yıllardan sonra doğan çocuklar, anne rahminde bu ilaçlarla çok fazla temasa maruz kalmıştır.
- 10:24Plastikler ve Endokrin Bozucular
- 1900'li yılların başında plastiğin keşfi ile birlikte plastik üretimi her yıl artmakta, dünyada yılda 200 milyon ton plastik üretilmektedir.
- Plastiklerin içinde ftalat ve fenol gibi endokrin bozucu maddeler bulunmaktadır; ftalatlar esneklik vermek için kullanılan malzemelerde, fenol ise PET şişelerinde bulunur.
- 11:20PET Şişelerindeki Rakamlar ve Güvenlik
- PET şişelerinin altında veya kapaklarının üzerinde 1'den 7'ye kadar farklı rakamlar bulunur ve her biri farklı anlamlara sahiptir.
- 1 numaralı PET şişeleri sadece bir kez kullanıma müsaade edilir, tekrar kullanılması ağır metaller ve kanserojen maddelerin içeriğe karışmasına neden olur.
- 2 numaralı şişeler en sağlıklı PET şişelerdir, 3, 4 ve 7 numaralı şişelerin kullanımı mümkün olduğunca azaltılmalıdır.
- 12:32Endokrin Bozucular
- Endokrin bozucular iki grupta incelenebilir: doğal endokrin bozucular ve insan eliyle yarattığı endüstriyel endokrin bozucular.
- Doğal endokrin bozucular (fito-östrojenler) domates, maydanoz, sarımsak ve havuçta bulunur, düşük miktarda olsalar da fazla tüketildiğinde zararlı etkiler yaratabilir.
- Endüstriyel endokrin bozucular arasında sentetik hormonlar (doğum kontrol hapları, hormon preparatları), plastikler, DVD'ler, CD'ler ve beyaz eşyalar yer alır.
- 15:01Endüstriyel Endokrin Bozucuların Etkileri
- Beyaz eşyalar içerisindeki fıtalat miktarı Avrupa Birliği tarafından minimum düzeye indirilmiş ve yasaklanmış, sertifikasyonla satılmaları gerekmektedir.
- Elektronik eşyaların içerisinde yalnızca fıtalatlar değil, kurşun, altın, cıva ve mangan gibi ağır metaller de bulunur ve nörolojik hastalıklara sebep olabilir.
- Mikrodalga fırınlar kullanırken plastik kaplarda ısıtma yapılmamalı, bunun yerine cam kaplar, seramikler veya tahtalar tercih edilmelidir.
- 18:00Endokrin Bozucuların Sağlık Etkileri
- Erken yaşta endokrin bozuculara maruziyet gelişme geriliği, zihinsel gerilik, erken puberte ve otistik davranışlar gibi sorunlara neden olabilir.
- Orta yaşta hormonal bozukluklarla giden hastalıklar, ileri yaşlarda ise ateroskleroz, erken osteoporoz, Parkinson ve Alzheimer gibi hastalıklar görülür.
- Endokrin bozucuların ölçümü yapılabileceği ancak günlük pratikte bu ölçümlere genellikle bakılmamaktadır.
- 20:27Önleme Önerileri
- Endokrin bozucuların zararlı etkilerini önlemek için erken dönemde yakalanması ve dikkatli tüketim gereklidir.
- Tavan yalıtımında yumurta kapları kullanılmamalı, günlük hayatta plastik kullanım azaltılmalı ve plastiğin altındaki rakamlara dikkat edilmelidir.
- Organik tarım ve organik beslenme üzerine odaklanmak, çevre dostu olmak ve gelecek nesillere borcumuzu yerine getirmek önemlidir.
- 21:13Plastik Kullanımı ve Endokrin Bozucular
- Plastik kullanımında dikkatli olunmalı; 2 yazan plastik en sağlıklı, 1 yazanı bir kere kullanabiliriz, 3-4 ve özellikle 7 yazan plastiklerden uzak durulmalı.
- Kullan-at plastikler (piknik tabak, çatal, kaşık) yalnız bir kere kullanılıp tekrar kullanılmamalı ve ısıtılmamalıdır.
- Endokrin bozucular ve hastalıkların temelinde neler olduğu konusunda toplumda farkındalık yaratmak önemlidir.
- 22:15Epigenetik ve Nesiller Arası Etkiler
- Çevremizdeki değişimler genetiğimizde değişimlere yol açar ve bu epigenetik değişiklikler bir sonraki kuşağa aktarılır.
- Laboratuvarda bir fareye çiçek kokusu verilip ağrı duyusu uygulandığında, o fare ve yavruları çiçek kokusunu duyunca korku duygusu yaşarlar.
- Gelecek sağlıklı nesiller ve sağlıklı gelecek için çevremize ve sonraki nesillere dikkat etmek konusunda bir sorumlulukumuz vardır.
- 23:54Günlük Kullanımlarda Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Günlük bakım için kullanılan şampuan, makyaj malzemeleri, deodorantlar ve renkli sabunlar minimum düzeyde kullanılmalı ve her ürünün içeriği okunmalıdır.
- Fito östrojenler (sarımsak, domates gibi gıdalar) doğal endokrin bozucular olduğu için fazla tüketilmemelidir.
- Destek tedavisi alırken doktor tavsiyesi olmadan kullanılmamalı, vücutta eksiklik varsa doktor tavsiyesiyle tamamlanabilir.
- 26:01Aşılar ve Korunma
- Aşılar hayat kurtarıcıdır, özellikle pnömokok, grip ve COVID-19 aşısı yapılması gereklidir.
- COVID-19 bitti diye düşünmemek, mesafe koruması ve kalabalık ortamlarda maske takmak önemlidir.
- Kronik hastalıklı kişiler için özellikle dikkatli olunmalı, Amerika kıtası altıncı dalgaya karşı korunmak gerekir.
- 27:58Endokrin Bozucuların Hastalıklara Etkisi
- Endokrin bozucular, genetik hastalıkların yanı sıra çevrenin de nadir hastalıklara katkı sağladığı gösterilmiştir.
- Radyasyon, baz istasyonları, yüksek enerji hatları ve manyetik alanlarda çalışma endokrin bozucuların etkisini artırır.
- Trafikteki mazot dumanları, beyazlatılmış tuvalet kağıtlarında kullanılan malzemeler gibi her şey mümkün olduğunca minimum düzeyde kullanılmalıdır.
- 29:35Unutkanlık ve Endokrin Bozucular
- Endokrin bozucular Alzheimer demans yapabilir ve günümüzdeki stresli dönemlerde unutkanlık artmaktadır.
- Demans, demansi sendromun altında bulunan bir başlık olup, en büyük kısmı Alzheimer demansıdır.
- Patolojik unutkanlık, yön karıştırma, zamansal problem, eşya yerini unutma, kelime hatırlama zorluğu, kişilik değişimi ve bağımsız hareket edememe gibi belirtilerle algılanmalıdır.
- 32:14Alzheimer Hastalığı ve Risk Faktörleri
- Alzheimer hastalığına aile tarihi risk faktörü vardır; örneğin annenizde Alzheimer varsa babanızda olmasına göre daha fazla risk taşıyorsunuz.
- Eğitim düzeyi Alzheimer hastalığı için önemli bir faktördür; düşük eğitim düzeyi riski artırır.
- Eğitim düzeyi, zihinsel kapasiteyi temsil eder; düşük eğitim düzeyindeki bireylerde Alzheimer belirtileri daha erken ve aşikar şekilde ortaya çıkar.
- 32:57Koruyucu Faktörler ve Zihinsel Egzersizler
- Zihinsel ve fiziksel egzersizler Alzheimer hastalığından korunmak için önemlidir.
- Zihinsel egzersizler sadece çapraz bulmaca çözmek değildir; çorapları eşleştirme, eşyaları birbirinden ayırt etme gibi basit aktiviteler de zihinsel egzersizlerdir.
- Sosyal aktivite ve toplumda aktif olmak Alzheimer için koruyucu faktörlerden biridir; pandeminin getirdiği sosyal izolasyon ise riski artırır.
- 34:26Sosyal Aktivite ve Psikolojik Bakış
- Psikiyatrist bir arkadaşın "lütfen bugün mutlu ol çünkü ölü kalacağın çok uzun süre olacak" sözü paylaşılır.
- İnsanlar genellikle kötü anılarını hatırlar, güzel anılarını hatırlamazlar.
- Psikoterapistlerin seanslarında da benzer bir durum görülür; insanlar genellikle eleştirel bakış açısıyla kendilerini değerlendirirler.
- 35:57Alzheimer Aşıları ve Genetik Tedaviler
- Alzheimer hastalığında beyinde amiloid proteinler birikmeye başlar, ancak şikayetler başlamadan 15-20 yıl önce bu birikim başlar.
- Alzheimer hastalığında asıl sorumlu olan nörofibriller yumaklarıdır ve aşı çalışmaları bu proteinleri ve yumakları yok etmeye yönelik olup, günlük pratiğe yansımamıştır.
- Genetik tedaviler yakın gelecekte pek çok tedavi edilemeyen hastalıkları tedavi edebilecek duruma gelecektir; hatalı protein üretimini engelleyecek pek çok genetik çalışma ve araştırma bulunmaktadır.
- 37:24İzleyici Sorusu ve Tavsiyeler
- İzleyici, 13 yaşındaki kuzeninin insanlara karşı agresif davranış göstermesi ve evin belli yerlerini ağzıyla ısırması konusunda soru sormuştur.
- Nöroloji uzmanı, bu durumun altında metabolik, genetik veya psikiyatrik bir hastalık yatabileceği ve önce bir çocuk nöroloğunun, sonra psikiyatristin görülmesi gerektiğini tavsiye etmiştir.
- Tıpta "hastalık yok, hasta vardır" prensibinin vurgulanmasıyla, şikayetlerin farklı hastalarda farklı nedenlerden kaynaklanabileceği belirtilmiştir.
- 39:13Sağlık Çalışanlarına Saygı
- Türk hekimlerin kıymetli olduğu, ancak yurtdışına giden kişilerin bunu daha iyi anlayabileceği ifade edilmiştir.
- Hekimlerin hastalarının kötü olmasını istemediği ve sağlık çalışanlarının kıymetinin bilinmesi gerektiği vurgulanmıştır.
- Türkiye'de bütüncül yaklaşımla ve humanist duygularla sağlık hizmeti verildiği, bu saygısızlık ve şiddetin hiçbir şekilde kabul edilemeyeceği tekrarlanmıştır.
- 40:47Programın Kapanışı
- Konuşmacı, insanın doğanın bir parçası olduğunu ve doğaya ne kadar kötü davranırsak o da bize aynı şekilde karşılık vereceğini belirtmiştir.
- Daha az bina dikip daha çok ağaç dikmek, organik tarım yapmak, elektronik eşyaları minimize etmek ve çevre dostu yaşam tarzı benimsemek gerektiği tavsiye edilmiştir.
- Program, nöroloji uzmanı Prof. Dr. Ayşe Filiz Koç'un "Endokrin bozucular ve nörolojik yansımalar" başlıklı konuşmasıyla, insan, çevre ve doğa arasındaki iletişimi anlatarak sonlanmıştır.