Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Doktor Geldi" adlı sağlık programında sunucu ve çeşitli sağlık uzmanları arasında geçen bir röportaj formatında bir program sunulmaktadır. Programda çocuk hastalıkları uzmanı Dr. Murat Palabıyık, çocuk hastalıkları uzmanı Derya Deniz ve enfeksiyon hastalıkları uzmanı Prof. Dr. Meral Sönmezoğlu gibi uzmanlar yer almaktadır.
- Program, çocukluk döneminde görülen hastalıklar, aşılar, ateşli enfeksiyonlar, döküntülü hastalıklar, klima hastalıkları, gıda zehirlenmesi ve sıvı tüketimi gibi konuları kapsamaktadır. Video, her bir konuyu ayrı bölümlerde ele alarak, izleyicilerden gelen soruları yanıtlayarak ve uzmanların bilgilerini paylaşarak ilerlemektedir.
- Programda aşıların önemi, yan etkileri, ateşli havalelerin belirtileri, döküntülü hastalıkların özellikleri, klima kullanımının sağlık riskleri, gıda zehirlenmesi belirtileri ve günlük sıvı tüketiminin önemi gibi konular detaylı şekilde anlatılmaktadır. Ayrıca, Türkiye'nin aşı programı, polio hastalığının kökünden kazınması ve çiçek hastalığına karşı aşılamaya ilk başlama gibi ulusal sağlık bilgileri de paylaşılmaktadır.
- 00:33Doktor Geldi Programı ve Aşılar
- Program, koruyucu hekimlik adına sağlık bilincini artırmayı amaçlayan "Doktor Geldi" adlı bir programdır.
- Programda çocukluk döneminde görülen hastalıklar, klima hastalıkları, sıvı tüketimi gibi konular ele alınacaktır.
- Programda çocuk hastalıkları uzmanı Dr. Murat Palabıyık, çocukluk çağı enfeksiyonları konusunda bilgi verecektir.
- 03:52Aşıların Önemi
- Aşılar, çocukların hastalanma riskini azaltarak Türkiye'deki ortalama yaşam süresinin uzamasına katkı sağlamıştır.
- Aşılar sayesinde menenjit, kızamık gibi ağır bulaşıcı hastalıklar artık nadir görülüyor.
- Hastalığı geçirerek bağışıklık kazanmak fikri, hastalığın ciddi komplikasyonlarına ve ölümlere yol açabileceği için önerilmemektedir.
- 06:54Aşıların Yan Etkileri ve Türkiye'nin Aşı Takvimi
- Aşılar 200 yıldır kullanılmakta olup, yan etkileri hastalıkların ağırlığına göre çok daha azdır.
- Türkiye'nin 2017 yılında uygulanan aşı takvimi, dünyanın en iyi aşı takvimlerinden biridir.
- Modern aşı teknolojisi ve ince iğneler sayesinde yan etkiler azalmış, korunma oranı artmıştır.
- 09:07Aşıların Önemi ve Etkileri
- Türkiye Sağlık Bakanlığı, aşı konusunda iyi bir hizmet sunmaktadır.
- İki aylık bebeğe yapılan aşılar (verem, beşli karma aşı, pnömokok aşısı) toplam on dokuz farklı hastalık koruması sağlar.
- Pnömokok aşısı sadece zatürreyi değil, menenjit, orta kulak enfeksiyonları ve sinüzitler gibi solunum yolu enfeksiyonlarını da önlüyor.
- 10:37Aşıların Standartlaştırılması ve Ekonomik Yönü
- Yeni aşılar önce birkaç yıl deneyimlenir, etkili olduğu ispat edildikten sonra Türkiye'de ruhsat alır ve ulusal takvime alınır.
- Pnömokok aşısı gibi maliyetli aşılar, üç veya dört kez uygulanırken, tüm maliyeti devlet tarafından karşılanır.
- Aşı yapmak ekonomik bir iş olup, aşıya harcanan para, hastalıktan dolayı harcanacak maliyeden daha azdır.
- 11:38Tekrarlanan Aşıların Amacı
- Tekrarlanan aşılar, bağışıklık süresinin uzamasını sağlar.
- Örneğin, beşli karma aşı ve pnömokok aşısı dört kez uygulanır.
- Okul çağının hemen öncesinde yapılan aşılar "rapel doz" olarak adlandırılır ve vücuda hatırlatma görevi görür.
- 13:15Çiçek Aşısı ve Türk Mirası
- Yaşlı kişilerin sol kolunda görülen büyük izler, çiçek aşısının izidir.
- Çiçek hastalığı, milyonlarca insanı öldüren ölümcül bir hastalıktı.
- Türkler, ineklerde gözüken çiçek hastalığında bulunan cerrahatı kullanarak ilk kez aşı yapmaya başlamışlardır.
- 15:06Çiçek Hastalığının Yok Edilmesi
- Edward Jenner, Türklerden kalan bu mirası standart hale getirmiş ve çiçek hastalığının azalmasına katkı sağlamıştır.
- Çiçek hastalığının yok edilmesi, dünya nüfusunun artmasına büyük katkı sağlamıştır.
- Türkiye'de çiçek hastalığı (polio) edike edilmiştir, ancak sınırların kalktığı günümüzde yayılım riski nedeniyle aşının uygulanmaya devam edilmesi gerekmektedir.
- 17:15Bebeklik Döneminde Koruma
- Anne, hamilelik sırasında kanındaki antikorları bebeğine verir ve bu antikorlar bebeği ilk altı ay boyunca korur.
- Altı aydan sonra anne antikorlarının oranı azaldığı için, aşılar bu dönemde yoğunlaştırılır.
- İlk altı ay genellikle enfeksiyon hastalıkları geçilmez, ancak aşılar bebeğin kendi antikorlarını üretmesini sağlar.
- 18:58Aşılar ve Viral/Bakteriyel Enfeksiyonlar
- Altı aydan sonra çocuklar, hayati tehlike oluşturacak hastalıkların büyük bir çoğununa karşı aşılanmış olurlar.
- Okula giden kardeşler, akan burunlarıyla bebekleri virüs enfeksiyonuna bulaştırabilirler.
- Viral enfeksiyonlar genellikle ateş, öksürük, aksırık ve hapşırıkla geçer ve antibiyotik kullanmamakla da iyileşirler.
- 19:56Viral ve Bakteriyel Enfeksiyonların Farkları
- Virüsler çok küçük mikroorganizmalar olup antibiyotiklerden etkilenmezken, bakteriler daha büyük organizmalar ve antibiyotiklerden etkilenir.
- Viral enfeksiyonlarda çocuklar ateşliyken hafif olabilir, ateşi düştüklerinde neşeli oyun oynayabilirler ve genellikle 3-4 gün içinde iyileşirler.
- Bakteriyel enfeksiyonlarda çocuklar halsiz, yorgun, argın olurlar, beslenmesi bozulur ve doktorun görmesi gereken ciddi tablolar görülür.
- 21:37Ateş Ölçümü ve Değerlendirme
- Ateş en doğru şekilde poposundan birkaç cm yukarıya kadar termometre sokarak veya yemek borusunun içine sonda indirerek ölçülebilir.
- Pratikte en kolay ve yanılma payı en düşük yöntem kulaktan ateş ölçerleri kullanmaktır.
- Genellikle genel durumu iyi, keyfi yerinde, yemesi içmesi bozulmamış bir çocuğun ateşi 38,4 dereceye kadar ilaç vermeden beklenir.
- 23:10Ateşli Havale
- Ateşli havale, ateşli iken gözlerin yukarı kayması, çenenin kilitlenmesi ve kafa arkaya atılması şeklinde nöbet geçirilmesidir.
- Ateşli havale geçiren çocukların bilinci açık kalır, iletişim kurabilir ve nöbet bittiği an her şey normal olur.
- Ateşli havale genetik yapısına bağlı olup, bazı çocuklar 39-40 derece ateşle havale geçirmezken, bazıları 38,5 derece ateşle havale geçirebilir.
- 25:28Ateşli Havaleler ve Önemi
- Ateşli havalelerin süresi on beş dakikayı geçerse ciddi bir durum olabilir, aksi takdirde korkmaya gerek yoktur.
- Tüm vücudun kasılması gerekir, tek kol veya tek bacak kasılması veya simetrik olmayan kasılmalar ciddi bir sorun olabilir.
- Aynı gün içinde iki kez olma durumu da korkutucudur ve bu durum menenjit veya epilepsi gibi ağır hastalıkların habercisi olabilir.
- 26:48Ateşli Havalelerin Özellikleri
- Ateşli havaleler genellikle altı yaşından sonra bitirir ve soğuk havaleler (ateşsiz nöbetler) epilepsi olabilir.
- Havaleler hayatın her döneminde olabilir, ancak ateşli havaleler genellikle altı ay civarında başlar ve altı yaş civarında biter.
- 28:50Su Çiçeği ve Tedavisi
- Su çiçeği aşılanabilir ancak yüzde seksen civarında koruyuculuğu vardır, yüzde yüz koruyucu değildir.
- Su çiçeğinde antibiyotik verilmemeli ve aspirin kesinlikle kullanılmamalıdır çünkü reye sendromu (ağır karaciğer yetmezliği) riski vardır.
- Su çiçeğindeki döküntüler kaşıntılıdır, kaşındığında enfeksiyon oluşabilir ve kalıcı iz bırakabilir.
- 30:53Döküntülü Çocukluk Hastalıkları
- Su çiçeği, kızıl kaşınır ve beşinci hastalık (tokatlanmış çocuk yüzü) en çok kaşıntılı döküntülü hastalıklardır.
- Beşinci hastalıkta önceki döküntülü hastalık hastalıklarında olduğu gibi hafif burun akıntısı, nezle, hapşırık ve öksürük döneminden sonra yanaklarda birdenbire kızarıklıkla başlar.
- Beşinci hastalık genellikle herhangi bir tedaviye gerek kalmadan kendi kendine düzelecektir.
- 32:51Çocukluk Döküntü Hastalıkları
- Kızamık, birinci hastalık olarak kabul edilirken, ikinci hastalık kızıl, üçüncü hastalık Alman kızı (german miles), dördüncü hastalık boş kızıl, beşinci hastalık eritema infeksiyozum, altıncı hastalık rosela infantum olarak sıralanır.
- Beşinci ve altıncı hastalık, dünyanın her dilinde bu numaralandırma ile anılır çünkü gerçek isimleri çok bilinmez.
- Altıncı hastalık özellikle bebeklerde görülür ve çoğu çocuk iki yaşından önce geçirir, beşinci hastalık ise daha büyük bebeklerde görülür.
- 34:15Döküntü Hastalıklarının Tehlikeleri
- Döküntü hastalıkları çocukluk çağında herhangi bir zarar vermez ancak bulaştırıcıdır.
- Beşinci hastalık (eritema infeksiyozum) parvovirüs B19 etkeniyle oluşur ve özellikle hamile kadınlarda tehlikelidir.
- Hamile kadının vücutunda antikor olmaması durumunda, beşinci hastalık virüsü doğrudan bebeğin kanındaki alyuvarları parçalayarak hemoliz (kan erimesi) yaratabilir ve bu da bebeğin kansız hale gelmesine, kalp yetmezliğine ve ölüme yol açabilir.
- 35:49Kızamıkçık Hastalığı
- Kızamıkçık çocuklarda görülen, tehlikeli olmayan bir hastalık olup, döküntüleri ve lenf bezlerinde şişliklerle karakterize edilir.
- Hamile kadınlarda kızamıkçık geçirmemişse, bu hastalık anne karnındaki bebeğe ciddi zarar verebilir.
- Çocuklukta yapılan aşılar, hem kız çocuğunun hayatı boyunca korunmasını sağlar hem de ileride olacak çocuğunu koruma altına alır.
- 37:18Türkiye'deki Aşı Programı
- Türkiye'de aşılar tamamen ücretsiz olarak aile hekimleri tarafından yaptırılır ve aşı zamanı geldiğinde telefon ile bilgilendirme yapılır.
- Sağlık Bakanlığı'nın uyguladığı çocuk koruma politikaları sayesinde Türkiye'nin beklenen insan ömrü yaklaşık 15 yıl uzamış ve Dünya Sağlık Örgütü'nün yayınladığı raporda dünya şampiyonu olmuştur.
- 38:39Klima Hastalıkları
- Klima filtrelerinde ve su haznelerinde üremiş bakteriler, insanlara solunum yoluyla girerek boğaz enfeksiyonları ve bazen zatürreye neden olan hastalıklar başlatabilir.
- Vantilatörlerin nemlendirme özellikli su hazneleri (humidifer) içinde durağan suda üreyen bakterilerin üreme yuvası haline gelebilir.
- Durağan sularda bakteriler çok fazla ürer, bu nedenle uzun süre kullanılmayan musluklar açılıp biriken bakterilerin akması için 5-10 dakika beklenmelidir.
- 42:38Sulu Ekipmanların Temizliği
- Sulu ekipmanların hazineleri ara sıra boşaltılıp, çamaşır suyu veya klorlu su ile temizlenip kurutulmalı, sonra distile su konulmalıdır.
- Distile su en idealdir çünkü mineral içeren su bakterilerin gelişmesini sağlar.
- 43:40Klima Sisteminin Çalışma Prensibi
- Klima tamamen kapalı devre sistemdir ve havayı alıp iklimlendirip geri verir.
- Filtreler nemlenirken üzerinde bakteriler, küf ve mantarlar birikir ve havayı üflerken bunlar havaya partiküller olarak saçılır.
- Bu durum astım, alerji ve sigara içenlerde ciddi akciğer hastalıklarına neden olabilir.
- 44:21Lejyoner Hastalığı
- Lejyoner hastalığı (klima hastalığı, klima zatürresi) büyük binalar, oteller ve hastanelerde salgın yapabilir.
- Hastalık insandan insana bulaşmaz, sadece ortamdan solunum yoluyla girerek akciğerlerde veya boğazda enfeksiyon yapar.
- Belirtileri: maruziyetten 2-10 gün sonra ani başlayan 39-40 derece ateş, şiddetli baş ağrısı, kas ağrıları, 2-3 gün sonra kuru öksürük ve solunum sıkıntısıdır.
- 46:12Klima Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Klimanın yüzüne veya uyunan bölgeye doğrudan gelmemesi gerekir, dolaylı yoldan soğutması önerilir.
- Yıllık profesyonel temizlik yapılması ve bakteri filtreleri kullanılması çok önemlidir.
- Küçük çocuklar, yaşlılar ve akciğer hastalığı olanlarda klima tozları astım krizlerine neden olabilir.
- 48:09Klima Kullanımının Diğer Riskleri
- Klima yüz felçlerine, göz kurumlama ve konjonktiviteye neden olabilir.
- Sinüzit (burun iltihabı) ve otite (kulak iltihabı) gibi hastalıklara da yol açabilir.
- Klimanın içindeki pozlar ve alerjenler fanın etkisiyle havaya saçılır ve nefes alırken alveollere kadar inebilir.
- 50:03Gıdalarda Mikroplar
- Yazın besin zehirlenmeleri ve gastroenteritlerin sayısı kış kadar yüksektir.
- Proteinli gıdalar, özellikle tavuk ve kırmızı etler oda sıcaklığında bekletildiğinde mikropların besiyeri olur.
- Tavuk eti özellikle samonella bakterisi için besiyerdir ve iyi pişirilmezse veya çıplak elle dokunulursa 70 dereceye kadar pişirilmeyen gıdalarda canlı kalabilir.
- 52:23Tavuk Etinin Güvenliği
- Amerikan Federal Gıda Birliği'ne göre market reyonunda satılan pişmiş tavuk ürünlerinin riski tezgahlardaki tavuk etlerinden farklı değil.
- FDA açıklamasına göre tezgahtaki tavuk etlerinin parçalanmamış olması, daha az bakteri taşıyıcılığına sahip olmasını sağlıyor.
- Tüm tavuk etlerinde %50-60 oranında salmonella kontaminasyonu bulunurken, parça tavuklarda bu oran %30'lara düşüyor.
- 53:10Pişirme ve Kontaminasyon Riski
- Tavuk etinin pişirme şekli ve tam pişirilmesi, zehirlenme riskini belirleyen faktörlerden biridir.
- Büyük yemeklerde, düğünlerde pişmemiş tavuk etlerinden kaynaklanan toplu zehirlenmeler olabilmektedir.
- Pişirilmiş tavuk etlerinde kontaminasyon oranı diğer yiyeceklerden farklı değildir.
- 53:35Çiğ Köfte ve Bakteri Riski
- Çiğ köfte gibi etsiz ancak çiğ et içeren yiyeceklerde kontaminasyon riski vardır.
- Çalışmalar göstermektedir ki oda sıcaklığında 20 dakika sonra bakteriler logaritma hızla artmaya başlar.
- Çiğ köfte gibi yiyecekler oda sıcaklığında bekletildikçe bakteri ve toksin miktarı artmaktadır.
- 54:29Donmuş Yiyeceklerin Güvenliği
- FDA açıklamalarına göre sıcak bir yemek oda sıcaklığında 20 dakika içinde bakteri miktarı logaritma artmaktadır.
- Donmuş yiyecekler tezgahın üzerine bırakıldığında yaklaşık 4-5 saatte eriyebilmektedir.
- Donmuş et tezgahın üzerine çıkarıldığında 2 saat içinde artık tüketilemez hale gelmektedir.
- 55:39Tatlıların Zehirlenme Riski
- Kremalı tatlılar, yumurta içeren soslar ve kremalar bakteriler için iyi besin kaynağıdır.
- Oda sıcaklığında (20-22 derece) bekletilen tatlılarda bakteriler önce gelir, sonra hızla çoğalmaya başlar ve toksin salgılarlar.
- 6 saat sonra tüketilen tatlılar hem bakterileri hem de toksinleri ile birlikte alındığı için tehlikelidir.
- 56:20Dondurma ve Zehirlenme
- Dondurma da bir süt ürünü olduğu için hasta edebilir.
- Buzdolabının elektriği kesildiğinde dondurma eriyip tekrar dondurulduğunda bakteriler çoğalabilir ve toksinler salgılayabilir.
- Kremalı yiyeceklerde stafilokok bakterisi zehirlenmeyi neden alabilir ve toksinleri çok kısa sürede etkili olabilir.
- 57:13Gıda Zehirlenmesi Belirtileri
- Gıda zehirlenmesi şüphesi durumunda midenin bulanması, ağrısı ve kusma belirtileri ortaya çıkabilir.
- Kusma şekli, yiyeceğin mideden atılıp atılmadığını gösterir; yiyecek emilmeden mideden atılırsa iyi bir şeydir.
- Bakteri yükü fazlaysa yiyecek mideden atılarak kusulur, vücut kabul etmez.
- 58:16Virüsler ve Zehirlenme
- Sebzelerin iyi yıkanmaması, suyun norovirüs ve rotavirüs içerdiği durumlarında zehirlenme riski oluşturabilir.
- Virüsler hazırlayan kişinin ellerinden veya suyun kontamine olmasıyla yiyeceklere geçebilir.
- Yaz dönemi tatile gidenlerin düzgün beslenmemesi durumunda zehirlenme riski artabilir.
- 58:48Gıda Zehirlenmesi Örneği
- Gece saat 2'de ameliyat sonrası yemek siparişi verildiğinde, gece dürüm yedikten sonra 2-3 saat sonra şiddetli zehirlenme belirtileri ortaya çıktı.
- Kusma sırasında yediğin yiyeceğin tamamı şekliyle çıkması, norovirüs zehirlenmesi olduğunu gösterir.
- Norovirüs zehirlenmesinde ciddi elektrolit kaybı yaşanabilir ve hastanede yatırılma gerekebilir.
- 1:01:38Risk Altındaki Gruplar
- Yazın hijyen çok önemlidir, özellikle küçük çocuklarda ve yaşlılarda zehirlenme ciddi seyredebilir.
- Risk altındaki gruplar en fazla 2 yaşın altındaki çocuklar ve 65 yaşın üzerindeki yaşlılardır.
- Bu gruplarda elektrolit yetersizliğine tahammül edemezler ve durumları hızla bozulabilir.
- 1:02:49Sıvı Tüketimi Hakkında Sorular
- Günde tüketilecek sıvı miktarı kişiden kişiye değişir mi?
- Çay ve kahve tüketimi su ihtiyacımızı karşılar mı?
- Az sıvı tüketmek erken yaşlanmaya sebep olur mu?
- 1:03:11Programın Amacı
- Programda sıvı tüketimi, vücudumuzun ihtiyacı olan sıvılardan ve hangi sıvıların su yerine geçerden bahsedilecek.
- Vücudumuzda fazla sıvıyı nasıl atarız ve şişmanların daha çok su içmesi gerektiği konuları ele alınacak.
- 1:04:04İzleyicilerin Sıvı Tüketim Deneyimleri
- İlk izleyici su içmesi zorlandığını, midenin bulandığını belirtiyor ve günde 1,5-2 litre su içtiğini söylüyor.
- İkinci izleyici günde 3 litre su içtiğini ve çay içmediğini, suyun oda sıcaklığında olduğunu belirtiyor.
- Üçüncü izleyici su içmediğini, çay ve kahve içerdiğini, halinin memnuniyetle olduğunu söylüyor.
- 1:08:07Sıvı Tüketimi Hakkında Bilgiler
- Günde 8-10 bardak (yaklaşık 1,5-2 litre) su tüketmek gerekiyor.
- Hamile olan hanımların daha fazla su içmesi gerekiyor.
- Sıvı tüketimi beden kitle indeksine göre değil, boya göre karar veriliyor; boy ne kadar uzunsa o kadar fazla sıvı tüketmek gerekiyor.
- 1:09:05Sıvı Kaybı ve Tüketim Şekli
- Vücut sıvıyı idrar, ter, nefes ve cildinden yansımalarla kaybediyor.
- Boyu uzun olan kişilerin yüzey alanı daha fazla olduğu için sıvı kaybı daha fazla olduğu tespit edilmiştir.
- Sıcak su yerine serin su tüketmek daha faydalı çünkü sıvılar bağırsaklardan daha hızlı emilir ve metabolizma ateşlenmesine neden olur.
- 1:11:33Çay ve Suyun Karşılaştırılması
- Çayın idrar söktürücü özelliği halk arasında yaygın bir inanış olsa da, yemekten sonra içilen 1-3 bardak çayın bu etkisine sahip olmadığı bilinmelidir.
- İngiliz ve Pakistanlı araştırmacıların bulgularına göre, sadece bir saat içinde 10-12 bardak çay içildiğinde idrar söktürücü etkisi görülebilir.
- Çay, belirli oranlarda içildiği sürece suyun yerini tutabilir.
- 1:12:45Diğer Sıvıların Etkileri
- Kahve, özellikle Türk kahvesi ve espresso gibi acı kahveler, çaydan yaklaşık 4-5 kat daha fazla kafein içerdiği için idrar söktürücü etkisi daha fazladır.
- Süt, maden suyu ve yemeklerin içindeki sıvılar suyun yerini tutabilir, özellikle tuz oranı yüksek maden suyu vücudda ödem tutabilir.
- Hibiskus (adaçayı) ve yeşil çay, vücuddan ödem attırıcı özelliklere sahip olduğu için su yerine geçmez.
- 1:15:16Böbrek ve İdrar Üretimi
- Böbrekler vücudun mineral dengesini sağlarken, aynı zamanda şeker balansında da etkiye sahiptir.
- Şeker hastalığındaki kişilerde, kan şeker konsantrasyonunun yükselmesi böbreklerin daha fazla çalışmasını gerektirir ve gece uykusuzluğuna neden olur.
- Kan şekerini arttıran ve aniden pik yapan gıdalar, vücudun sıvılarını atmasına neden olabilir.
- 1:17:45Meşrubatların Etkileri
- Şekerli gıdalar, kolalı içecekler, gazlı içecekler ve enerji içecekleri tüketimi böbreklerin daha fazla çalışmasını gerektirir ve vücudun sıvılarını atmasına neden olur.
- Bu tür meşrubatlar sıvı yerine geçmez, ancak çay suyun yerini tutabilir.
- Sağlık için günde en az 1,5 litre sıvı tüketilmesi tavsiye edilir.