Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Beykent ve Ekranlarından "Biz Bize" programının bir bölümü olup, dil ve konuşma bozuklukları uzmanı İbrahim Yaşar ile yapılan bir röportajdır.
- Program, afazi ve dizatri gibi dil bozukluklarının tanımı, nedenleri, türleri ve tedavi süreçleri hakkında kapsamlı bilgiler sunmaktadır. Video, afazi hastalığının beyin hasarıyla ilişkisini, Broca ve Vernik alanlarının işlevlerini, dizatri ile arasındaki farkları ve konuşma organlarının işlevini açıklamaktadır. Ayrıca, erken tanı ve rehabilitasyonun önemi, terapi süreçleri ve iyileşme tanımları da ele alınmaktadır.
- Programda ayrıca konuşma bozukluklarının çocukluk ve erişkinlik dönemlerinde nasıl ortaya çıktığı, CP gibi durumların belirtileri, konuşma bozukluklarının yutma ve ses fonksiyonlarına etkileri ve genetik faktörlerin rolü gibi konular da işlenmektedir. İbrahim Yaşar, hastaların iyileşme sürecinin bireysel gelişime bağlı olduğunu ve ailelerin rehabilitasyon sürecindeki rolünün önemini vurgulamaktadır.
- 00:25Afazi Tanımı ve Özellikleri
- Programda afazi ve dizare konuları ele alınacak ve dil ve konuşma bozuklukları uzmanı İbrahim Yaşa ile birlikte konuşulacak.
- Afazi, toplumda yaygın bilinen bir konuşma bozukluğu ismi değil, genellikle bir rahatsızlık sonrası hekimin tanımlaması üzerine bu terimle tanışılıyor.
- Afazi, çeşitli serebrovasküler (kanama, beyne pıhtı atımı) sonrası konuşma ve dil merkezlerinin beyindeki yeterli fonksiyonları yürütebilecek kabiliyetini yitirmesi sonrası ortaya çıkan nörodejeneratif bir dil bozukluğudur.
- 02:31Afazi'nin Tetikleyicileri
- Afazi genellikle serebrovasküler olaylar (beyne pıhtı atımı, kanama) sonrası ortaya çıkar.
- Beyin hasarı sonrası beynin dil ve konuşma merkezleri hasar görür ve bu hasarlanan beyindeki alan bu merkezlere giden yolları da tutar.
- Afazi, sonradan bir kaza sonrası kazanımı olan veya bir olay sonrası beyindeki kanama, pıhtı atımı sonrası bir olay sonrası kazanım olan bir rahatsızlıktır.
- 03:31Beyindeki Konuşma Merkezleri
- Beyinde iki tane konuşma merkezi vardır: Broca alanı (sol frontal lobda ön kısımda) ve Wernicke alanı (sol kulağın üstünde).
- İnsanların %93'ünde konuşma merkezleri sol taraftadır, sağ eli sol kullanım baskınlığı bu konuda ipuçları verir.
- Sağ elini kullanan insanların konuşma merkezlerinin %96 oranında sol tarafta olduğu, sol elini kullanan insanların ise %30 oranında sağ tarafta olduğu, konuşma merkezinin geri kalanının %70'inin sol tarafta olduğu istatistikler vardır.
- 06:45Konuşma Merkezlerinin Fonksiyonları
- Broca alanı konuşma üretimiyle alakalı alan, konuşmanın planlanması ve semantik düzeyde kodlamaları yapar.
- Wernicke alanı işittiğimizi anlama, anladığımızı yorumlama ve zihinsel olarak dilsel becerileri kazanım yönetimini sağlar.
- Konuşma merkezleri beyinde koordineli çalışması gereken alanlardır ve dil ve konuşma üretimi için temel olarak bu alanlar işbirliği yapar.
- 07:55Afazi'nin Tetikleyicileri
- Afazi'nin tetikleyicileri arasında Circle of Arteries (damarlar çemberi) adı verilen damarlardan orta serebral alter (orta damar) vardır.
- Bu damarda oluşan kanama veya tıkanıklık direkt beynin dil merkezlerine giden alanları tutar.
- Hangi alana yönelik bir tutulum varsa, oraya giden kan akışını engelliyorsa veya orada bir kanama meydana getirip hücre eğitimine sebep olduysa o tür bir konuşma ve dil sorunu görülür.
- 08:26Afazi Türleri ve Nedenleri
- Broca alanına yakın bir tutulum veya hasar olduğunda tutuk konuşma görülür çünkü konuşma üretilemez.
- Temporale doğru dil alanlarını tutan bir bozulma meydana geldiğinde, çok fazla sözel çıktısı olan, tutarsız konuşma içeren akıcı tip affezi görülür.
- Afazi genetik değil, sonradan oluşan bir durumdur; kaza, travma veya herhangi bir olay sonrası oluşabilir.
- 09:20Genetik Yatkınlık ve Beyin Hasarı
- Ailede beyin kanaması veya anevrizma öyküsü varsa, genetik yatkınlık söz konusudur.
- Anevrizma, beyindeki baloncukların oluşması ve 40-45 yaşından sonra kendiliğinden patlaması veya büyümesidir.
- Ailede bu öykü varsa, kişilerin 30-35 yaş civarında görüntüleme yöntemleri ile kontrol ettirmeleri faydalıdır.
- 10:03Beyin Bölgesinin Etkilenmesi
- Beynin hangi alanını etkilediği, pıhtının veya kanamanın hangi alanı etkilediği çok önemlidir.
- Konuşma merkezlerine yakın bir alanı etkiliyorsa afazi tablosu, oksipital lobu etkiliyorsa görme sorunu, sağ lobu etkiliyorsa prosedi (konuşmaya buton katan) işlev kaybı görülebilir.
- Hasarın hangi beyin bölgesine yakın olması ve bu bölge ile hangi işbirliğini bozduğunu anlamak önemlidir.
- 10:48Afazi'nin Ortaya Çıkışı
- Afazi olay sonrası hemen ortaya çıkabilir veya zaman geçtikçe kendini göstermeye başlayabilir.
- Beyin alanı brokaya yakın bir pıhtı atımı söz konusuysa, motor merkeze de yakın olacağı için çeşitli vücut bölgelerinde tutulum felç beklenir.
- Prokoti affezilerde vücudun sağ tarafını kontrol eden sol lob olduğu için, motor kortekse yakınsa sağ kolda veya sağ ayakta felç inme beklenir.
- 12:04Afazi'nin Belirtileri
- Kanama sonrası şikayet, konuşmuyor, ağzını açamıyor, sözcük üretemiyor gibi olabilir.
- Bazı hastalarda çok fazla konuşuyor ama ne dediğini anlamıyoruz, konuşma çıktısı çok bozuk olabilir.
- Konuşma içeriğinde sözcük uydurmalar (neojelizm), benzer seslerden oluşan ifadeler (personvasyon) ve sık tekrarlanan sözcükler görülebilir.
- 13:18Tedavi Süreci
- Afazi durumunda ilk yapılacak şey nörolog takibinde olmak ve beynin hangi alanlarının hasarlandığını belirlemektir.
- Nörolog, hastanın dilsel ve konuşma kazanımlarını tekrar geri sağlayabilmesi için rehabilitasyon süreçleri önerir.
- Fizyoterapi süreci başlar ve konuşma bozuklukları uzmanına yönlendirilir.
- 14:17Erken Rehabilitasyonun Önemi
- Erken tanı ve erken rehabilitasyon çok önemlidir, aksi takdirde durum kronikleşebilir ve kalıcılaşabilir.
- Durumun kalıcılaşması, bireyin durumu kabullenmesi ve psikiyatrik rahatsızlıkların eşlik etmesi söz konusu olabilir.
- Taburculuk sonrası hemen hatta iyileşme sürecinde bile dil ve konuşma bozuklukları değerlendirilmesi istenmesi çok önemlidir.
- 14:54Dil Değerlendirme Süreci
- Çeşitli test bataryaları kullanılarak dil ve konuşma özelliklerinin değerlendirilmesi yapılır.
- Konuşma üretiminde sözcük akıcılığı, tutarlı üretimi, işitsel anlaması, korneri yapabilme ve resim anlatma gibi özellikleri test edilir.
- Belirlenen afazi alt tipine göre bir müdahale programı oluşturulur ve aileye evde ne tür egzersizler yapabilecekleri öğretilir.
- 16:16Afazi'nin Etkileri
- Afazi zihinsel bir rahatsızlık değil, zihinsel fonksiyonlar korunurken dilbilgisel ve konuşma yönüyle özellikler yitirilir.
- Afazi kişinin yaşam kalitesini ciddi anlamda düşürür ve depresyona, çeşitli psikiyatrik rahatsızlıklara sürüklenmesine sebep olabilir.
- Aileye alternatif iletişim yöntemleri öğretmek, tablonun daha da kötüye gitmemesi için önemlidir.
- 17:35Afazi Tedavisi ve Gelişimi
- Afazi hastaları kanama veya pıhtı atımı sonrası en kötü tabloyla gelirler, ancak terapi ve rehabilitasyon devam etmezse psikiyatrik açıdan daha kötüye gidebilirler.
- Tutka fazi tipleri ve akıcı tip affezilerde tekrar atak geçirdiklerinde konuşmaya yönelik kazanımlarını kaybedebilirler.
- Kronik afazi, kişinin üstesinden gelemeyeceği bozukluklar ve alternatif terapi yöntemleriyle çözümleyemeyeceği tabloyu ifade eder.
- 19:03Afazi Tedavisi Yöntemleri
- Afazi tedavisinde fizyoterapistler, psikologlar, komüniti ve nöropsikologlar gibi farklı disiplinlerden uzmanların işbirliği gereklidir.
- Tedavide konuşma ve dil özelliklerini kazanımını sağlayacak egzersizler (tekrarlama, adlandırma, cümle kurma, resim adlandırma, hikaye anlattırma) yapılır.
- Terapiler sonrası aileye ödevler verilir ve hasta sadece konuşma ile değil, sosyal ve psikolojik anlamda da rehabilitasyona tabi tutulur.
- 21:14Yeni Nesil Terapi Yaklaşımları
- Transkranyel manyetik uyarım (TDCS) gibi nörogirişimsel yöntemler de afazi tedavisinde kullanılmaktadır.
- Bu yöntemler beyne elektrik akımı vererek konuşma ve dile yönelik terapi sürecini takip eder ve beynin farklı alanlarını aktive eder.
- Bu yöntemler eş zamanlı olarak konuşma ve dile yönelik tedavi ile birlikte dil bilgisi ve konuşma kazanım süreçlerini hızlandırmaya çalışır.
- 22:06Hasta Yakınlarının Rolü
- Hasta yakınları durumu dramatize etmemeli, üzüntülerini belli etmemeli ve umut dolu olmalıdır.
- Afazinin tipini tanımladıktan sonra aileye nasıl iletişim kuracağını öğretmek önemlidir.
- Doğru iletişim stratejisi, hasta yakınlarını psikolojik açıdan daha diri tutar.
- 24:17Dizatri Tanımı ve Özellikleri
- Dizatri, afaziye benzer bir hastalık olup, motor konuşma sorunu olarak tanımlanır.
- Dizatri, beyin kanaması olmadan da çeşitli sebeplere bağlı olarak ortaya çıkabilir.
- Beynin motor bölgelerini koordine eden alanların hasarlanması veya eski fonksiyonlarını yürütecek kabiliyetini yitirmesi sonucu konuşma kaslarının koordinasyonu bozulur.
- 25:38Afazi ve Dizatri Arasındaki Farklar
- Afazi bir dil bozukluğu iken, dizatri konuşma bozukluğudur.
- Afazi'de beyindeki dil alanları sağlamdır, zihinsel olarak cümle organizasyonlarında sorun yoktur.
- Dizatri'de konuşulmak istenileni konuşma kaslarının kontrolü sonrası karşı tarafa aktarmak istediğimiz mesaj çıktıyı dizayn edip ortaya koymakta sorun vardır.
- 27:01Konuşma Organları ve Konuşma Yetimi
- Konuşma organlarının işlevini yürüten kaslara uyarımlar gider ve bu organlar dil, dişler ve çenedir.
- Konuşma yetimi, konuşma organlarının doğru şekilde hareket edememesi durumudur.
- Konuşma yetimi çocukluk çağında konjenital anomaliler sonrası (CP, hiperklonik, diplejik, spastik tipler) veya erişkinlikte inme felç sonrası veya nörodejeneratif rahatsızlıklar sonrası görülebilir.
- 28:42Tedavi Süreci ve Yöntemleri
- Tedavi sürecinde önce CP'nin alt tipi (sik, diatrik, spastik) doğru tanımlanmalıdır.
- Tedavi içeriğinde kaslara yönelik müdahale, kasların koordineli kullanılmasına yönelik egzersizler, sesletim çalışmaları ve masajlar uygulanır.
- Çocukluk döneminde ağırlıklı olarak dilsel kazanımlar sağlanırken, erişkinlik döneminde konuşma kazanımını sağlayacak artikülasyon çalışmaları ve uyarım yöntemleri kullanılır.
- 30:47Tedavi Süreci ve Yaşamsal Fonksiyonlar
- Tedavi süreci bireysel olup, kazanımların yavaş olduğu ve hasarın gidişatının devam ettiği süreçlerdir.
- Konuşma merkezi, konuşma kasları ve gırtlak yutak organları hemen hemen aynı kasları ve sinirleri inerve ettiği için, konuşma yetimi yutma fonksiyonu ve ses kısıklığı gibi yaşamsal fonksiyonlara da etki edebilir.
- Tedavi sürecinde ilk amaç hastanın yaşamsal faaliyetlerini yürütmesini sağlamaktır.
- 33:03Belirtiler ve Nedenler
- Konjenital anomaliler sonrası ortaya çıkan konuşma yetimi doğumdan itibaren anlaşılır, ancak erişkinlik döneminde kaza veya nörodejeneratif rahatsızlık sonrası ortaya çıkabilir.
- Sık görülen şikayetler arasında yutamama, ses titremesi, ağzı iyi kontrol edememe, sözcükleri iyi çiğneyememe, akıcı konuşamama ve ağzın ağırlaşması gibi hisler bulunmaktadır.
- Erken bebeklik ve çocukluk döneminde doğumsal anomaliler, kordon dolanması, oksijensizlik, anne karnında sağlıklı gelişim göstermemesi gibi faktörler konuşma yetisinin ortaya çıkmasına neden olabilir.
- Erişkinlik döneminde nörodejeneratif rahatsızlıklar, kaza veya kafa travması sonrası ortaya çıkabilir ve genetik yatkınlık aranabilir.
- 36:15Afazi ve Dizatri Tedavisinde İyileşme Tanımı
- Afazi ve dizatri tedavisinde terapilerle hastaların eskisi gibi tanımlarını değiştirmeleri gerekiyor.
- Terapiler sayesinde hastalar çok iyi bir noktaya gelebilir ve kaliteli konuşma ve dilsel kazanımlar sağlayabilir, ancak herkesin iyileşme süreci farklı olabilir.
- Tedavi sürecinde kazanım eşit olmayabilir, bazı hastalarda iyileşme olabilirken, bazılarında stabil durum hedeflenebilir.
- 38:15Tedavi Sürecinde Ailenin Rolü
- Dizatri tedavisinde çeşitli egzersizler ve masajlar verilir, evde uyarımsal yöntemlerle çalışılabilir.
- Ailenin ilk görevi klinikte verilen ödevleri düzenli takip etmek, ikinci görevi ise bireyle iletişim kurma stratejilerini öğrenmektir.
- Aile bireyleri, bireyin sosyal ortamından kopmasını engellemek için seferber olmalıdır.
- 39:37Ailenin Psikolojik Durumu
- Rehabilitasyon süreçleri sıkıntılı ve meşakkatli olabilir, ailenin psikolojik olarak yıpranması söz konusu olabilir.
- Terapi sırasında aile yakınlarının ağlamaları ve kendilerini güçsüz hissetmeleri sık karşılaşılan bir durumdur.
- Tedavi sürecinde güçlü bakıcılara ihtiyaç vardır, aile üyelerinin moral ve motivasyona ihtiyacı vardır.