Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir sunum formatında olup, konuşmacı Rekabet Kurumu'nda görev yapmış bir raportör olarak deneyimlerini paylaşmaktadır. Sunum, Ekim ayında çıkan bir kitaba dayanarak hazırlanmıştır.
- Sunum, 20 yıllık rekabet ihlalleri soruşturma sürecini analiz ederek iki ana bölümden oluşmaktadır: soruşturmalar ve para cezaları. Konuşmacı, soruşturma süreçleri, ceza uygulama oranları, ihlal türleri (karteller, hakim durum, dikey ihlaller), ceza oranları ve miktarları gibi konuları detaylı olarak ele almaktadır. Ayrıca, Türkiye'deki pişmanlık uygulamasının durumu ve diğer ülkelerle karşılaştırması da sunumun önemli bir bölümüdür.
- Sunumda, 2008 yılı sonuna kadar tamamlanan 295 soruşturma ve bunlardaki ceza uygulanma oranları (%65) hakkında istatistiksel bilgiler verilmektedir. Kartel vakalarında uygulanan ceza oranlarının diğer ihlallerden daha yüksek olduğu ancak genel olarak toleranslı bir yaklaşımda olduğu belirtilmektedir. Türkiye'de pişmanlık başvurularının oranı (%6) diğer ülkelerden (%75-94) çok daha düşük olduğu da vurgulanmaktadır.
- Giriş ve Sunum Planı
- Dörtvirgülellidört sayılı kanunda yaptırım politikasının en önemli araçları soruşturmalar ve para cezalarıdır.
- Sunum, 20 yıllık soruşturma serüvenine değinecek olup, Ekim ayında çıkan kitaba dayanmaktadır.
- Kitabın en önemli noktası ihlal türlerine göre ayrıştırılmış tablolar olup, uygulamacılar bu tablolardan faydalanabilir.
- 01:33Sunum İçeriği
- Sunum iki ana başlıkta (soruşturmalar ve para cezaları) altı alt başlıkla incelenecektir.
- Konuşmacı, genel görünüm, mahkeme kararı üzerine başlatılan soruşturmalar, soruşturma usulü, ihlal türleri, soruşturma süreleri ve para cezaları hakkında bilgi verecektir.
- Yaptırım politikasının toleranslı olup olmadığı, asgari ceza tartışmaları, yöneticilere ve çalışanlara uygulanan para cezaları ve pişmanlık uygulaması konuları da ele alınacaktır.
- 02:35Genel Görünüm
- 2018 yılı sonuna kadar 295 soruşturma tamamlanmış olup, ceza uygulanma oranı yaklaşık %65'tir.
- Teşebbüs sayılarına baktığımızda ceza uygulanma oranı %50'lere düşer, yani her iki teşebbüsten biri ceza almıştır.
- Mahkeme kararı üzerine başlatılan soruşturmalarda ceza uygulanma oranı %16'dır (38 dosyadan sadece 6'sında ceza uygulanmıştır).
- 03:04Mahkeme Kararı Üzerine Başlatılan Soruşturmalar
- Mahkeme kararı üzerine başlatılan soruşturmalar, ön araştırma tamamlandıktan sonra mahkemenin soruşturma açılmasını emretmesiyle başlar.
- Bu tür soruşturmaların önemli örnekleri Google ve Yemek Çeki dosyaları, tıbbi sarf malzemeleri, Turkcell araç takip, kongre/fuar ve Antalya tur operatörleri dosyalarıdır.
- Mahkeme kararlarını çıkarırsak ceza uygulanma oranı %75'e çıkar, yani her dört teşebbüsten üçünde ceza uygulanmıştır.
- 04:39Soruşturma Sayıları ve Ceza Uygulanma Oranları
- Son dört yılda mahkeme kararlarının etkisi net bir şekilde görülüyor, 2016 ve 2017 yıllarında en yüksek rakamlarla 26 ve 24 soruşturma açılmıştır.
- 2015-2018 yılları arasında yılda ortalama 22 soruşturma başlatılmış, mahkeme kararlarını çıkarırsak bu sayı 16'ya düşmektedir.
- 2010 yılı sonuna kadar ceza uygulanma oranı %76, sonra %51'e kadar düşmüş, mahkeme kararlarını çıkarırsak bu oran %65'e çıkmaktadır.
- 09:13Rekabet Kurulu'nun Ön Araştırması ve Soruşturma Süreci
- Rekabet Kurulu'nun ön araştırmasının amacı, mümkün olduğunca çok şikayetin incelenmesi olmasına rağmen, sınırlı kaynaklar nedeniyle tüm şikayetleri inceleyememesi ve sadece önemli görülenlerini soruşturmaya döndürmesidir.
- Kurul'un menfi bir vakanın hiçbir kuşkuya yer bırakmayacak şekilde ispatını araması, otuz gün gibi kısa bir süre içerisinde tüm kuşkuyu gidermenin mümkün olup olmadığı konusunda eleştiri yapılabilir.
- Ceza uygulanma oranının düşük olmasının nedenleri arasında, raportörlerin ceza talep etmesi halinde kurulun uygulamaması, farklı raportörlerin soruşturmaları yapması ve kurul üyeleri tarafından karşı görüşlerin sadece dördünde ceza uygulanması yönünde yazılması bulunmaktadır.
- 12:05Soruşturmaların Başlatılma Nedenleri ve İhlal Türleri
- Rekabet otoritelerinin proaktif (herhangi bir dış etken olmadan kendinden harekete geçip rekabet ihlalini bulması) ve reaktif yöntemlerin ikisine de başvurması gerekmektedir.
- İhbar yoluyla ulaşan dosyaların örneklem sayısı az olsa da, soruşturmaya dönen dosyaların %90'ında ceza çıkmıştır.
- İhlal türleri dört kategoriye ayrılmıştır: karteller, rakip faaliyetini zorlama, dikey ihlaller ve hakim durum.
- 15:10İhlal Türlerinin Dağılımı ve Zamanla Değişimi
- Karteller yaklaşık yarısını oluştururken, hakim durum iddiaları %30'lara gelmiş durumdadır.
- 2011 öncesi hakim durum iddialarının payı %24'ten 2011'den itibaren %41'e çıkmıştır.
- Dikey ihlal iddialarında 2008-2012 döneminde bir duraklama yaşanmış, 2017'de ise ARP personel yerine ROLU'nun kurulması etkili olmuştur.
- 16:50İhlal Türlerinin Detayları
- Hakim durum bakımından sözleşme yapmanın reddi, münhasırlık ve ayrımcılık en çok gündeme gelen ihlal türleridir.
- Dikeyde ise yeniden satış fiyatının belirlenmesi, münhasırlık ve satış kısıtları en çok gündeme gelmiştir.
- İndirim sistemleri, münhasırlık ve yıkıcı fiyat iddiaları 2009 ile birlikte artmaya başlamış, 2010 ile birlikte ise münhasırlık iddiaları artmıştır.
- 19:53Kartel Soruşturmaları ve Yıkıcı Fiyat
- Henkel ve Sony gibi şirketlerin yanı sıra üç soruşturmada YSB (Yıkıcı Fiyat) var.
- 2018'de soruşturma sayısı biraz artmış, ancak 2010 ve 2011'de de tek tek soruşturmalar var.
- Baymak, Redbull ve açıklanmamış bir iki soruşturma daha var, bu nedenle YSB dosyaları RPM'de yükselişte.
- 20:33Yıkıcı Fiyat Artışının Nedenleri
- Yıkıcı fiyat dosyalarında tek ceza kesilmiş, bu durum serbestleşen endüstrilerle ilişkilendirilebilir.
- Telekomünikasyon alanında çok soruşturma var, fiyat sıkıştırması ve bilgi iletişim teknolojileri yoğun.
- Rekabet otoritesinin olgunlaşması ve teknik analiz yapabilmesi, yıkıcı fiyat dosyalarının artmasına katkıda bulunabilir.
- 21:44Soruşturma Süreleri ve Performans
- 20 yılda soruşturmalar 14 ayda tamamlanmış, kurul soruşturmaları 9 ayda, rapor yazımı 5 ayda tamamlanmış.
- REKİM'de kartel soruşturmalarını en hızlı sürede tamamlayan kurum statüsünde ikinci sırada yer alıyor.
- En kısa sürede tamamlanan soruşturmalar: Didim Ekmek (6 ay), Aksaray Ekmek (7 ay).
- 22:27Uzlaşma Süreci ve Kısa Süreli Soruşturmalar
- Didim Ekmek ve Aksaray Ekmek dosyalarında pişmanlık yönetmeliği ve uzlaşma süreci kullanılmış.
- Teşebbüsler ihlali kabul etmiş, birinci sırada %50, ikinci sırada %33, diğerleri %25 indirim almış.
- Gerekçeli kararlar çok kısa (8 sayfa), karşı görüş gerekçeli kararın üç katı, yargı yoluna gitmemişler.
- 23:35Ön Araştırma Süreleri ve Muafiyet Sistemi
- Ön araştırma kararları 2005 yılından önce çok daha uzun sürüyordu.
- Bildirim zorunluluğu vardı ve kurumda çok sayıda muafiyet başvurusu vardı.
- Bildirim zorunluluğu kalktıktan sonra ön araştırma sürelerinde ciddi bir azalma var.
- 24:02Raportör Görüşleri ve Kurul Kararları
- 30 dosya hariç (yüzde 85'te) kurul raportörle aynı sonuca ulaşmış ve para cezası uygulamış.
- Raportörün ceza istemediği dosyalarda 8 soruşturma hariç hepsinde kurul aynı yönde karar almış.
- 2018 yılına kadar raportörlerin ceza istemediği dosyalarda neredeyse vaka yok, ancak 2018'de 5 dosya birden çıkmış.
- 29:23Ceza Miktarlarındaki Değişimler
- 1998 yılından bugüne para cezaları incelenmiş ve o zaman verilen cezaların bugünkü değeri hesaplanmış.
- Ceza yönetmeliği öncesi sonrası soruşturma başına para cezasında yaklaşık sekiz kat, teşebbüs başına ortalamada altı kat artış görülüyor.
- Ceza yönetmeliği sonrasında üç büyük dosya (banka, iki faiz, Tüpraş ve otomotiv) çıkarıldığında, artış yaklaşık iki-iki buçuk kat.
- 30:33Ceza Oranları
- 20 yılda ceza oranları tespit edilebilen bütün teşebbüsler incelenmiş.
- 2018'den itibaren ceza oranlarına yer verilmemeye başlanmış.
- 2017'de bazı kararlar da var, ilk booking kararıyla ceza oranları toplam ciroya göre hesaplanmış.
- 31:12Ceza Oranları ve Şeffaflık
- 2018 yılından sonra yayınlanan gerekçeli kararlarda ceza miktarları varken oranlar yer almıyor, bu tartışmalı bir konu.
- Tüketici elektronik dosyasında mahkeme kararında oranlar gizliyken, Türk Telekom gibi kurumların kararlarında oranlar açıkça belirtilmiştir.
- 1990-2012 yılları arasında yapılan 72 soruşturmada, 22 tanesinin dışında hepsinde ceza oranı belirtilmiştir.
- 33:33Ceza Oranlarının Analizi
- Analiz edilen vakalarda %73'ü %2'nin altında ceza almış, bu durum oldukça toleranslı bir yaklaşıma işaret etmektedir.
- Ceza yönetmeliği öncesinde %1-2 aralığında ceza alan örnekler çok fazla iken, yönetmeliğin ardından bu oran %5-6 aralığına düşmüştür.
- Ceza oranı ortalaması %1,33'tür ve bu oran kartel vakalarında bile %4, %5 veya %6 gibi yüksek değerlerle karşılaşmamaktadır.
- 36:44Ciro ve Ceza Oranı İlişkisi
- Teşebbüslerin ciroları arttıkça ceza oranları düşmektedir; en düşük cirolara sahip teşebbüslerin ceza oranı en yüksek, en yüksek cirolara sahip teşebbüslerin ceza oranı ise en düşük.
- Kartel vakalarında %77'si ceza alt sınırdan (%2) başlamış, diğer ihlallerde ise %70'i alt sınırdan başlamıştır.
- Ağırlaştırıcı nedenler %97'si için uygulanmamış, uygulanan durumlarda ise %50 oranında artış belirlenmiştir.
- 40:07Hafifletici Nedenler ve Asgari Ceza
- Hafifletici nedenler %60'ında uygulanmış, indirim oranı ortalaması %48'dir; %60 ve %50 indirim alanların payı oldukça yüksektir.
- 2008 yılı öncesinde ceza alan teşebbüslerin %42'sini asgari ceza uygulamış ve bu teşebbüslerin büyük çoğunluğu kartel oluşturuyordu.
- 2008 yılından itibaren rekabet ihlalleri bakımından asgari ceza kaldırılmış, yerinde incelemenin engellenmesi gibi ihlallerde ise 26.000 TL alt limiti bulunmaktadır.
- 42:13Rekabet İhlalleri ve Cezalar
- Danıştay'ın Kotan Eczanesi kararında belirtildiği gibi caydırıcılık açısından olumsuz bir durum ortaya çıktı ve bu hüküm rekabet ihlalleri bakımından kaldırıldı.
- Bazı dosyalarda inanılmaz düşük cezalar çıktı; Medikal Gaz'da 42 kuruş, 2007 yılında Burdur Makine Mühendislerinde 11 lira 68 kuruş gibi cezalar usulü ihlal için uygulandı.
- 2008 sonrasına bakıldığında, ceza alan teşebbüslerin yaklaşık yarısı, usulü ihlal cezasının kartel kurma cezasından daha düşük veya yüksek olabileceği durumda.
- 43:04Rekabet İhlallerinin Önemi ve Caydırıcılık
- 16. maddenin gerekçesine göre, rekabet ihlalleri daha ağır hukuka aykırılıklardır ve daha ağır yaptırımlara tabi olmalıdır.
- Caydırıcılık ve cezaların orantılı ve kamu kaynaklarının etkin kullanımı açısından önemli bir rol oynamaktadır.
- Teşebbüslere sadece ceza uygulamak caydırıcılığı sağlayamaz çünkü teşebbüslerin menfaati ile çalışanların menfaati her zaman aynı olmayabilir.
- 44:10Çalışanlara ve Yöneticilere Cezalar
- 2005 yılındaki OECD raporunda kişilere ceza uygulaması önerilmiştir ve 2008 yılında hukukumuza girmiştir.
- Uygulamaya bakıldığında, bu dönemde dokuz soruşturmada gündeme gelmiş, sadece iki soruşturmada üç kişiye uygulanmıştır.
- 2012-2016 dört yıllık dönemde hiç uygulanmamış ve 2012'den bugüne kadar sadece iki soruşturmada gündeme gelmiş, ancak ceza uygulanmamıştır.
- 44:54Belirleyici Etki Kavramı ve Pişmanlık Uygulaması
- Bazı dosyalarda belirleyici etki kavramı dar yorumlanarak ihlalin gerçekleşmesi bakımından vazgeçilmez olması aranmıştır.
- Pişmanlık uygulaması kartellerle mücadelede çok önemli bir araçtır.
- KANDA Rekabet Otoritesi Başkanı, pişmanlık programının uzmanların incelemeye yeteneklerini körelttiğini belirtmiştir.
- 46:03Pişmanlık Programı Uygulaması
- Pişmanlık programının üç adımı: ilk olarak ihlallerin ortaya çıkarılması, ikinci olarak caydırıcı, şeffaf ve tutarlı cezaların uygulanması, üçüncü olarak öngörülebilir, şeffaf ve başvuranlar lehine bir pişmanlık programının uygulanması.
- Türkiye'de pişmanlık uygulaması konusunda Gökşin Bey, bu alanda öne çıkan isimdir.
- Türkiye'de 20 dosyada 81 teşebbüs başvurmuş, bunların 58'i uzlaşma benzeri kararlarla sonuçlanmış, sadece %6'sı pişmanlıkla başlamış, toplamda %20 oranında pişmanlık başvurusu bulunuyor.
- 47:13Uluslararası Karşılaştırma
- Avrupa Birliği'nde bağışıklık alanların oranı %75, kartel dosyaların %94'ünde en az bir başvuru bulunuyor.
- Almanya'da kartel dosyaların yarıdan fazlası pişmanlıkla başvuruluyor, İspanya'da pişmanlık programı öncesi 10 kartel bulunurken 2012-2017 arasında bu sayı 54'e çıkıyor ve soruşturmaların %65'i pişmanlık başvurusuyla başlıyor.
- Türkiye'deki pişmanlık başvuruları hem teşebbüs sayısı hem dosya sayısı bakımından düşük.
- 48:46Türkiye'deki Pişmanlık Uygulamasının Sorunları
- Medikal gaz dosyasında pişmanlık başvurusuna gelen teşebbüs diğerlerini ihlali zorlamış, tartışmalar zarar vermiş.
- Trafik işaretleri dosyasında pişmanlığa gelen teşebbüs bilgi belge gizlediği için hakkında ceza talep edilmiş.
- Sodyum sülfat dosyasında başlangıç oranı %50 belirlenmişken %33 indirim yapılmış, Aksaray ekmek dosyasında başlangıç oranı en üst orandan belirlenmiş.
- 50:24Pişmanlık Uygulamasının Değerlendirmesi
- Türkiye'de pişmanlıkla gelen dosyalarda Rekabet Kurumu kolaylaştırıcı davranmadığına dair kanıtlar var.
- Yurt dışındaki kartel dosyaların %90'lara varan oranında pişmanlıkla başlaması, Türkiye'deki durumla karşılaştırıldığında belirsizlik caydırıcı olabilir.
- Son 3-4 senede kartel dosyaları azalırken, pişmanlık uygulaması olsa sayı artabilir.
- 52:25Pişmanlık Uygulamasının Etkenleri
- Rekabet Kurumu karma bir topluluk olduğundan, üyelerin altyapıları ve yaklaşımları farklı olabiliyor.
- Kurul üyeleri arasında cezaya yatkın veya daha tolerans gösterenler olabiliyor, bu da kararları etkiliyor.
- Makroekonomik gelişmeler, soruşturma konusu şirketlerin savunmaları da pişmanlık uygulamasını etkileyebiliyor.
- 52:56Kültürel Yönü
- Bazıları pişmanlık uygulamasının Türkiye kültürel yapısına uygun olmadığını iddia ediyor.
- Japonya ve Güney Kore gibi kültürel açıdan farklı ülkelerde de pişmanlık uygulaması başarılı sonuçlar veriyor.
- Eğer başvuranlar lehine mümkün olduğu kadar takdir edici yaklaşım benimsenirse, pişmanlık uygulaması daha etkili olabilir.