Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Ahmet Ekinci tarafından sunulan bir anayasa hukuku eğitim içeriğidir. Konuşmacı, 1982 Anayasasına göre seçimlerin yenilenmesi (erken seçim veya fesih) kurumunu detaylı şekilde incelemektedir.
- Video, fesih kurumunun parlamenter sistemlere özgü olduğunu açıklayarak başlıyor ve farklı siyasi sistemlerde bu kurumun nasıl işlediğini karşılaştırıyor. Türkiye'deki uygulamalar, 1946, 1957 ve 1987'deki erken seçimler örnekleriyle anlatılıyor. Ayrıca, 2017 değişiklikleriyle Türkiye'de TBMM ve Cumhurbaşkanlığı'nın karşılıklı olarak seçimleri yenileyebilme yetkisi verilmesi ele alınıyor.
- Videoda, eş zamanlı seçimlerin kabul edilmesi, muhalefetin parlamentoda çoğunluğu teşkil etme ihtimali, devlet başkanlarının görevden alınma süreçleri ve meclisin erken seçim kararı alma koşulları detaylı olarak inceleniyor. Latin Amerika'daki örnekler (Arjantin, Bolivya, Ekvador, Venezuela) ve Rusya'daki Putin örneği üzerinden, cumhurbaşkanının bu kurumu kullanma ihtimali ve siyasi krizlerde bu kurumun nasıl etkili olabileceği analiz ediliyor.
- Seçimlerin Yenilenmesi Kurumu
- 1982 anayasasına göre seçimlerin yenilenmesi kurumu, erken seçim veya fesih olarak da bilinen bir kurumdur.
- Bu kavramlar temelde parlamenter sisteme özgüdür çünkü yürütmenin etkin kanalı olan bakanlar kurulu parlamento içerisinden çıkmakta ve siyasi olarak parlamentoya karşı sorumlu olmaktadır.
- Fesih kurumu, doktrinde güvensizlik ve güven oyuk mekanizmasının simetrik siyasal silahları olarak ifade edilmektedir.
- 01:23Farklı Sistemlerde Fesih Yetkisi
- Kuvvetler ayrılığı sistemlerinde (örneğin Amerikan başkanlık sistemi) ne devlet başkanının ne de yürütmenin birbirlerinin görev süresine etki etme yetkisi vardır.
- Fesih yetkisi koyulduğunda sistemin açık bir şekilde parlamenter sisteme kaynatılması olasıdır.
- Amerika'da bile fesih yetkisi getirilmeye çalışılmış, ancak asıl amacı sistemi parlamenter sisteme yaklaştırmak ve yürütme ile yasama arasındaki siyasal etkileşimi artırmak olmuştur.
- 03:44Parlamenter Sistemde Fesih Yetkisinin Kullanımı
- Parlamenter sistemlerde fesih yetkisinin sıklıkla kullanıldığı görülür, özellikle monarşilerde (İngiltere, Hollanda, İspanya) bu yetkinin sıkça kullanıldığı görülür.
- Fesih yetkisini talep eden başbakanın bir milletvekili olduğu düşünüldüğünde seçilmeye engel bir görev sınırı olmadığı için, başbakan en kuvvetli olduğu dönemde seçimlerin yenilenmesi kararını talep etmektedir.
- Türkiye'de de parlamenter sistemde hükümetlerin kendilerini kuvvetli addettikleri dönemlerde bu yetkiye başvurdukları görülür (1946, 1957, 1987).
- 06:41Yarı Başkanlık Sistemlerinde Fesih Yetkisi
- Yarı başkanlık ve benzeri türevleri hükümet sistemlerinde devlet başkanının da bu yetkiyi etkin bir şekilde kullandığı görülür.
- Fransa ve Portekiz'de devlet başkanının bu yetkiye koşulsuz şarta sahip olması, bu yetkinin sıklıkla kullanılması sonucunu doğurmuştur.
- Devlet başkanı fesih yetkisini kullanırken kendisini muhalif gördüğü bir parlamentodan kurtulmak, kendisine yakın bir parlamento ile çalışmak için bu yetkiyi kullanırken, başbakan daha fazla görevde kalmak için bu yetkiyi kullanır.
- 08:45Türkiye'de Fesih Yetkisi
- 2017 değişiklikleri ile birlikte TBMM ve Cumhurbaşkanlığı karşılıklı olarak seçimleri yenileyebilme yetkisi verilmiştir.
- Hangi kurum bu yetkiyi kullanırsa kullansın ikisinin de seçimleri aynı anda yapılmaktadır.
- Anayasaya göre Cumhurbaşkanının anayasal olarak iki dönem ile görev süresinin sınırlı olduğu belirtilmiştir.
- 09:41Devlet Başkanı ve Muhalefet Arasındaki Güç Mücadelesi
- Eş zamanlı seçimler kabul edilse de muhalefetin parlamentoda çoğunluğu teşkil etme ihtimali her zaman mevcuttur.
- Muhalefet, ekonomiyi yönetemeyen, dış ilişkileri iyi yönetemeyen veya siyasi olarak farklı görüşleri benimseyen devlet başkanından kurtulmak isteyebilir.
- İmpeachment gibi cezai sorumluluk mekanizmaları kullanılamadığında, muhalefet sokak hareketlerine başvurabilir veya hukuki kurumları farklı amaçlarla kullanabilir.
- 10:54Çapraz Ölüm Kurumunun Getirilmesi
- Latin Amerika'da son 20-25 yıl içinde yaklaşık 10-15 devlet başkanının bu şekilde görevden alındığı görülmektedir.
- Bu güç mücadelesinin çözümü olarak çapraz ölüm veya giyotin kurumu getirilmiştir.
- Bu kurum, seçime gitmek istemeyen veya seçimden korkan partileri uzlaşmaya teşvik etmek amacıyla oluşturulmuştur.
- 11:28Meclisin Erken Seçim Kararı Alma Süreci
- Meclis, seçimlerin yenilenmesi kararını bir parlamento kararıyla alabilir, ancak 1987 tarihinde kanun vasıtasıyla alındığında Anayasa Mahkemesi bunu anayasaya uygun olarak kabul etmiştir.
- Parlamento kararı beşte üç çoğunlukla alınırken, kanun toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla alınabilen bir karar yeter sayısına sahiptir.
- Meclis bu kararı aldığında, cumhurbaşkanının bir döneminde ise kalan süresi israf olur, ikinci döneminde ise siyasi pazarlık konusu olabilir.
- 13:10Cumhurbaşkanının Erken Seçim Kararı Alma Yetkisi
- Cumhurbaşkanının erken seçim kararı alması için herhangi bir şart öngörülmüş değildir.
- Meclisin kaşının üstünde gözünü beğenmemesi gerekçesiyle daha erken seçim kararı alabilir ve bunun denetiminin pek mümkün olmadığı belirtilmektedir.
- Tek istisna, meclisin cumhurbaşkanına meclis soruşturması açılmasını kabul etmesi durumunda cumhurbaşkanının erken seçim kararı alamayacağıdır.
- 14:25Pratikte Erken Seçim Kararının İşleyişi
- TBMM'nin bu kararı beşte üç çoğunlukla alması gerekir ve bu kararı alabilecek kişilerin bir sonraki seçimleri kazanma ihtimali olmalıdır.
- Muhalefet, cumhurbaşkanının ekonomik olarak zararda olduğu, yürütmeye karşı nefretin başladığı veya yolsuzluk iddiası gibi sebeplerle erken seçim kararı alabilir.
- Cumhurbaşkanının popülaritesinin en yüksek olduğu dönemde böyle bir kararın alınması, cumhurbaşkanı değil meclise ve muhalefette zarar verecektir.
- 16:53Peru Örneği ve Türkiye'deki Durum
- Peru'da 2007 yılında, diktatör Fujimori'nin kızı Keko Fujimori ile Kucciski arasında başkanlık yarışması ve meclis seçimleri eş zamanlı olarak yapılmıştır.
- Meclisin çoğunluğu Fujimori'nin elindeyken, devlet başkanlığı Kucciski'nin eline geçmiştir.
- Türkiye'de muhalefet çoğunluğunun mecliste teşekkül ettirildiği düşünüldüğünde, bir dönem içerisinde erken seçim kararı alınması mümkün olabilir.
- 19:50Cumhurbaşkanının Anayasal Hakları ve İktidar Süresi
- Cumhurbaşkanı, anayasal olarak iki dönem görev yapmış olsa bile, koltuğunu başkalarına devretmek zorunda olmayabilir.
- Latin Amerika'da Arjantin'de Menem, Bolivya'da Evo Morales, Ekvator'da Rafael Correa ve Venezuela'da Chavez gibi liderler, görevde daha uzun kalabilmek için anayasayı değiştirmişlerdir.
- Devlet başkanının görev süresini uzatmak için anayasayı değiştirmek gibi bir usule gittiği bir siyasi sistemde, cumhurbaşkanının kendisine anayasal olarak verilmiş hakkını kullanmak için mecliste beşte üç çoğunluk araması düşünülebilir.
- 21:13İktidarın Uzatma Stratejileri
- Devlet başkanının milli popülaritesinin arttığı ve ekonominin en yüksek olduğu dönemlerde seçilme ihtimalinin çok yüksek olduğu kanıtlanmıştır.
- Ecevit, Abdullah Öcalan'ın yakalandığı dönemde ve Kıbrıs Barış Harekatı'ndan doğan milliyetçi duygudan istifade ederek seçimlerde yüksek oy almıştır.
- İktidarlar her zaman iktidar süresini uzatmak isterler, bu nedenle ikinci döneminde olan bir cumhurbaşkanının meclisteki beşte üç çoğunluğu sağlamak isteyeceğini düşünmek gerekir.
- 22:24Karşılıklı Seçimlerin Yenilenmesi Kurumu
- Seçimlerin karşılıklı yenilenmesi kurumunun asıl meselesi tarafları uzlaşmaya teşvik etmektir.
- Meclis tekrar seçilme bakımından bir sınırı olmadığı için popülaritesi yüksek olduğu anda bu kararı alabilir, ancak cumhurbaşkanı görev süresinde bir sınır olduğu için sürekli bu kararı almak istemeyecektir.
- Siyasi kriz durumlarından en çok yürütme zarar görür, bu nedenle cumhurbaşkanı bir kriz ortamında erken seçim kararı alarak seçimlere gitmek istemeyecektir.
- 23:36Kriz Durumunda Erken Seçim Kararının Alınması
- Cumhurbaşkanı, tekrar seçilemeyeceğinden korktuğu için siyasal kriz derinleşse bile erken seçim kararı almak istemeyecektir.
- Kriz çıktığında cumhurbaşkanı bu kurumu kullanma ihtimali düşer, meclisteki partilerde de "cumhurbaşkanı görebileceği bütün zararı görsün, bir sonraki seçimde seçilemesin, biz seçilelim" diyebilirler.
- Seçmenlerin irrasyonel düşündüğü ve olumsuz her şeyle yürütmeyi ilişkilendiren bir durum vardır, bu nedenle cumhurbaşkanı bu karar almak istemeyecektir.
- 25:31Ekvador Örneği
- Ekvador'da Rafael Correa, devlet başkanı görev sınırını kaldırınca muhalefeti susturabilmek için bir dönem yerine kendi partisinden arkadaşı Lenin Moreno'yu geçirmiştir.
- Moreno geçer geçmez Korrea'nın solcu politikalarını reddedip IMF'ye ve daha sağcı kapitalist politikalara yönelmiş, bu da ekonomiyi sarsmıştır.
- Moreno, petrol yardımlarını ortadan kaldıran bir kararname ile siyasi kriz patlak vermiş, halk daha fazla vergi ödemek zorunda kalmış ve sokaklar karışmıştır.
- 27:13Siyasi Krizin Çözümü
- Siyasi krizin derinliğinde devlet başkanı başkentten kaçmak zorunda kalmıştır.
- Anayasada siyasal kriz veya iç ayaklanma durumunda devlet başkanının erken seçim kararı alabileceği belirtilse de, Moreno bu kararı almamıştır çünkü halk onu sevmiyor ve tekrar seçilemeyeceğinin farkındaydı.
- Moreno, taraflarla uzlaşma yolunu seçmiş, hakta huzursuzlanan halk ile uzlaştı ancak parlamentoyla uzlaşamadı çünkü parlamentonun üçte iki çoğunluğu erken seçim kararı almak için gerekiyordu.
- 29:26Karşılıklı Seçimlerin Yenilenmesi Kurumunun Kullanımı
- Karşılıklı seçimlerin yenilenmesi kullanılmamak için getirilmiş bir kurumdur, ancak kriz ortaya çıktığında bile kullanılma ihtimalinin pek olmadığı bir kurumdur.
- Türkiye'de de bu kurumun çok fazla kullanılabileceğini söylemek mümkün değildir.
- Siyasetin her zaman yeni bir çözüm üretebileceğini unutmamak gerekir.