Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Herkes İçin Ekonomi" programının 39. bölümü olan bu video, bir ekonomi uzmanının Türkiye'nin dış borç sorununu detaylı şekilde analiz ettiği bir programdır.
- Video, Türkiye'nin 2003 yılından bu yana yaşadığı dış borç sorununun tarihsel gelişimini, 18 yıllık dönemde 812 milyar dolarlık mal dengesi açığı yarattığını ve bu açığı kapatmak için 543 milyar dolarlık dış borç aldığını rakamlarla açıklamaktadır. Ayrıca, Türkiye'nin bankacılık sisteminin %150'den fazla yabancı hakimiyetinde olduğu ve özel sektörün döviz cinsi krediler almasının nedenleri ele alınmaktadır.
- Programda, 2013'ten beri kamu bankalarının kredi artışının özel bankalara göre çok daha yüksek olduğu (kamu bankaları 140 kat, özel bankalar 45 kat) ve bu durumun seçim dönemlerinde AKP'nin piyasaya para verme stratejisi sonucu oluştuğu belirtilmektedir. Ayrıca, küçük orta dereceli işletmelerin kredi alamaması, devletin kefalet vermesi ve vatandaşların finansal varlıklarının yetersizliği gibi ekonomik sorunlar da incelenmektedir. Yunanistan ve Arjantin örnekleri üzerinden Türkiye'nin karşı karşıya olduğu ekonomik tuzağı vurgulayan program, 2021 yılında bu konunun daha da gündeme geleceğini belirtmektedir.
- 00:10Dış Borç Probleminin Önemi
- Türkiye'nin önümüzdeki on yıl boyunca en önemli meselesi olmaya aday olan dış borç veya döviz cinsi borç konusu ele alınacak.
- Dış borçlar yerli borçlardan farklı olarak ödenecekler ve finansal bağımsızlığı etkileyen sorunlar yaratıyor.
- Dış borçlar ödenirken varlık satışı ile gerçekleşse bile, varlık kalmayınca gelecek için borçlanmak zorunda kalınıyor.
- 01:47Dış Borç Probleminin Nedenleri
- Türkiye üretime geçmeden tüketime geçmeyi tercih etmiş ve aldığı borçları yatırımdan çok tüketime veya verimsiz yatırıma ayırmış.
- 1990-2003 yılları arasında Türkiye'nin cari dengesinde büyük bir sorun yokken, 2003'ten sonra yeni bir borç problemi yaratılmış.
- 2003'ten bugüne kadar Türkiye'nin dış ticaretten elde ettiği getiri net 381 milyar dolar iken, gelirden kaybettiği 112 milyar dolar var.
- 03:47Cari Dengenin Durumu
- 18 yıl boyunca ithalat neredeyse her yıl rekor kırdı ve ihracatı geçti, bu da 812 milyar dolarlık mal dengesi oluşturdu.
- 18 yıllık 543 milyar dolarlık açık, Cumhuriyet tarihinin toplamının on katı kadar büyük bir açık.
- Bu durum Türkiye'nin finansal bağımsızlığının yokluğunu gösteriyor ve tamamen yurtdışına bağlı olduğunu gösteriyor.
- 05:30Finansal Bağımlılığın Sonuçları
- 543 milyar dolarlık açık finanse etmek için 62 milyar dolarlık özelleştirme yapılmış, birçok varlık satılmış.
- Bankacılık sistemimiz 150'den fazla yabancı hakimiyetinde, Garanti Bankası, İspanyol Bankası, Fransız Bankası gibi birçok yabancı banka var.
- Günlük hayatta kullandığımız birçok markada yabancıların olması, Eczacıbaşı, Vodafone, Aras Kargo, MNG Kargo gibi şirketlerin yabancı ortakları var.
- 07:27Dış Borç Miktarı
- 2019 Mart sonu verisine göre Türkiye'nin dış borcu 431 milyar dolar, daha önce 467 milyar dolara kadar çıkmıştı.
- İç piyasadan da döviz cinsi borçlanmaya başlanmış, devletin yurtiçinden döviz borcu 22 milyar dolar net.
- Gayri safi yurtiçi hasıla oranları %56-57'lerde, 2008-2016'da yapılan güncellemeler etkileri henüz yansımamış.
- 09:03Özel Sektörün Döviz Cinsi Borç Sorunu
- Özel sektör, döviz cinsi kredilerin faizinin ucuz olması nedeniyle borç almış, ancak bu paraları iyi yatırıma dönüştürüp kar edememiş veya kötü projeler yapmış.
- Devlet, 2013'ten önce dolar kurunun sabit kalacağını varsayarak döviz kredilerini teşvik etmiş, ancak dolar kuru 7,20'den 8,00'e çıkınca dolar dört katına çıkmış.
- Mega projeler için uzun vadeli finansman gerekiyor ve yerli para cinsi bulunamadığı için yurtdışına açılıyor, bu da ciddi döviz cinsi borç oluşturuyor.
- 10:41Borçların Devlete Yüklenmesi
- Özel sektör ödeyemezse borçlar bankalara, bankalar ödeyemezse devlete kalıyor çünkü bankaların iflası halde bütün sistem çöker.
- Bankalar "to big to fail" (iflas etmesine müsaade edilemeyecek kadar büyük) olduğu için ekonomi çökertme gücüne sahipler.
- Bu kredilerin batık hale gelmeleri ve ardından devlete yüklenmenin bir mekanizması olması gerekiyor.
- 11:30Kamu ve Özel Bankaların Kredi Artışı
- Türkiye'nin büyüme motoru 2003'ten beri kredi olmuş, kamu bankaları kredi artışı 140 kat, özel bankalar ise 45 kat artmış.
- Enflasyondan arındırıldığında kamu bankalarının kredi artışı 28 kat, özel bankaların ise 9 kat olmuş.
- 2013'ten sonra Türkiye ekonomisi doğal potansiyeli ulaşıp büyümemeye başlayınca zorlaya büyütmeye çalışılmış.
- 12:14Seçimlerin Etkisi ve Kamu Bankalarının Rolü
- 2014-2019 yerel seçimleri, 2015'teki iki genel seçim, 2018'deki bir genel seçim ve 2017'deki tarihi referandum için AKP piyasaya para vermek zorunda kalmış.
- Özel bankalar kredilerin geri dönmeyecek mi düşündükleri için kredi vermemeye ve seçici olmaya başlamış, boşluğu kamu bankaları doldurmuş.
- 2013 başından bu yana kamu bankalarının kredi artış oranı 6,80 kat, özel bankaların ise 2,90 kat olmuş.
- 13:30Tahsili Gecikmiş Alacaklar
- Çok kredi verildiğinde daha çok batık kredi olur, ancak tahsili gecikmiş alacaklar oranı kamu bankalarının oranı yalnızca %2,80, özel bankaların ise %5,90.
- Kamu bankaları hem daha çok kredi veriyor hem de daha iyi kredi veriyor, bu da bankacılığın en büyük sırrını çözmüş gibi görünüyor.
- Kredi garanti fonları da var ve bu program çok güzel bir program olarak değerlendiriliyor.
- 14:17Türkiye'nin Dış Borç Sorunu
- Küçük ve orta dereceli işletmeler bankalarda yeterince kredi bulamıyor çünkü kaliteli teminatları yok.
- Devlet, istihdama ve ihracata destek olmak için 25 milyar lira kefalet vererek 17 milyar lira batıkları ödemeyi teklif ediyor.
- Türkiye'de özelleştirilecek az sayıda şirket kalmış durumda ve bunları satmak da iyi bir şey değil.
- 15:34Vatandaşların Finansal Durumu
- Vatandaşların toplam finansal varlığı 1,90 trilyon lira, borcu ise 1,20 trilyon lira olup, boşta 710 milyar lira kalıyor.
- Kişi başına 2.240 dolar birikim kalıyor, ancak BDDK raporuna göre 1 milyon TL üzerindeki mevduat sahibi kişi sayısı sadece 220 bin.
- Vatandaşlar kredi kartı borçları var ve bu borçları bir şey satarak ödeyemiyorlar.
- 17:11Dış Borçun Ekonomik Etkileri
- Türkiye'de yatırımlar yavaşlayacak, devlet kemer sıkmaya sokulacak ve sosyal hizmetler azalacak.
- Devlet vergileri dış borçları ödemek için kullanacak, işsizlik artacak ve gençler daha erken ölecek.
- Türkiye, Yunanistan ve Arjantin gibi ülkelerin düştüğü tuzağa düşmüş durumda.
- 18:08Dış Borçun Geleceği
- 2021'de Türkiye'nin özel sektörü, bankaları veya kamu sektöründen birinin dış yükümlülükleri yerine getirmekte zorlandığı görülecek.
- Şu an çok yüksek faiz vererek döndürülen borçlar, faizlerin durduğu ilk anda büyük sorunlara yol açacak.
- Türkiye'nin en büyük ekonomik problemi dış borçlu olması.
- 19:21Dış Borçla Karşılaştırma
- Japonya'nın borcu GSYİH'nın %240'ına ulaşmış olsa da, para birimi yen ve istediği zaman basabiliyor.
- Japonya'nın borcunun üçte biri merkez bankası tarafından satın alınmış ve manitize edilmiş.
- Türkiye'nin genel olarak kamu borçlu çok az, özel sektör borçları iflas ettiği zaman hepsi kamuya kalıyor.
- 21:04Türkiye'nin Borç Durumu
- Hükümetin borçlarının %50'den fazlası döviz cinsi (dolar, avro ve altı).
- Türkiye'nin hane halkı çok borçlu değil, varlığı olmayınca borcu da olmuyor.
- Dünyada çok borçlu ülkeler var çünkü ev almışlar, konut kredisi almışlar ve bu borçları kira öder gibi ödeyebiliyorlar.
- 22:05Dış Borçun Geleceği ve Sonuçları
- Türkiye'nin en büyük sorunu dış borç ve ekonomide böyle giderse diğer alanlarda da en büyük sorun dış borç olacak.
- Dış borç önce iç politikleşiyor, sonra borç ödeme konferansları düzenlenecek.
- Türkiye, borçları ödeyebilmek için Suriye, Irak ve Doğu Akdeniz'deki kazanımlarından çekilmek durumunda kalabilir.