Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Mehmet Fiiloğlu'nun sunuculuğunu yaptığı "Ekonomi Politik Programı"dır. Programda Prof. Dr. İzzet Önder, 1963 yılından beri Türkiye ekonomisinin içinde olan ve kamu maliyesi alanında uzman bir akademisyen olarak yer almaktadır.
- Video, Türkiye'nin ekonomik durumunu kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. Bütçe açığının 90 milyar liraya ulaşması, Merkez Bankası'nın döviz rezervlerinin azalması, Türk Lirası'nın değer kaybı, işsizlik oranının %14,70'e ulaşması ve seçim belirsizliğinin ekonomiye etkileri gibi konular detaylı olarak incelenmektedir.
- Programda ayrıca sanayi üretiminin gerilemesi, otomotiv ve beyaz eşya üretimindeki düşüşler, özel sektör şirketlerinin borç sorunları, savunma sanayisinin önemi ve IMF desteği gibi konular da tartışılmaktadır. Konuşmacılar, Türkiye'nin ekonomik durumunun kötü olduğunu ve muhtemelen bir süre daha daha da kötüleşeceğini vurgulamaktadır.
- 00:23Ekonomi Politik Programı ve Konuk Tanıtımı
- Mehmet Fiiloğlu, ekonomi politik programında son günlerde yaşanan tarihi gelişmeleri değerlendireceklerini belirtiyor.
- Stüdyoda Prof. Dr. İzzettin Önder, 1963 yılından bu yana Türkiye ekonomisinin içinde olan ve özellikle kamu maliyesi tarafındaki çalışmalarıyla bilinen bir isim olarak konuk olarak yer alıyor.
- İzzettin Önder, yıllardır günlük gazetelerde ve dergilerde yazılar yazıyor ve yayın kurulu üyelikleri yapıyor.
- 01:18Kamu Maliyesindeki Kötüleşme ve Merkez Bankası'nın Yedek Hesabı
- Türkiye'nin kamu maliyesinde beklenenin ötesinde gerçekleşen kötüleşme ve hazinenin Merkez Bankası'nın parasına göz dikmesi en önemli konu olarak belirtiliyor.
- Reuters'a konuşan üç üst düzey ekonomi kaynağına göre, kamu maliyesi resmen iflas etmiş ve hazine, Merkez Bankası'nın yedek hesabında bulunan 46 milyar liraya göz dikmiş.
- Yetkililer, bütçe açığının öngörülenden daha fazla olduğunu ve bütçenin desteklenmesi için bu adımın atılmasının planlandığını aktardı.
- 02:00İhtiyat Akçesinin Bütçeye Aktarılması ve Ekonomistlerin Tepkileri
- Merkez Bankası'nın ihtiyat akçesi, öngörülmeyen bir durumla karşılıklı kardan ayrılan para niteliği taşıyor ve şu anda bu hesapta 46 milyar lira olduğu hesaplanıyor.
- Yetkililer, yapılan değerlendirmelerde bu tutarın 2019 bütçesine aktarılmasının uygun olacağı öngörüldü ve bu adımla bütçenin daha iyileştirilmesi ve güçlendirilmesi planlanıyor.
- Ekonomistler bu habere tepki gösterdi; Mahfi Eğilmez "bu para basmak demektir" diyerek kısa vadeli avans uygulamasının daha namuslu olduğunu belirtti.
- Ümit Akçay "ekonomik ohal ilan ettiler resmen" dedi, Timoti Eş ise bu durumun kamu maliyesi sıkıntıya dair yeni bir kanıt olduğunu aktardı.
- Uğur Gürses, bu girişimin para basmaktan farklı olmadığını, getireceği sonuçta enflasyon ve kur artışına yakıt olacağını ve 1990'ların tecrübesiyle Merkez Bankası'na para bastırıp seçim kazanan bir iktidar görmediğini belirtti.
- 03:45Ekonomistlerin Para Basma Tepkisi
- Ekonomistler aynı konular hakkında farklı yorumlar yapabilirler, ancak dün gelen habere neredeyse bütün ekonomistler aynı tepkiyi verdi.
- Para basma, karşılığında enflasyon ve Türk Lirasının değer kaybetmesi anlamına gelir.
- 1990'larda benzer bir durum yaşanmış, merkez bankası avansı alınarak bütçe döndürülmeye çalışılmış ve sonunda kamu maliyesinin iflas etmesi olmuştu.
- 04:24Ekonomik Durumun Değerlendirilmesi
- Şu anda 1990'lardaki duruma gidiyoruz ve bu durumun üzerine kötü bir ilaç veya baskı oturtulmuş durumda.
- Sık seçimler insanların ileriye yönelik beklentilerini ve hesaplarını alt üst etmiş, ekonomi gerile ilgili bir durum yaşamıştır.
- Bütçedeki bu tür ayarlamalar meclisten geçmesi gerekir, ancak Türkiye'nin siyasi ortamı bunu yapabilir mi bilinmiyor.
- 05:42Seçim Sürecindeki Ekonomik Stratejiler
- Seçimlere kadar idare etmek için bütçe serbest bırakılmış, ancak seçim sonrası bütçe çok fazla serbest değil.
- Seçim varsa bütün ilerideki fonlar öne çekilir ve o anda bir bombardıman yapılır.
- AKP bu stratejiyi iki sefer uygulamış, ancak bu sefer rahatlayacak durum yok çünkü hiçbir boş alan kalmadı.
- 06:52Para Basmanın Sonuçları
- Para basma riskli bir dönemde yapılıyor ve üretim artışı epey diplerde olduğu için fiyat artışına yol açabilir.
- Gerçek enflasyon yüksek ve daha da yükselebilir, bu sonucunda döviz tekrar yükselecek ve bunu kompanse etmek için faizler yükselecektir.
- Devletin borçlanma oranı %25 civarına çıkmaya başlamış, kamu ihalelerinde yüksek faizler olmaya başlamış ve daha da yükselmeye başlayabilir.
- 09:12Bütçe Açığı ve Ekonomik Performans
- Bir yıllık bütçe açığı 90 milyar liraya ulaşmış durumda, bu rakam 2000 yıl sonu itibariyle hükümetin tahmini 80 milyar civarında bütçe açığı ile mümkün görünmüyor.
- Ekonominin durmasıyla tüketimden alınan vergiler düşüyor ve bütçe performansı olumsuz etkileniyor.
- Şirketlerin ödeyeceği hak ettiği rakamlar tahsilatın çok altında, birçok şirket müşterisinden peşin aldığı KDV'yi kamuya yatırmıyor.
- 10:57Bütçenin Toparlanması ve Ekonomik Sorunlar
- Bütçenin toparlanması için piyasanın katma değer vergileri yanında dolaylı vergilere biraz artması gerekir, ancak halkın satın alma gücü yok.
- Kurumlar vergisi gelir vergisinden çok geriden gelir ve istisna muafiyetler yaygındır.
- Türkiye'nin yıkılan kurumları (eğitim, adalet) kurmak 20-30-50 sene alabilir, özellikle hazine ve merkez bankası'nda duyulan güven yıllarca ilmek ilmek örüldü ve son birkaç ayda çoğu yıkıldı.
- 13:03Merkez Bankası'nın Rezervleri
- Türkiye'de ve Merkez Bankası'nda işler iyi değil.
- Son iki buçuk aydır Merkez Bankası'nın rezervleri ile ilgili tartışma yaşanıyor.
- Son gelinen noktada Merkez Bankası'nın net rezervlerinin kullanabileceği rezervlerinin bittiği anlaşılıyor.
- 13:20Merkez Bankası'nın Döviz Rezervi Sorunu
- Merkez Bankası'nın net döviz rezervi 9 Mayıs'ta 10,5 milyar dolara indi ve sadece bir günde 1,5 milyar dolarlık azalma oldu.
- Reuters'ın kaynaklarına göre, kamu bankaları YSK kararının ardından bir haftada 4,5 milyar dolarlık döviz satışı gerçekleştirdi.
- Alaattin Aktaş'ın hesaplamalarına göre, Merkez Bankası'nın net döviz rezervi swap yoluyla elde edilen döviz çıkarıldığında eksi 6,5 milyar dolar oluyor.
- 14:05Döviz Rezervi Azalmasının Etkileri
- Bu gelişmenin etkisiyle piyasalar haftaya negatif bir görünümle başladı ve dolar/Türk Lirası yeni haftaya ilk aşamada 6,10 yükselerek başladı.
- Analistler, rezerv endişelerinin siyasi gelişmelerle birleşerek Türk Lirası üzerinde baskı oluşturmaya devam edeceğini belirtiyor.
- Merkez Bankası'nın net rezervleri Mart ayında 28-29 milyar dolar iken 16 gün içinde 10 milyar dolar azalınca 19,5 milyar dolara geriledi.
- 15:09Merkez Bankası'nın Net Rezervinin Bitmesi ve Sonuçları
- Merkez Bankası'nın net rezervinin bitmesi, kısa vadeli borçları karşılamış durumda olduğumuz takdirde hükümetin IMF'ye gidebilmesi için Amerika'dan izin alması gerektiği anlamına geliyor.
- IMF'ye gidilmesi durumunda içte kemer sıkma olabilir, ancak bu durum iktisatçılar tarafından "katliam" olarak tasvip edilmiyor.
- İç ekonomi güçlenme ümidi sağlamadığı için dış destek (IMF veya diğer kuruluşlar) gerekiyor, ancak bu görüntü dıştan para bulma maliyetini yükseltiyor.
- 16:18Risk Primi ve Ekonomik Güven
- Risk primi, bir ülkenin borç alırken LIBOR (Londra Interbank Offered Rate) üzerine eklenen ek maliyet olarak tanımlanıyor.
- Risk primi, ülkenin risk seviyesine göre değişiyor; Amerika gibi güçlü ülkelerin risk primi düşükken, Türkiye gibi riskli ülkelerin risk primi yüksek olabilir.
- Ekonomide güven endeksi, enflasyon, işsizlik gibi faktörler göz önünde bulundurularak sürekli revize ediliyor ve bu durum riski yükseltiyor.
- 18:24Siyasi Gelişmelerin Ekonomik Etkileri
- Son dönemlerde ekonomik göstergelere çok bakılmamaya başlandı, çünkü siyasi gelişmeler ekonomik gelişmeleri etkiliyor.
- İstanbul seçimleri ve S-400 krizi gibi siyasi konular gündemde olup, ekonomik güvenin geri gelmesini beklemek zor.
- Siyasetçilerin ekonomiyi yönetmeye çalışması, ekonomik kurallara aykırı hareket etmesi ve ekonomik göstergeleri yanlış yorumlaması ekonomiye zarar veriyor.
- 20:56İş Dünyasının Seçim Sonrası Tepkisi
- Normalde MÜSİAD, İstanbul Ticaret Odası, TOP, TİN, DEYİK gibi kuruluşlar birbirleriyle yarışarak basın açıklamaları yaparken, YSK'nın kararı sonrası sadece TUSIAD Twitter'dan bir açıklama yaptı.
- Hükümetin arkasında olması beklenen kuruluşlar, hükümetin her yaptığını destekleyen bir açıklama yapmadı, bu durum pasif agresif bir tepki olarak yorumlanıyor.
- Seçim varken kimse önünü göremiyor ve bu durum maliyet olarak iş dünyasına yansıyor, hükümete yakın iş dünyasının da seçim yenilenmesinden memnun olmadığı yorumları kulislerde konuşuluyor.
- 22:06YSK Kararının Hukuki Sorunları
- Yüksek Seçim Kurulu'na on bir imza deniyor, ancak hangi üyelerin yedek olduğu bilinmiyor, bu durum kararın geçerliliğini sorguluyor.
- Hukuk konusunun bu kadar tartışmaya açıldığı bir ortamda sermaye sahipleri ülkeye yatırım için bakamıyor, yabancılar da bu durumdan korkuyor.
- Maliyeciler üzerlerine gönderiliyor, örneğin Karamollaoğlu'nun oğlunun Borsa İstanbul'da çalışırken tatildeyken ve gerekçe sunmadan işten çıkarılması gibi durumlar güveni bozuyor.
- 24:03Ekonomik Güvenin Kaybı ve Sermaye Çıkışı
- Güvenin olmadığı yerde yurt dışına gidebilen gidiyor, beyin göçü rakamları son dönemde aşırı artıyor.
- Ülkede yatırım yok, sermaye bir yandan dışarı çıkıyor, cari denge verilerinde sadece Mart ayında seçimden önceki bir hafta dört virgül elli milyar dolarlık kaynağı belirsiz para çıkışı var.
- İnsanlar kendi sermayelerinde ne olacağını bilmedikleri için yatırım yapmak dahi tercih etmiyorlar.
- 24:49Sanayi Üretimi Verileri
- Mart ayında Türkiye'nin sanayi üretimi arındırılmış verilerle yıllık yüzde iki virgül yirmi daraldı, piyasa beklentisi düşüşün yüzde üç virgül altmış olacağı yönündeydi.
- Üretim aylık bazda yüzde iki virgül on artış kaydetti, otomotiv üretimi yüzde yedi, beyaz eşya üretimi yüzde bir virgül kırk azaldı.
- Sanayi üretimi ekonomik büyüme için en önemli öncü gösterge olarak kabul ediliyor ve son açıklanan veri 2019'un ilk çeyreğinde ekonominin yavaşlamaya sert bir şekilde başladığını gösteriyor.
- 25:53Sanayi Üretiminin Ekonomik Etkileri
- Sanayi üretimi ekonomik büyüme için en önemli öncü gösterge olarak kabul ediliyor ve son açıklanan veri 2019'un ilk çeyreğinde ekonominin yavaşlamaya sert bir şekilde başladığını gösteriyor.
- Sanayi işçisinin beş hizmet sektörü işçisine istihdam yarattığı söylenir, bir otomobil üretmek için bir işçinin diğer servislerle birlikte beş tane ekosistem üzerinden beş istihdam yarattığı belirtiliyor.
- Nisan ayına ilişkin gelen satın alma yöneticileri endeksi, seçim belirsizliğinin şirketlerin önünü görmesine engel olduğunu ve siparişlerde toparlanma varken tekrar bir bozulma olduğunu gösteriyor.
- 28:21Ekonomik Sıkışıklık ve Seçim Sonrası Beklentiler
- Türkiye'nin büyük bir borcu bulunmakta ve borç ödemeye aşırı yüklendiğinde kaynaklar kredi gibi yürüyen kaynaklara gitmeye başlar.
- Kredi imkanları bütçeye bağlı olup, Merkez Bankası'nın tükettiği kaynaklar bittiğinde kredi sağlanamayabilir veya aşırı şekilde sağlansa enflasyona yol açabilir.
- Seçimden sonra siyasi iktidarın iş adamlarını güvenli verecek şekilde tavrı önemlidir, ancak şu anda AKP'nin seçim sonrası güven veren açıklamaları bulunmamaktadır.
- 30:29Özel Sektör Borçları ve Ekonomik Riskler
- Türkiye'de özel sektör şirketlerinin 200 milyar dolarlık bir döviz açık pozisyonu bulunmakta ve bu pozisyon vadesi geldiğinde gelecek.
- Kurun bir kuruşluk artışının Türkiye'deki özel şirketlerin borcunu 2 milyar lira kadar artırdığı belirtilmektedir.
- Türk sanayi şirketlerinin karlılık oranları düşük olduğu için borçların altından kalkamayacak şirketlerin olabileceği ve ekonomi yönetiminin hangi şirketlerin kurtarılacağı konusunda karar vermesi gerektiği vurgulanmaktadır.
- 31:25Ekonomik Yabancılaşma Riski
- Döviz kurunun ani artışları (örneğin 3,70'den 6'ya) büyük şirketlerin stok değerlerinin düşmesine neden olabilir ve bu durum el değiştirmeye gidebilir.
- Türk sanayisi ve ekonomisinin yavaş yavaş yabancılaşabileceği endişesi dile getirilmektedir.
- Bankaların elindeki kötü kredileri satmaya çalıştığı ancak uluslararası sermayenin sadece kısa vadeli nakit sıkışıklığından sıkıntıya giren şirketleri satın almak istemesi durumunda bankaların yanaşmak zorunda kalabileceği belirtilmektedir.
- 32:54Savunma Sanayi Endişesi
- Harp sanayisinin teknolojinin üretildiği, çok pahalı ve hızlı değişen bir sanayi olduğu vurgulanmaktadır.
- Savunma sanayinde teknolojinin çalınabileceği endişesi dile getirilmektedir.
- Otomobil yapmada henüz bir aşama kaydetmemişken savunma sanayi konusunda dikkatli olunması gerektiği belirtilmektedir.
- 34:38Ekonomi Yönetimi ve Paket Açıklamaları
- Hazine Bakanı Berat Albayrak'ın moral koçu gibi çalışarak "her şey çok güzel olacak" diyerek beklenti yaratmaya çalıştığı belirtilmektedir.
- Albayrak'ın göreve geldiğinden beri sürekli önümüzdeki döneme dair paket açıklamaları yapmaya başladığı, ancak aslında aynı modelle devam edildiği vurgulanmaktadır.
- Ekonomi yönetiminin beklenti yaratmak için hareket ettiği ve politikada ahlakın çok önemli olduğu ifade edilmektedir.
- 36:30İşsizlik Verileri
- İŞKUR'un verilerine göre Nisan ayında işsiz sayısı %59 artarak 4 milyonu aştı ve İŞKUR kayıtlı her iş için 20 işsiz bulunuyor.
- Son bir yılda 1.498.000 kişi işsiz kaldı ve 297.000 kişiye işsizlik ödeneği bağlandı.
- Erkek işsiz sayısı %60 artarak 2.013.000'e yükselirken, kadın işsiz sayısı %59 artarak 2 milyonu aştı ve İŞKUR verileri işsizlik oranının sonraki aylarda daha da artıp Cumhuriyet tarihinin en yüksek seviyesine çıkacağını gösteriyor.
- 37:57İşsizlik Oranı ve Ekonomik Durum
- TUİK'in Ocak ayı işsizlik oranı %14,70 olarak açıklanmış, bu 2009 Şubat ayından bu yana görülen en yüksek seviye.
- İş aramaktan vazgeçenler kurum tarafından görülmediği için gerçek işsizlik oranı daha yüksek olabilir, geçici işsizlik dahil edildiğinde %24'ü aşabilir.
- Türkiye'de yapısal işsizlik üzerine ekonomik kriz işsizliği ve siyasi krizin işsizliği eklenmiş durumda.
- 39:28İşsizlikin Ekonomik ve Sosyal Etkileri
- İşsizlik ekonomiyi çökertir çünkü işsiz insanlar harcama yapmaz, piyasa durur ve dışarıdan müdahale edilmezse kendi kendini besleyen bir kriz oluşur.
- Her ailede neredeyse bir işsiz olduğu için işsizlik bir veba gibi yayılmış durumda.
- Genç işsizliği de büyük bir sorun; her dört gençten biri işsiz, diğer dört gençten biri ne iş arıyor ne çalışıyor ne de okuyor.
- 41:36Mülteci Emeği ve Ekonomik Sorunlar
- Suriye'den gelen mülteciler yerli işçilerin yerini tutuyor çünkü sigorta ve sendika yok, daha ucuz çalışıyorlar.
- Türkiye'de özellikle tekstil sektöründe 2011-2012'den beri yoğun bir şekilde mülteci emeği kullanılıyor.
- Mülteci emeğinin sömürülmesi insanlık suçu olarak değerlendiriliyor ve bu durum Türkiye'nin ekonomik verimliliğini düşürüyor.
- 43:18Nüfus Artışı ve Ekonomik Verimlilik
- Türkiye'nin nüfusu 85 milyon iken, Hollanda'nın nüfusu 15 milyon olmasına rağmen milli gelir açısından Türkiye'nin beş misli daha düşük.
- Nüfus artışı ekonomik verimliliği artırmadığı sürece ekonomik sorunlara çözüm getirmez.
- Eğitim, beslenme ve iş imkanları sağlanamıyorsa nüfus artışı ekonomik açıdan olumsuz etki yaratır.
- 44:24Cari Açık ve Ekonomik Durum
- Cari açıkta sert bir düzeltme yaşanmış, geçen yıl 58 milyar dolar olan cari açık 12,80 milyar dolara kadar geriledi.
- İşsizlik ve cari açık arasında ters korelasyon var; işsizlik arttığında cari açık düşmeye başlıyor.
- Türkiye'de açık sorunu fakirleşerek ekonominin bozulmasıyla çözülmüş durumda, ekonomi hali hazırdaki durumu çok kötü ve muhtemelen bir süre daha kötü gidecek.