Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Bora Erdin'in sunuculuğunda ve Karar Gazetesi ekonomi yazarı İbrahim Kahveci'nin konukluğunda gerçekleşen Anka Haber Ajansı'nın "Paradoks" programıdır. Programda ayrıca Kerim Rotan, Korkut Boratav ve Demet Hanım gibi ekonomi uzmanları da yer almaktadır.
- Video, Türkiye'nin ekonomik durumunu kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. Enflasyon ve zamlar, döviz piyasası, kredi dağılımı, kamu sektörü istihdamı, vergi sistemi ve demografik yapı gibi konular detaylı olarak analiz edilmektedir. Program, ekonomideki paradoksal durumları vurgulayarak, örneğin enflasyon düşmesine rağmen fiyatların düşmediği, kamu bankalarının özel bankalara göre daha fazla kredi dağıttığı ve vatandaşların TL yerine döviz tercih ettiği gibi konuları tartışmaktadır.
- Programda ayrıca Türkiye'nin demografik yapısı, çalışma çağındaki nüfusun %68 oranındaki orta yaş nüfusu, vergi sistemindeki eksiklikler, gelir vergisi uygulamaları ve siyasi rantlar konuları da ele alınmaktadır. Konuşmacılar, IMF programı benzeri ekonomi yönetiminin Türkiye'de uygulandığı iddiasını savunarak, ekonomik büyümenin gerçekliği ve istihdam verileri hakkında eleştirel değerlendirmeler yapmaktadır.
- 00:18Ekonomik Gündem ve Enflasyon
- Program sunucuları Bora Erdin ve İbrahim Kahveci, yoğun bir ekonomik haftaya başladıklarını belirterek enflasyon rakamlarının, döviz hareketliliğinin ve yeni vergilerin gündemde olduğunu vurguluyorlar.
- Ekim ayı enflasyonu hem memur ve emekli zamlarının hem de kamu zamlarının belirleyicisi olarak ön plana çıkıyor.
- Memur ve emekli zamları basit enflasyona göre verilirken, kamu zamları ise 12 aylık ortalama enflasyon üzerinden hesaplanır.
- 01:31Zamlar ve Enflasyon Hedefleri
- Memur ve emekli zamları %8,5 seviyesinde belirlenirken, 2020 bütçe hedefinde ve yeni ekonomi programında hedeflenen enflasyon %8,5 olarak planlanmıştır.
- IMF argümanına göre gerçekleşen enflasyon değil, hedeflenen enflasyon oranında zam verilerek enflasyonla mücadele edilecektir.
- Kamu zamları için 12 aylık ortalama enflasyon %16,80 seviyesindeyken, kamu zamları %22-22,58 seviyesinde olacak.
- 04:17Enflasyon Değerlendirmesi
- Geçen yıl ürünlere %25 zam gelmişken, bu yıl enflasyon %8,5 olarak açıklanmış olsa da, ağırlık oranlarının değişimi nedeniyle gerçek enflasyon yaklaşık iki puan daha yüksek olabilir.
- Sigaranın ağırlık oranının düşmesi (TUİK 5,48'den 3,87'ye düşürmesi) enflasyonu düşürmüştür, ancak sigaranın tüketimi ve fiyatı arttığı için hane halkının harcamalarındaki payı artmıştır.
- TUİK'in açıkladığı fiyatları ve ürünleri, vatandaşların deneyimlediği fiyatlarla uyuşmuyor, bu da enflasyonun gerçek değerini sorgulamaya neden oluyor.
- 08:02Enflasyon ve Fiyat Artışları
- Geçen yıl 100 liradan 125 liraya çıkan bir ürün, bu yıl %10 fiyat artışıyla 137,50 liraya ulaştı; bu, enflasyonun düşmesi anlamına gelirken, fiyatların düşmediği, sadece fiyat artış hızının yavaşladığı anlamına gelir.
- Ekonomi yönetimi, üreticiler veya fiyat belirleyici unsurlar geleceğe yönelik fiyatlandırmada, döviz kurlarının ortalama seviyesinde bile düşüş olsa da fiyatların düşmediği görülüyor.
- Ekonomi yönetimi "Yeni Ekonomi Programı" adını taşısa da, aslında metinler aynı kalırken sadece rakamlar değişiyor, örneğin bütçe açık hedefi %0,5'ten %2,90'a çıkarmış olmasına rağmen "bütçe disiplininden taviz vermeyeceğiz" diye ifade ediliyor.
- 09:31Maliye Politikası ve Ekonomik Durum
- Merkez Bankası faizleri negatif seviyeye indirirken, piyasa fonlaması yükseğe çıkıyor ve maliye politikası son iki yılda deli gibi para harcıyor.
- Türkiye'de en fazla kamu altyapı ihalesi alan on şirketin beşi Türk olmasına rağmen, kamu ihalelerini sadece birkaç şirketin alması ve bu şirketlerin her alanda en uygun fiyatı sunduğu iddia ediliyor.
- Türkiye'de 82 milyon kişinin beyin gücü ve beşeri sermayesi bu beş-on şirkete yoğunlaşıyor, bu durumda enflasyon ve ekonomik verilerde "TUİK mucizesi" adı verilen bir durum yaşanıyor.
- 14:52Zamlar ve Ekonomik Etkiler
- 2019-2020 yılında çalışanların ve emeklilerin zamları %8,5'te kalırken, kamunun hizmetlerinin zamları %22,55'e çıkacak ve motorlu taşıtlar vergisi de %22,55 zam olacak.
- Yeni Ekonomi Programı'nda asgari ücretin maksimum 2.200 lira olacağını ve kamunun belirleyeceği ücretlerin hedeflenen enflasyon oranında (%8,5) olacağını açıkça belirtmişler.
- IMF ile bir program olmasa da, Ankara'daki görüşmelerde IMF ile görüşmelerin yakalanma sebebi olduğu ve şu anda parasız IMF uygulamaları ekonomide sürdürüldüğü belirtiliyor.
- 18:01Program İletişim Bilgileri ve Ekonomik Gelişmeler
- İzleyiciler sorularını ve görüşlerini 545 357 42 13 WhatsApp numarasından iletebilirler.
- Türkiye'de ekonomik gelişmelerin yanında bankalar arası hareket ve mevduat değişimi gibi farklı gelişmeler de yaşanmaktadır.
- Bankaların döviz mevduatı artmaya devam ediyor, faizler düştüğü halde insanlar dövize daha güvenli görüyorlar.
- 19:02Döviz Mevduatı Artışı
- İki hafta önce Merkez Bankası'nın döviz mevduatlarında 4 milyar dolar artış olacağını söylemesine rağmen, doğru hesaplamaya göre bu hafta 2 milyar dolar artışı görülecek.
- Döviz mevduatı yaklaşık 225-227 milyar dolara yükselecek.
- Vatandaşların birikimi büyük ölçüde döviz (dolar, euro) şeklinde bulunmaktadır.
- 20:44John Ahmet'in Devirdaim Makinesi
- "John Ahmet'in devirdaim makinesi" deyimi, sürekli dönerek sonsuz enerji üretebildiğini iddia eden bir mucidin icadından ilham alınarak dilimize yerleşmiştir.
- Genellikle işe yaramayan boş buluş anlamında kullanılır ve kaynak olmadan atıp tutanlar için de kullanılır.
- Siyasetçiler de zaman zaman bu deyimi birbirine sataşmak için kullanmışlardır.
- 21:17Erkeğe Dönergeci Hikayesi
- 2000'li yılların başında, emekli paşaların da desteklediği Erkeğe Dönergeci, John Ahmet'e benzer bir girişimdir.
- Türkiye'yi petrole bağımlı yaparak sömürmeye çalışan dış güçlerin oyunu bozmak için sonsuz enerji yaratan makine icat ettiklerini iddia etmişlerdir.
- Büyük oyun ve saldırı olduğunu düşünenlerde John Ahmet'in ortaya çıkması kaçınılmazdır.
- 22:16Döviz Piyasasındaki Sorunlar
- 2019 başından bu yana döviz piyasasında John Ahmet'te işler olmaktadır.
- Yerli yatırımcıların döviz talebine rağmen kurlardaki seyrin sakin kalabildiği bir durum yaşanmaktadır.
- Bazı bankaların döviz piyasasında nöbetçi kalarak sürekli döviz satması ve net uluslararası rezervlerin olması gereken seviyenin 29 milyar dolar aşağısında kalması sorunlu bir durumdur.
- 23:40Döviz Alımı ve Kur Düzeyi
- Yılbaşından bu yana tasarruf sahipleri buldukları her TL ile döviz alıyor, Türkiye'de 30 milyar doların üzerinde döviz alınmış durumda.
- Mevduat faizleri %22'lerden %13,5 seviyelerine düşse de vatandaşlar TL'ye yatırım yapmıyor.
- Vatandaşlar döviz almasına rağmen döviz kuru yükselmeyip sadece 5,65'ten 5,95'e yükseldi.
- 25:41Dışa Ödeme Dengesi ve Ekonomik Sorunlar
- Yıllık toplam sadece 4 milyar dolar döviz gelmiştir.
- Berat Albayrak'ın iki ayda 10 milyar dolar geldiğini söylemesine rağmen, devlet hesaplarında sadece 4 milyar dolar gözükmekte, kalan 6 milyar dolar nerede olduğu sorgulanmaktadır.
- 2019 yılı için 2,5 milyon istihdam hedefi belirlenmişken, açıklanan verilere göre 800-2000 kişi işini kaybetmiş durumdadır.
- 26:52Döviz ve Mevduat Sistemindeki Anormallikler
- Ülkeye döviz gelmezken, vatandaşlar otuz bir milyar dolar döviz alıyor ve Kerim Rotanın yazdığı haber bu durumu ortaya çıkıyor.
- Döviz sisteminde bir devir daim makinesi olduğu düşünülüyor: millet döviz alıyor, bankaya yatırıyor, Merkez Bankası swap yoluyla alıyor, kamu bankalarına veya özel bankalara veriyor.
- Mevduat verilerinde, 2018 sonundan 2019'a kadar kamu bankalarındaki TL mevduatı %23, özel ve yabancı bankalarda %24 artıyor.
- 28:24Mevduat Verilerindeki İlginç Değişimler
- Bir aya kadar vadeli TL mevduatı kamu bankalarında %14, özel ve yabancı bankalarda %43 artıyor.
- Üç ile altı ay arası vadeli TL mevduatı kamu bankalarında %86 artarken, özel bankalarda %72 azalıyor.
- Özel bankalarda üç-altı ay vadeli TL mevduatı kırk iki milyar lira azalırken, vadesiz mevduatlarda artış oluyor.
- 31:07Kamu Bankalarının Mevduat Artışı Sorunu
- Kamu bankalarında toplam mevduat elli yedi milyar lira artarken, özel bankalarda sadece yirmi yedi milyar lira artıyor.
- Resmi kurumların mevduatı beş milyar lira azalırken, kamu bankalarında TL mevduatında yüksek artış görülüyor.
- Kamu bankaları düşük faiz vermesine rağmen mevduatta yüksek artış gösteriyor, bu durumda para gerçekten var mı ve karşılığı var mı sorusu ortaya çıkıyor.
- 33:16Bankacılık Sistemindeki Para Yaratma Mekanizması
- Bankacılık sisteminde para yaratma mekanizması var, bu nedenle tüm mevduatı geri ödeyemeyecek durumda.
- Döviz işlemlerinde bir döngü makinesi çalışıyor ve bu işlemler sonucunda para kamu bankalarına gidiyor.
- Özel bankaların üç-altı ay vadeli TL mevduatı azalırken, kamu bankalarında aynı vadeli mevduat artıyor.
- 37:01Tezgah Altı Piyasa Teorisi
- Bu rakamların hiçbiri piyasa davranışı değil, Türkiye'de ekonomi yönetiminde "tezgah altı piyasa" olduğu düşünülüyor.
- Tezgah altı piyasa serbest piyasa şartlarıyla işlemiyor, muhtemelen "telkin piyasası" olarak işliyor.
- Para piyasasında ve bankacılık sisteminde, Kerim Rotanın yazdığı gibi, belki de tezgah altı bir sistem çalışıyor.
- 38:33Ekonomi Analizi ve Kredi Dağılımı
- Ekonomi medyasına ve uzmanlarına yeni bir tablo sunulmuş, ancak tezgah altı sistem varsa ve diğer faktörler etkiliyorsa, sonuçların piyasaya çıkması 2020'lerin başları veya en geç sonları gibi görüşler var.
- Yıllık ekonomik gelişmelerde gerçeklerin ortaya çıkacağı, rakamlarla oynanılsa bile ortaya çıkacağı belirtiliyor.
- Ekonomi yazarı İbrahim Kahveci ve sunucu Anka Haber Ajansı Ekonomileri bordosu için kısa bir araya gidiyorlar.
- 40:02Kredi Dağılımının Detayları
- Yıllık süreçte kamu bankaları TL kredilerini 545 milyar liradan 662 milyar liraya, yani 117 milyar lira kadar yükseltmiş.
- Aynı dönemde özel bankalar sadece 1,5 milyar kredi vermiş, tüketici kredilerinde ise özel bankalar 3 milyar krediyi azaltırken kamu bankaları 26,5 milyar kredi artışı sağlamış.
- Bütçede 85 milyar açık varken, 150 milyarın üzerinde bütçe üzerinden harcama yapılmış, ekonomide ise hiçbir gelişme yaşanmamış.
- 41:48Ekonomik Büyüme ve İstihdam Sorunları
- Betam'ın 2019 yılı üçüncü çeyrekte %2 küçülme tahmin ettiği, ancak genellikle TUİK'ten daha iyimser tahminler verdiği belirtiliyor.
- Korkut Boratav'ın çalışmalarına göre TUİK'in açıkladığı büyüme rakamlarıyla istihdam, işsizlik verileri birbiriyle uymuyor.
- Kamu parayı kullanınca fabrika yapılıp bin kişi işe alınması yerine, siyasetle bağlantılı kişilerin parayı alabildiği, ancak istihdam yapmadığı durumlar yaşanıyor.
- 43:02İstihdam Teşvikleri ve İşsizlik Fonu Kullanımı
- Geçen hafta açıklanan istihdam destekleme paketinde 5 kişi işe alacaklar için 100-200 bin lira kredi teşvikleri sunulmuş.
- İş dünyası temsilcileri, bu kamuya açıklanan kredilerin gerçekten serbest piyasa şartlarında alınabildiğini iddia etmiyor.
- İŞKUR'un toplum yararına çalışma programında işsizlik fonundan para kullanılarak partiye yakın kişilerin park temizleme, cami temizleme gibi görevlerde işe alınması belirtiliyor.
- 45:31Gelecek Tahminleri
- 2020 yılında para dağıtımı olacak, bazı tüketim alanlarında ek talep gelebilir, ancak %5-6 büyüme gibi hayaller kurulmaması gerektiği vurgulanıyor.
- İzleyicilerden gelecek için ümit sorusu sorulmuş, sunucu bu konuda umutsuz olduğunu belirtmiş.
- 46:02Türkiye'nin Demografik Yapısı
- Türkiye'de çalışma çağındaki nüfus oranı yüzde altmışsekiz olup, bu oran aile yapısında önemli değişikliklere neden olmuştur.
- Eski dönemde sadece baba çalışan, anne ev hanımı ve 4-5 çocuk olan aile yapısı yerine, şimdi hem anne hem baba çalışıyor ve çocuk sayısı ikiye düşmüş durumda.
- Türkiye'de çocuk nüfusu (15 yaş altı) yaklaşık 23 milyon civarında sabit kalmışken, yaşlı nüfus oranı hızla artmaktadır.
- 47:13Potansiyel ve Siyasetin Rolü
- Türkiye kötü bir zeminde değil, müthiş bir potansiyel zeminde duruyor ve siyaset bu potansiyeli kullanmakla yükümlüdür.
- Demografik ve eğitim yapısı bu şekilde olan bir ülkede, büyümenin üç-beş rakamıyla çift haneli olması gerekirken, Türkiye şu anda küçülüyor ve %15 civarında işsizlik var.
- Bu rakamların tümü siyasetin eseridir; siyaseti kaldırırsak Türkiye kendi halinde %5'in üzerinde büyür.
- 48:21Siyasetin Sorunları
- Sosyal medyada görülen gösteriş, üst düzey yetkililerin konvoyları ve yurtdışı seyahatlerindeki şatafat, Türkiye'nin sorunlarından biridir.
- Siyaset israfı, şatafatı ve gösterişe itibar diye adlandırdığı boşa harcamaları bitirirse, Türkiye'de hiçbir sorun kalmaz.
- Türkiye'de sadece siyasette değil, sendika başkanları ve diğer başkanlıklarda da benzer sorunlar yaşanmaktadır.
- 50:48Vergi Sistemi Önerileri
- Çalışanların vergilerini işverenin ödemek yerine, işverenin brüt maaşı vermesi ve çalışanın kendi eliyle SGK primi, gelir vergisi ve işsizlik parasını ödemesi önerilmektedir.
- Gelir vergisi sisteminde, brüt ücret üzerinden yıllık gelir hesaplanıp, yıllık ortalama vergi dilimi belirlenerek çalışanın ilk aydan itibaren sabit bir vergi ödemesi önerilmektedir.
- Gelir vergisi dilimlerinin aile büyüklüğüne göre belirlenmesi ve geçim indiriminin gelir vergisi üzerinden yapılması önerilmektedir.
- 53:52Vergi Sistemi ve Vergi Bilinci
- Gelir vergisini kişinin sayısına göre bölmek, vergi adaleti ve demokrasinin işleyişi açısından önemlidir.
- İnsanlar vergiyi işverenden otomatik olarak kesildiği için vergi bilincine sahip değildir, vergi bilincinin oluşması için insanların vergileri eliyle ödemeleri gerekir.
- Asgari ücretli çalışanlar %15 vergi dilimi ile yıl tamamlayamıyor, yıl sonuna doğru %20'ye geçiyor ve bu durumun değiştirilmesi gerekiyor.
- 54:49Vergi Sistemine İlişkin Öneriler
- Gıdada KDV %18'den %8'e düşmüş ancak fiyatlar değişmemiş, bu indirim üreticilerin cebine girmiştir.
- Maaşların brüt üzerinden ödenmesi önerilse, işverenlerin cebine para koyacağından endişe edilmektedir.
- Asgari ücretin işverene sadece nakit maliyeti 3 bin lira iken, ekstra maliyetlerle birlikte 3.300 liraya çıkarken, işçinin eline sadece 2.000 lira geçmektedir.
- 56:16Vergi ve Hizmet İlişkisi
- Kamu, vatandaşlardan vergi alırken bu vergiyi vatandaşlara hizmet olarak geri vermek zorundadır.
- Günümüzde vergiler alınmasına rağmen, köprüler 45 dolara geçiş ücreti alıyor, elektrik özel, yollar özel hale getiriliyor.
- Devlete vergi ödediklerine rağmen, birçok vatandaş özel güvenlikli sitelerde oturuyor, özel hastanelere gitmek zorunda kalıyor.
- 57:54Sağlık Sistemi ve Şehir Hastaneleri
- Şehir hastaneleri faaliyete geçtiğinde sağlık bakanlığının bütçesi %20 artırılmıştır.
- Yakın gelecekte 20 şehir hastanesi bitecek ve 5-9 tanesi daha başlayacak.
- Şehir hastaneleri yaygınlaştıkça, sağlık maliyetleri düşecek ve vatandaşlar bu faydaları hissedeceklerdir.
- 59:35Şehir Hastaneleri ve Maliyetler
- Büyük şehir hastanelerinin yapım maliyeti 350-400 milyon dolar arasında olup, 20 şehir hastanesi için Hazine garantisi 67 milyar dolar olarak belirlenmiştir.
- 2019 yılı ilk yedi ayda sağlık gideri yaklaşık 63 milyar lira iken, şehir hastaneleri devreye girdikten sonra yıllık giderler 150-200 milyara çıkacak.
- Türkiye'de şehir hastaneleri ve diğer projelerle birlikte Hazine garantileri 100 milyar dolara yaklaşacak.
- 1:01:03Yol ve Kullanım Ücretleri
- İstanbul'da her yerde üst kameralar bulunmakta ve araçlardan HGS-OGS'lerden para kesilmektedir.
- Yaya kaldırımlarının kilometre başına para kesilerek alınması düşünülmüştür.
- Bireyler paraya ihtiyaç duyduğunda önce tasarruf yapar, ancak devlet tasarrufa değil kazanmaya odaklanmaktadır.
- 1:03:38Ekonomik Durum ve Yatırım Sorunu
- Türkiye'de kredi verecek şirketler kalmadı ve yatırım yapacak ortam kalmadı.
- Türkiye'de kimse yatırım yapmıyor; parası olanlar ve kredi bulabilecek olanlar da yatırıma girmiyor.
- Hazine garantisi veya siyaset garantisi olmayan kimse yatırım yapmıyor, bu siyasi ortamda ekonominin uzun vadede düzelmesi beklenemiyor.
- 1:04:36Kamu Personeli Artışı
- Yaklaşık 15 yıl önce her yetişkin 100 kişiye düşen kamu personel sayısı 2,70 iken bugün 4,5 civarında.
- Kamuda 1980'li yıllardaki durum devam ediyor, o dönemde de kamu personeli çok yüksekti.
- 1953 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde istihdam edilen kişilerin maaşları ve sayıları incelendiğinde, şoför 90 lira, hademe 60 lira, doktor 80 lira alıyordu.
- 1:07:31Kamu Hizmetlerindeki Paradoks
- Kamuda istihdam artışı fonksiyonel iş artışına dayalı değil, istihdam rantı yaratılıyor.
- Kamu hizmetlerinden memnuniyet artmıyorken personel sayısı artıyor ve verimlilik düşüyor.
- Türkiye'de muhalefet, iktidara hazırlanan partiler olmalı ve bu paradoksları iyi görmeli.
- 1:08:35Sağlık ve Eğitim Sorunları
- Sağlıkta teşhis doğru konulursa tedavi de doğru olur, teşhis tedavinin yarısıdır.
- Kamusal hizmetlerin sunumunda partileşme sorunu var; hastanede 6 ay süren bir ameliyatı parti teşkilatı 6 güne indiriyor.
- Eğitim kamusal mal olmalı çünkü zeki bir öğrenci yetişirse bütün dünyayı değiştirebilir, fakirlik nedeniyle yetişemese bütün dünya sorunlu olur.
- 1:11:24Türkiye'de Vergi Sistemi ve Değişim Gerekliliği
- Türkiye'de vergi sisteminde ciddi değişim gerekiyor, özellikle yüksek gelirlerin vergilendirilmesi konusunda.
- Asgari ücretli çalışanlarla yüksek gelirli futbolcular arasında vergi uygulaması arasında büyük bir fark var; örneğin 35 yıl asgari ücretle çalışan biri 850 bin lira kazanırken, bazı futbolcular bir yılda bunun birkaç katını kazanıyor.
- Yeni bir tasarıda 500 bin liranın üzerinde geliri olan herkesin %40 vergi ödemesi gerekiyor, ancak sanatçılar gibi gider gerektiren işlerde bu giderler vergiden düşülmeli.
- 1:13:00Rant Vergi Dışı Bırakılmasının Sorunları
- Türkiye'de siyasetin normalleşmesi açısından rantın vergi içine alınması çok önemlidir.
- Rant vergi dışında kaldığı sürece, bağışlar vergi dışı bırakılarak hizmet karşılığı olarak değerlendiriliyor.
- Vergi dışı bırakma siyasetin maalesef rantı olarak görülüyor.
- 1:13:23Tarihsel Vergi Uygulamaları
- 1923'ten 2009'a kadar Türkiye'nin vergi uygulamaları eleştiriliyor.
- "Bir ağaç eğer kökünü unutursa dallarını yaşatmaz" sözüyle tarihsel bağlantı vurgulanıyor.
- 1930'larda Maliye Vekili Ferit Bey'in, Kastamonu defterdarını Ankara'ya getirmek için zorladığını, ancak maaş sorunu nedeniyle başarısız olduğunu anlatan bir meclis tutanağı paylaşılmıyor.
- 1:15:40İstanbul Havalimanı'nın Kredi Durumu
- İstanbul Havalimanı'nın (İGA) yeni bir kredi alma durumu var, toplam 6 milyar euro (yaklaşık 40 milyar lira) kredi talep ediliyor.
- Türkiye'deki bütün kredilerin %2'si sayılabilecek bir kredi yeniden yapılandırılıyor.
- IMF'ye borç verme gibi paradoksal durumlar eleştiriliyor.