Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Altınbaş Üniversitesi'nde düzenlenen bir ekonomi sohbeti programıdır. Konuşmacılar arasında Dr. Mahfi Eğilmez (Hazine Müsteşarlığı tecrübesi ve Altınbaş Üniversitesi'nde görevli), İşın Çelebi (Altınbaş Üniversitesi'nde profesör), Emre Çelebi (Maliye ve Hazine Bakanı), Naci Ağbal (Merkez Bankası Başkanı) ve Turgut Özal'ın eski ekonomi danışmanı Mahmut bulunmaktadır.
- Programda Türkiye'nin ekonomik durumu, 2018 yılındaki ekonomik kriz sonrası yaşanan gelişmeler ve gelecek yıldaki (2021-2022) ekonomik zorluklar detaylı şekilde ele alınmaktadır. Konuşmacılar, döviz açığı, dış ticaret açığı, enflasyon, işsizlik, bütçe açığı gibi ekonomik göstergeleri analiz ederken, Avrupa Birliği ilişkileri, ABD seçimlerinin etkileri ve Türkiye'nin 2022'de erken seçim yaşanabileceği konularında değerlendirmelerde bulunmaktadır.
- Sohbetin ilk bölümünde konuşmacıların kitap tavsiyeleri paylaşılmakta, ardından ekonomik sorunlar ve çözüm önerileri tartışılmaktadır. Konuşmacılar, Türkiye'nin rakamlarının güvenilirliği, bağımsız yargıya geçiş, demokraside ilerleme ve yabancı sermayenin ülkeye girmesi için gerekli olan belirsizlik ve güvensizliğin giderilmesi konularında vurgular yapmaktadır.
- Ekonomi Programı ve Konuşmacılar
- Her ayın ilk çarşamba günü ekonomi konuları ele alınmaktadır.
- Programda Mahfi Eğilmez ve İşın Çelebi adlı iki kıymetli isimle görüşme yapılıyor.
- Mahfi Eğilmez, Hazine Müsteşarlığı'ndan sonra özel sektörde önemli görevlerde bulunmuş ve finans alanında çok deneyimli bir isimdir.
- İşın Çelebi, uluslararası tecrübeye sahip ve devleti yönetmiş bir devlet adamı olarak Altınbaş Üniversitesi'nde profesör olarak görev yapmaktadır.
- 01:30Kitap Tavsiyeleri
- John Bolton'un "What Happened" adlı kitabında, Amerika Birleşik Devletleri'nin büyük bir felaketten nasıl kurtulduğu anlatılmaktadır.
- Barack Obama'nın kitabı 350 TL fiyatla satışa sunulmuş olup, döviz kurlarının yükselişini göstermektedir.
- Frederic Forsyth'in "Tövbe Etmedim" adlı kitabında, hackerlık müessesesi ve ülkelerin birbirlerinin savunma sanayilerini ve politikalarını nasıl musallat ettiğinin anlatıldığı bir roman bulunmaktadır.
- 05:35Türkçe Kitap Tavsiyeleri
- Richard Fidler'ın "Hayalet İmparatorluğu" adlı kitabında Bizans tarihi ele alınmakta ve Türkiye'nin tarihine benzetmeler yapılmaktadır.
- İşın Çelebi'nin "Dijital Yönetim, Kırılma, Yeni Bir Dünya Düzeni" adlı kitabı, Borsa İstanbul'da gerçekleşen dijitalleşme konferansının notlarından oluşmaktadır.
- Mahfi Eğilmez'in "Hafiyesi" adlı romanı, sadece bir cinayet romanı olmayıp aynı zamanda adab-ı muaşeret, tarih kitabı ve müzik antolojisi içeren çok yönlü bir eserdir.
- 08:37Ekonomi Yönetimi Hakkında Değerlendirme
- 2018 yılında Türkiye'ye bir ekonomik kriz gelmiş ve bu krizde piyasa duyarlı olmayan bir ekonomi yönetimi anlayışı ortaya çıkmıştır.
- Ekonomi yönetimi, regülatör yolu yerine spekülatör olmayı denemiş ve bu durum piyasa aktörleriyle akor bozunmasına neden olmuştur.
- Türkiye'nin uluslararası rezervlerinin eksi olduğu, dış borcunun milli gelir oranının %55'ten düşük olmadığı ve ithalatının %85'inin hammadde ve yatırım malı olduğu gibi korkunç bir yapısal sorunlarla karşı karşıya kalmıştır.
- 09:54Ekonomik Görevlere Atanan Yeni Bakanlar
- Lütfü Elvan, planlama teşkilatından maliye ve hazine bakanı oldu, daha önce parlamentoda plan ve bütçe komisyon başkanlığı görevinde bulunmuştu.
- Naci Ağbal, maliye bürokrasisi içerisinde yetişmiş biri olarak merkez bankası başkanı oldu.
- İki bürokrat kökenli siyasetçi, ekonominin en önemli yerinde oturuyorlar.
- 10:49Merkez Bankası ve Regülatör Rolü
- Merkez bankası ve devlet, asla ve katiyen spekülatör konumunda olmaması gereken iki kurum olarak regülatör olmalı, politikaları belirlemeli ve piyasayı kendine bırakmalı.
- Spekülasyon kapitalizmin temel kurumlarından biri olmasına rağmen, devletin amacı para kazanmak değil, regülasyon yapmak ve düzenlemeleri gerçekleştirmek.
- Merkez bankası kar etmeye koşarsa, toplum zarar etmeye başlar.
- 12:032018 Kur Atağından Sonraki Hatalar
- 2018 kur atağından sonra panik ve telaşla farklı bir yöne girildi, spekülasyonda işin içine girdi ve toplam 120 milyar doların üzerinde para harcandı kuru tutmak için.
- Faiz konusunda yanlış bir tanım yapıldı, "faiz sebeptir, enflasyon sonuçtur" gibi bir tanımla yola çıkıldı.
- Faiz birçok sorunun çözümünde ilk adımdı, ancak faizi arttırmayı kurutma amacıyla eldeki rezervler harcanmaya başlandı.
- 13:13Ekonomik Sonuçlar ve Yeni Yönetim
- Merkez bankası'nın 42 milyar dolar rezervi gitmiş, kamu bankalarının harcadıkları ile birlikte toplam harcama 120 milyar dolara çıkmış.
- Türkiye gibi doğal para sistemine açık ülkelerde faiz esnek uygulanmalıdır, dolarizasyon oranı %156 civarında bir seviyeye yükseldi.
- Yeni yönetim piyasa dostu adımlar atarak başladı ve geçmişteki hataların yapılmayacağını, faiz konusundaki takıntılardan kurtulacağını bekleyerek olumlu bir döneme gireceğimizi tahmin ediyoruz.
- 16:02Siyasi ve Ekonomik Karar Alıcıların Etkileşimi
- Cumhurbaşkanlığı sisteminde güçler ayrılığı prensibi uygulanabilir, ancak sistem sorunları olduğunu ifade etmiş.
- Devletten gelmiş, devlet adabını iyi bilen, soğukkanlı ve şeffaf bir şekilde piyasaya yakın iki isim var.
- Siyasetin ekonomik kararlara müdahalesi ve ekonomik karar alıcılarla siyasi karar alıcıların arasındaki etkileşim önemlidir.
- 18:43Türkiye'nin Önemli Dönmek noktaları
- 10 Aralık'ta Türkiye'nin Avrupa Birliği ile karşı karşıya geleceği önemli bir toplantı var ve yaptırımı uygulanacak mı uygulanmayacak mı kararlaştırılacak.
- Türkiye'nin toplam ticaretinin ve ihracatının %50'sini Avrupa Birliği ile yapıyor, bu ekonomimizin geleceğini ve toplumsal ilişkilerimizi etkileyecek bir dönüm noktası.
- Amerika seçimlerinin John Biden'ın kazanmasından sonra Kamala Harris'in başkan yardımcısı olarak yönetime gelmesi ve Janet Yellen'ın eski Fed başkanı olarak hazine bakanı olması ihtimali büyük.
- 22:00Amerika ve Türkiye İlişkilerinde Yeni Dönem
- Amerika'da kadınların yönettiği, daha demokratik, özgürlükçü ve cinsiyet ayrımcılığına karşı bir yönetim ortaya çıkacak.
- Bu yeni yönetim iklim değişikliğine karşı olumlu yaklaşıp sürdürülebilir kalkınma hedeflerine hassas olacak.
- Türkiye-Amerika ilişkilerinde yeni bir dönemin başlaması bekleniyor.
- 23:40Sürdürülebilir Kalkınma ve Göç Meselesi
- Sürdürülebilir kalkınma hedefleri arasında açlık, yoksulluk, eğitim ve sağlık eşitliği, cinsiyet ayrımcılığı ve iklim değişikliği gibi 17 temel konu bulunuyor.
- Konuşmacı UNESCO'da göç meselesinin 18. madde olarak konulmasını ve BM Genel Kurulu'na götürülmesini talep edecek.
- Göç meselesinin pozitif yanları (göçmenlerin bilim ve teknoloji alanlarındaki katkıları) ihmal ediliyor ve bu Türkiye'yi kötüleyen bir tablo oluşuyor.
- 27:09Asya-Pasifik Süreci ve Türkiye'nin Mevcut Durumu
- Biden, Asya-Pasifik bölgesinde 15 ülkeyle yeni bir anlaşmaya gidecek, bu da Çin'in Amerika ile teknoloji savaşında yeni bir aşamaya gireceğini gösteriyor.
- Türkiye'de Lütfi Elvan ve Naci Ağbal'ın başbakan ve merkez bankası başkanı olarak başarılı olmasını diliyor.
- Türkiye 2021 son çeyreğinde (Eylül sonrası) seçim ortamına girecek ve 2022'de erken seçim süreci oluşacak.
- 30:57Türkiye'nin Ekonomik Sorunları
- Türkiye'nin temel meselesi ekonomide döviz kıtlığı ve döviz açığıdır.
- Yapısal değişim, adalet sisteminin adil çalışması, hukuk devleti ilkelerinin uygulanması ve yabancı sermayenin desteklendiği bir yapıdır.
- Merkez Bankası'nın net rezervleri eksi 48 milyar dolara düştü ve Ocak-Kasım döneminde dış ticaret açığı eksi 45 milyar dolar oldu.
- 33:46Dijitalleşme ve Ekonomik Büyüme
- Türkiye'nin dijitalleşme ve teknoloji bazlı ekonomiye geçişi için 5 milyon kilometre fiber optik altyapısı ihtiyacı var.
- Türkiye'nin fiber optik altyapısı 630 bin kilometre iken, Gana'nın 650 bin kilometre, bir buçuk milyon kilometre fiber optik altyapısı bulunuyor.
- Türkiye'nin ekonomik büyümesi gayrimenkule dayalı olup, üretilen konutların 1,5 milyonu boş duruyor, bunun 700 bin'i İstanbul'da.
- 36:25Ekonomideki Sorunlar
- Ekonomide büyüme sürecinin sağlıklı hale geleceği düşünülüyor.
- Dış ticaret açığı, döviz açığı ve üretken olmayan büyüme yapısı ekonomideki sorunlar arasındadır.
- Kronik bir enflasyon sorunu yaşanmaktadır.
- 37:07Enflasyon ve Döviz Kuru İlişkisi
- Enflasyonun yüzde onbirvirgülyetmiş olduğu belirtiliyor.
- Dokuz ayda kurun yüzde kırk arttığı süreçte, ithal girdilere dayalı üretim yapısı olan Türkiye'de enflasyonun bu seviyede olması sorgulanıyor.
- Döviz girdisi kullanmayan sektörlerde bile dövize endeksli fatura kesilmesi, dövizin yükselmesinin tüm sektörleri etkilediğini gösteriyor.
- 38:27Ekonomik Veriler
- Geniş tanımlı işsizlik oranı yüzde ondokuz'dan yüzde yirmiüçe çıkmış, işsiz kişi sayısı altı milyon yediyüzotuzbeş bin'den sekiz milyon ikiyüzyetmişyedi bin'e ulaşmış.
- Kredi kartı ve bireysel kredilerde yaklaşık yüzde kırkdört civarında bir artış olmuş.
- Gayri safi bütçe açığı seksenbeş milyar TL'den yüzkırkbir milyar TL'ye çıkmış, bütçe açığının gayri safi yurtiçi hasıla içindeki payı iki buçuktan yüzde sekize çıkmış.
- 40:31Bütçe Açığı ve Cari İşlemler
- Cari işlemler açığının yurtiçi içindeki payı yüzde birvirgülelli'ten yüzde beşvirgülyirmi'ye çıkmış.
- Cari işlemler dengesi eksi yirmiyedivirgülelli milyar dolar seviyesinde.
- 2021 yılına girerken Türkiye'nin birçok işi olduğunu vurgulayan konuşmacı, konuşmasını burada bitirmek istiyor.
- 41:23Bütçe Harcamaları ve Vergi Tahsilatı
- Öncelik tespitlerinin doğru yapılmaması nedeniyle mevcut duruma ulaşıldığı belirtiliyor.
- Türkiye'nin fiber optik ağ ve full otomasyona geçmesi gereken bir dönemde, gereksiz yerlere bütçe harcandığı eleştirisi yapılıyor.
- 2018'den 2019'a geçen süreçte bütçe açığının bir önceki yılın iki katına çıktığı, 2020'de de benzer bir artışın devam ettiği belirtiliyor.
- Vergi tahsilatının yapılmadığı vurgulanıyor.
- 42:27Ekonomik Sorunlar ve Gelecek Tavsiyeleri
- Konuşmacı, 300'den fazla izleyiciye hitaben, tüketici talebinin durma ihtimali, kredi kartı limitlerinin dolması ve ödeme zorluklarının yaşanacağı konusunu vurguluyor.
- Bütçe açığının büyümesi, faiz oranlarına baskı yaratacak ve vergi gelirlerinin azalması nedeniyle iç borçlanmaya ağırlık vermek zorunda kalınacak.
- Döviz ve TL borçlanmalarının artması, cari dengedeki açıklığı genişletecek ve döviz kuru üzerindeki baskıyı artıracak.
- 44:09Ekonomik Analiz ve Çözüm Önerileri
- Türkiye'nin ciddi sorunlarından biri döviz kıtlığı olup, 20 yıl önce de benzer bir durumla karşı karşıya kalmış.
- 2002-2003 krizinden sonra IMF'nin desteğini alarak Türkiye, döviz kıtlığı sorununu çözmeye ve cari açığından fazla döviz elde etmeye başlamış.
- 2000'lerde Türkiye, bütçe açığı yerine cari açık vererek büyüme modeline geçtiğinde cari açığı büyüterek gitti ve cari açığı %10'a kadar çıkardı.
- 46:00Döviz Sorunları ve Avrupa Birliği İlişkileri
- Türkiye'nin döviz ihtiyacı 30-35 milyar dolar olsa da, 45 milyar dolar yabancı sermaye girdi ve döviz kurunu 1,5 TL seviyesinde sabitledi.
- Avrupa Birliği ile ilişkilerin Türkiye için çok önemli olduğu vurgulanıyor ve Kopenhag kriterlerinin Türkiye'nin kendine göre uygulaması değil, orijinal şekilde uygulanması gerektiği belirtiliyor.
- Küreselleşen dünyada uluslararası standartları uygulamak gerekiyor ve yabancı sermaye çekmek isteyen Türkiye'nin AB ile ilişkilerini ciddi şekilde ilerletmesi gerekiyor.
- 47:40Kamu Harcamaları ve Ekonomik Durum
- Kamu harcamalarının önceliği yanlış yapıldığı ve gerekli olmayan kamu yatırımlarının yapıldığı belirtiliyor.
- Dijital altyapı yatırımlarının önemine vurgu yapılıyor, 1980'lerde telekom altyapısına yapılan büyük yatırımların Türkiye'yi buralara taşıdığı hatırlatılıyor.
- Önümüzdeki dönem sıkıntılı olacak çünkü hem bütçe açığı hem de cari açığı %5'e gidiyor, bu durum son 30 yılda ilk defa yaşanacak.
- 50:33İhracat ve İthalat Sorunları
- Kur değeri %30'ların üzerinde düşse de, ihracat %9,12 gerilemiş ve ithalat %2,20 artmış.
- İhracatın gerilediği nedeni, ihracat yapılan ülkelerin durumu iyi olmaması ve bu ülkelerin kapasitesinin sınırlı olması olarak belirtiliyor.
- 51:15Türkiye'nin Hukuki ve Ekonomik Sorunları
- Türkiye'nin uluslararası standartlara uygun bir hukuk düzenine geçmesi, demokraside ileri adımlar atması ve insan hakları düzenlemesi gerekiyor.
- Türkiye'nin başkanlık sistemine geçmesi "hızlı karar almak" gerekçesiyle yapıldı, ancak son bir yıl yaşadığımız olaylar gösteriyor ki hızlı kararlar yanlış olabiliyor ve sonra düzeltmek zorunda kalıyoruz.
- Ekonomide yapılan değişikliklerin olumlu etkileri olsa da, sistem hatası nedeniyle bankalar ve süper reel sektör ciddi sıkıntıya girmeye başladı.
- 53:27Sistem ve Kişi Meselesi
- Konu kişi değil, sistem meselesi; yanlış kurgulanan bir sistemde dünyanın en iyi kişileri bile doğru sonuç alamayabilir.
- Sistemler çalışıyorsa kurallar, kurumlar ve prensipler çalışıyor, sistem çalışmıyorsa kişiler konuşuyor ve her gün yeni duruma göre kararlar değişiyor.
- Kamu ihale kanununda son yıllarda çok sayıda değişiklik yapıldı ve 32 sayılı karar dokuz kere değiştirildi.
- 57:40Ekonomik Belirsizlik ve Yabancı Sermaye
- Yabancı sermayenin girişini sınırlamak ve Türkiye'ye girişini durdurmak ciddi bir sorun oluşturuyor.
- Morgan Stanley'nin raporuna göre Türkiye'nin ülke riski (bonoların fiyatı) 495'tir, Nijerya'nın 552, Güney Afrika'nın 378, Ürdün'ün 374, Meksika'nın 170, Romanya'nın 139, Endonezya'nın 105'tir.
- Yüksek risk, belirsizlik ve güvensizlik ortamı, yabancı sermayenin Türkiye'ye yatırım yapmasını engelliyor, bu da emeklilik fonları ve yatırım bankalarının Türkiye'den kaçmasına neden oluyor.
- 59:462021'de Yapılması Gerekenler
- 2021'de belirsizlik ve güvensizlik ortamını gidermek gerekiyor, bu da hukuk devleti ve sistemin kendi işleyişinden geçiyor.
- Yabancı sermaye, horlanarak değil, uluslararası hukuk kurallarının uygun olduğu bir ortama gelir.
- Yüksek faizle borçlanma, bankalardan kredi kullanmanın faizin %20'nin üstüne çıkması, enflasyonu düşürme ve yatırım yapma imkanını kısıtlıyor.
- 1:03:19Dijital Ekonomi ve Kripto Paralar
- Altın ve gümüşe olan talep düşmeye başlarken, kripto paralar ciddi şekilde talep artışı gösteriyor.
- Dijitalleşmenin getirdiği silah endüstrisinin bölgesel problemleri ve çatışmaları sanal paralara olan talebi artırıyor.
- Kripto paralar, dijital ekonominin gelişimiyle önemli hale geliyor ve gelecek piyasaları (future market) işlememesine yol açıyor.
- 1:04:29Türkiye'nin Geleceği ve Ekonomik Sorunlar
- Türkiye 2021 yılında belirsizlik ve güvensizlik ortamını kaldırmak ve belirli, güvenilir bir ortam sağlamak durumunda.
- 2022'de erken seçim ihtimali yüksek görülüyor ve Türkiye'nin bu süreçten çıkabileceğine dair potansiyel imkanlar var.
- Türkiye'nin iç meselesinden daha çok dış ekonomik ilişkileri ve dış politikası birinci etkili bir konuma geldi.
- 1:08:52Ekonomik Sorunların Analizi
- Yerli yatırımcılar kendi parasına güvenmiyorsa, yabancı yatırımcıları beklemek mantıksızdır.
- Hazine yüzde 16 dolar faiziyle borçlanmaya çıkmış, İstanbul Belediyesi ise yüzde 6,80 faiziyle borçlanmaya çıkmış.
- Dünyada dolar faizleri sıfır civarında iken, Türkiye'nin bu durumu kriz halinde olduğunu gösteriyor.
- 1:11:14Sistem Sorunları ve Deneyim
- John Bolton'un kitabında anlatıldığı gibi, karar alma sürecinde deneyim ve basiret önemlidir.
- Sistem sadece kağıt üzerinde çizili değildir, deneyimli ve tecrübeli kişiler dinlenir.
- Türkiye'nin en önemli girişimcileri 24-30 yaş arası genç insanlar olup, bu insanları teşvik etmek gerekir.
- 1:15:14Antrenörlük ve Sistemler
- Aklın yaşta değil başta olduğu düşünülerek hareket edilmeli.
- Ferguson çok başarılı bir antrenör olarak anılıyor, Maradona ise eğitim seviyesi düşük olsa da Allah'ın verdiği kabiliyetle başarılı olmuş.
- Liverpool'un Almanya'dan gelen antrenörü bir sistem kurmuş ve takım İngiltere'nin şampiyonluğu oynayan önemli takımlarından biri haline gelmiş.
- 1:16:37Yenilik ve Duyarsızlık
- Turgut Özal'ın başarısı yepyeni bir dünya düzeni getirmekti.
- Toplumda duyarsızlık var ve bu acı çekmekten ve güvensizlikten kaynaklanıyor.
- COVID-19'un rakamları ve durumu hakkında tartışmalar var.
- 1:17:37Türkiye'nin Rakamlarının Güvenilirliği
- Konvertibiliteye geçerken Türk parasının kıymetini koruma kanunu basitleştirme amaçlı bir polisiyeydi.
- Uluslararası bağımsız denetim şirketlerinin Türkiye'de kurulması istenmiş ve Türkiye'den çıkan rakamların uluslararası anlamda güvenilir olması sağlanmaya çalışılmış.
- Türkiye'nin enflasyon, büyüme, işsizlik ve COVID-19 ile ilgili rakamları tartışılıyor, bu nedenle her şeyin şeffaf, açık ve güvenilir olması çok önemli.
- 1:19:08Toplantının Kapanışı
- Konferans salonunun kapasitesi 232 kişi olmasına rağmen, hınca hınç olduğunda 110 kişi daha üstüne çıkmış.
- Toplantıya Altınbaş Üniversitesi'nden Aylin Müge Barutçu ve Fatih Tuncay ile kurumsal iletişim ekibine teşekkür ediliyor.
- Mütevelli heyet başkanına ve rektöre saygılar sunularak oturum kapatılıyor.