Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, elektrik mühendisliği alanında bir eğitim içeriği olup, konuşmacı yıldırım ve gök gürültüsü koruma sistemleri hakkında detaylı bilgiler sunmaktadır. Video sonunda Caner Bey, Onur Bey ve Salim Bey gibi katılımcılarla kısa bir sohbet gerçekleşmektedir.
- Video, gök gürültüsünün oluşumu ve yıldırım koruma yöntemleri ile başlayıp, paratonerlerin çalışma prensipleri, türleri ve montaj teknikleri hakkında teknik bilgiler sunmaktadır. Ayrıca yıldırım risk analizi, TSE EN 62351-62354 standartları ve paratoner kontrollerinin nasıl yapılacağı detaylı şekilde anlatılmaktadır.
- Videoda Franklin çubuğu, Faraday kafesi ve paratonerler gibi koruma yöntemleri tarihsel gelişimleriyle birlikte açıklanırken, Türkiye'de yasaklanan radyoaktif paratonerlerin (Amer 241 ve Radyum 246) toplanması ve sökülmesi konuları da ele alınmaktadır. Paratoner kontrollerinde dikkat edilmesi gereken noktalar, koruma seviyelerine göre kontrol sıklıkları ve topraklama sistemleri hakkında pratik bilgiler de paylaşılmaktadır.
- 00:18Yıldırım ve Gök Gürültüsü
- Yıldırım düştüğünde ani ısınma ve basınçlı hava genleşmesi sonucu anormal atmosfer basıncının on ile yüz kat üstüne çıkması gök gürültüsünü oluşturur.
- Elektrodinamik etki, yıldırım düştüğünde çatının yarılması veya betonun ortadan ikiye yarılması gibi etkilere neden olur.
- Elektrokimyasal etki, yıldırım ulaştığında toprağı çinko, demir veya kurşun gibi elementler çıkartır, elektromanyetik etki ise sinyallerde azalma gibi etkilere neden olur.
- 01:22Yıldırım'dan Korunma Yöntemleri
- Yıldırım insan ölümlerine, hayvanların telef olmasına ve yangınlara sebebiyet vermektedir.
- Yıldırım'dan korunmak için üç yöntem vardır: Franklin çubuğu, Faraday kafesi ve paratonerler.
- 02:09Franklin Çubuğu
- Franklin çubuğu, Benjamin Franklin tarafından 1750'lerde bulunmuş ve elektrik yüklerinin eksi ve artı olarak kutlandığını fark etmiştir.
- Franklin çubuğu, yakalama ucu vasıtasıyla yıldırım'ın kendi üzerine çekebileceğini düşünerek evinin çatısına yerleştirilmiştir.
- Yakalama ucu indirme iletkeniyle topraklama tesisatına bağlanır ve topraklama tesisatı bir buçuk metre derinliğe gömülür.
- 03:02Franklin Çubuğunun Koruma Özellikleri
- Franklin çubuğu en basit koruma yöntemidir ve açılı bir koruma sağlar.
- Koruma seviyesi, binanın önem seviyesine, enine, boyuna, yüksekliğine, kalabalık seviyesine ve içerisinde patlayıcı, yanıcı şeyler olmasına göre belirlenir.
- Franklin çubuğu sadece ince uzun alanlarda kullanılır, geniş binaları koruyamaz.
- 04:57Faraday Kafesi
- Faraday kafesi, İngiliz bilim adamı Michel tarafından bulunmuş ve elektriksel iletken metal ile kaplanmış veya iletkenler ile A biçiminde örülmüş muhafazadır.
- Faraday kafesi, kesintisiz ve devamlı iletkenlerle etrafı komple sarılır ve aşağıdan toprağa verilir.
- İçerideki kişiler kesinlikle zarar görmezler, elektrik iletkenlerin üzerinde dönüp dolaşıp toprağa gider.
- 05:53Faraday Kafesinin Kullanımı
- Faraday kafesi, yakalama uçları, indirme iletkenleri, çatı iletkenleri ve topraklama tesisatı kullanılarak binayı paket sarar gibi sarılır.
- Yakalama uçları yıldırım'ı yakalayıp toprağa iletir ve akımları dağıtıp her köşeden toprağa iletir.
- Faraday kafesi en etkili ve güvenilir yöntemdir ancak pahalı olduğu için tek tercih edilmez, sadece cephanelik veya askeri binalarda kullanılır.
- 06:41Yakalama Uçlarının Aralıkları
- Yakalama uçlarının aralıkları yuvarlanan küre metoduyla belirlenir.
- Çok hassas binalarda (yanıcı, baltacı, insan kalabalığı olan) kürenin yarıçapı yirmi metre alınır ve küre yapıya değmemelidir.
- Türkiye'de genellikle seksen santim yakalama ucu kullanılır ve küre yere değmeyecek şekilde aralıklar belirlenir.
- 07:47Yuvarlanan Küre Metodu Sonuçları
- Koruma seviyesi birde yakalama uçların aralıkları beş metreye beş metre, inişlerde on metrede bir yapılır.
- Koruma seviyesi ikide kafes aralıkları on metrede bir, inişler yine on metrede bir yapılır.
- Koruma seviyesi üçte kafes aralıkları onbeş metrede bir, inişler onbeş metrede bir yapılır.
- Koruma seviyesi dördünde kafes aralıkları yirmi metrede bir, inişler yirmi metrede bir yapılır.
- 08:44Paratonerler
- Türkiye'de en fazla kullanılan yıldırımdan korunma yöntemidir paratonerler.
- Paratonerler, potansiyel düzlemi bozarak yıldırım'ın daha kolay inebileceği bir yol yapar.
- Paratonerler, içindeki mekanizmayı iyonlaşma derecesini arttırarak yıldırım'ı kendi üzerine çeker.
- 09:47Paratonerlerin Tarihçesi ve Çeşitleri
- Paratonerler 1760'lı yıllarda ilk kez kullanılmış, 1850'lerde Faraday kafesi kullanılmaya başlanmış, 1950'lerde radyoaktif paratonerler ortaya çıkmış ve 2000'li yıllarda aktif paratonerler kullanılmaya başlanmıştır.
- Paratoner çeşitleri radyoaktif paratonerler ve aktif paratonerler olmak üzere iki gruba ayrılır.
- Radyoaktif paratonerlerde kullanılan elementler Amer 241, Rad 226, Evropium 150-254 ve Kobalt 60'dır.
- Aktif paratonerler piezo elektrik, kristalli ve elektrostatik olmak üzere iki çeşittir.
- 10:47Radyoaktif Paratonerlerin Kullanımı
- Radyoaktif paratonerler Davzere ve Sazların çalışmaları sonucunda bulunmuş, yakalama ucunu radyoaktif kaynakla kaynak yayarak daha fazla yoğunlaştığı görülmüştür.
- Öncelikle radyumla donatılan yakalama uçları on ile yüz kat daha fazla yoğunlaşma elde etmiştir.
- Rad 226 kaynaklı paratoner kullanımı tüm dünyada yasaklanmış, Amer 241 radyo kaynaklı paratoner Avrupa Birliği ülkelerinde kullanılmamaktadır.
- TA yayınladığı 2000 tarih ve 10705 sayılı genelgeyle paratoner üretimi için kullanılan kaynakların ithalatına iki yıldan itibaren izin verilmemektedir ve süresiz olarak yasaklanmıştır.
- 11:54Radyoaktif Paratonerlerin Toplanması
- 2001 tarihli 107485 sayılı genelgeyle Türkiye'de montajı yapılmış ve halen kullanılan 226 radyoaktif kaynaklı parseller çevre ve insan sağlığına verdiği potansiyel tehlikelerden kaynaklı toplanması gerekiyor.
- Toplanan radyoaktif atıklar tarihten lisanslı firmalar tarafından İstanbul Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü'ne teslim ediliyor.
- Türkiye'de üretilen radyoaktif paratoner üreticileri 2000 yılındaki yasaktan sonra 241 amirim üretmeye başladılar, ancak 2003 yılında ellerindeki malzeme bittiği için üretim kapandı.
- 13:18Radyoaktif Paratonerlerin Özellikleri
- Paratonerlerin üretimde kullanılan radyoaktif kaynakların yarılanma ömürleri uzun, ancak Amerssan International İngiltere firması paratoner monte edilmiş amersyum 241 ve radyum 246'nın temizlik kuru havada 10 yıl kullanım ömrü olduğunu söylüyor.
- 2003 yılından sonra üretilen paratonerlerin radyoaktif kaynak işlevini yerine getirmediği için sadece koruma yapmıyor, sadece yakama ucu gibi görev yapıyor.
- 1999 depreminden sonra radyoaktif paratonerlerin yasaklanması kararı alındı, çünkü deprem sırasında ortaya saçılan radyoaktif paratonerlerden kaynaklı sağlık sıkıntıları yaşayanlar tespit edildi.
- 15:41Radyoaktif Paratonerlerin Tespiti ve Sökülmesi
- Paratonerlerin radyoaktif olup olmadığını tespit etmek için önce hangi markanın aktif içerik içerdiğini bilmek gerekiyor.
- Radyoaktif paratonerlerin montajında çatı direğinin ucuna iletkeni bağlayıp çatı direğini iletken olarak kullanma yöntemi kullanılıyor.
- Radyoaktif paratonerlerin sökülmesi için lisanslı bir firma ve radyasyondan koruma eğitimi almış bir kişi gerekiyor, sökülen paratoner hemen kurşun kap içine konulmalı ve kurşun kap dışında ölçüm yapıldığında 5 mikrosievert bölü saatlerini geçmemeli.
- 18:30Aktif Paratonerlerin Çalışma Prensibi
- Aktif paratonerler piezoelektrik kristalli ve elektrostatik olarak iki gruptur, Türkiye'de çoğunlukla elektrostatik paratonerler kullanılıyor.
- Piezoelektrik paratonerler tabiatta doğal halde bulunan madenlerden üretilir, yıldırım deşarjından etkilenmez ve titreşim usul çalışır.
- Elektrostatik paratonerler havada fırtınadan dolayı oluşan elektriksel alan 10-20 kilo volt bölü metre derine yükseldiğinde gerekli enerjiyi elektrik alanından alarak iyonlaşma oluşturur ve yıldırım'ı kendi üzerine doğru çekiyor.
- 20:28Koruma Çapı Hesaplama
- Paratonerlerin koruma çapı yüksek gerilim laboratuvarında tetiklenme saniyesi (yıldırım'a karşı iyonlaşma süresi) sonucunda belirleniyor.
- Türkiye'deki aktif paratonerlerin çoğu 60 mikro saniyede tetikleme yapar.
- Çatı direğinin serbest yüksekliği ve koruma seviyesi (1, 2, 3) formülle hesaplanarak koruma yarıçapı bulunuyor, 5 metre salınımlı çatı direği kullanıldığında 79 metre koruma yarıçapı elde ediliyor.
- 23:12Yıldırım Riski Analizi
- Yıldırım riski analizi binanın enine boyuna ve yüksekliğine bağlı olarak değişir.
- Eşdeğer alan hesaplanarak, teste çarpması beklenen yıldırım sayısı formülle hesaplanır: C × eşler alan × 10 üzeri eksi altı.
- C katsayısı yapı yerleşim özellikleri, çatı özellikleri, yapı değeri, dolu ile ilgili katsayılar ve yapının çevre önemi ile ilgili katsayılar olarak belirlenir.
- 26:14Yıldırım Koruma Standartları
- Paratonerin tesisatları ile ilgili standartlar genellikle Avrupa'dan çevrilmiş olup, TSE EN 62 351, TSE EN 62 352 ve TSE EN 62 353 gibi standartlar bulunmaktadır.
- TSE EN 62 352 standartı yıldırım'dan korunma risk yönetimi konusunu kapsar ve risk analiz hesabını içerir.
- TSE EN 62 353 standartı yapılarda fiziksel hazar ve tehlike hayatı kurma konusunu ele alır.
- 27:51Elektrik ve Elektronik Sistemlerin Korunması
- TSE EN 62 354 standartı yıldırım'dan korunmada yapılarda bulunan elektrik ve elektronik sistemleri ele alır.
- Aktif paratoner doğrudan etkilerden korur ancak elektrik-elektronik sistemleri koruyamaz.
- İç yıldırımlıklar, hattın önüne bağlanarak gelen yüksek gerilimi absorbe edip toprağa veren ek bir önlemdir.
- 28:45Paratoner Bağlantı Bileşenleri ve Standartlar
- TSE EN 62 561 standartı yıldırım'dan koruma bileşenleri ve bağlantı bileşenleri için kuralları içerir.
- NFC 17102 Fransız standardı aktif partilerin standardıdır ve paratörün nereye konması gerektiği, hangi özelliklere sahip olması gerektiği bildirilir.
- NFPA 780 Amerikan yıldırım'dan korunma ulusal yangından korunma derneği olarak bilinen standarttır ve Faraday kafesi anlatır.
- 30:49Paratoner Montajı ve Özellikleri
- Paratoner montajı iki katlı yapıda çatı direğinin üzerine konulur ve en yüksek noktadan iki metre daha yüksekte olmalıdır.
- Paratoner başlığı hava koşulları, rüzgara dayanım, IP65, yüksek gerilim, 100 kilo ampere dayanım ve yıldırım akına dayanım test raporlarına sahip olmalıdır.
- Çatı direği 2-6 metre olarak ifade edilir, 6 metreden yüksek olursa üç noktadan lente atılmalı ve sağlam şekilde tutturulmalıdır.
- 31:59İletkenler ve Topraklama Elemanları
- İletkenler olarak bakır, kalaylı bakır, alüminyum, alüminyum alaşımı ve sıcak kaldırma paslanmaz çelik kullanılabilir.
- Çevre Şehircilik Bakanlığı'nda 50 mm² sonbakır istenir, Türkiye'de ise %99 bakır olarak iş yapılıyor.
- Topraklama elemanları bakır, çelik ve paslanmaz olarak düşünülmüş olup, genellikle 2 adet 3,5 metre sonbakır çubuk veya 4 adet 1,75 metre sonbakır çubuk kullanılır ve topraklamada direnç 10 mm²'yi geçmemelidir.
- 32:56Paratoner Kontrolleri
- Paratoner kontrolleri yılda bir defa yapılmalıdır.
- Koruma seviyesi bir ise gözle muayene bir yıl, tam muayene iki yıl; koruma seviyesi üç-dört ise gözle iki yıl, tam dört yıl; patlayıcı yerlerde ise altı ayda bir göz oyunu ve yılda bir defa topraklama ölçümü yapılmalıdır.
- Türkiye'deki binalarda ve hastanelerde genellikle risk hesabı yapıldığında koruma seviyesi bir ve iki çıkıyor.
- 33:43Paratoner Kontrollerinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Paratoner başlığı gözle ilk kontrol edilmeli, yanma, patlama, akma, paslanma durumları ve deformasyonlar kontrol edilmelidir.
- Çatı direği sağlamlık kontrolü, kroşeler ve altı metreden yüksek sesle atılmış mıler kontrol edilmelidir.
- İletkenlerin yekpare olup olmadığı, kesinti olup olmadığı ve projelerin sağlam durup durmadığına bakılmalıdır.
- 34:38Koruma Borusu ve Topraklama Ölçümü
- Koruma borusu pasta olup olmadığına bakılmalı, en az iki noktadan tutturulmalı ve içerisinde PVC boru olmalıdır.
- Paratoner sisteminde topraklama ölçümü yapılırken telesini açıp ölçmek gerekir, binanın kendi topraklaması yanıltabilir.
- Ölçüm topraklama yetkilendirme belgesi olan mühendis tarafından veya gözetiminde kalibrasyonu ölçü aleti ile yapılmalıdır.
- 35:23Kapanış
- Konuşmacı, paratonerler ve yıldırım koruma sistemleri üzerinden soru sorulabileceğini belirtmiştir.
- İletişim bilgilerinin mevcut olduğunu ve ileride daha detaylı anlatım yapılabileceğini ifade etmiştir.
- Konuşmacı, dinleyicilere teşekkür ederek hayırlı akşamlar dilemiştir.