Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir konuşmacının sistemsel düşünce ve sürdürülebilirlik konularını ele aldığı eğitim sunumu formatındadır. Konuşmacı, izleyicilerle etkileşimli bir şekilde ilerleyerek anket soruları sorarak onların katılımını sağlamaktadır.
- Sunum, karmaşık meselelerin çözümünde sistemsel yaklaşımın önemini vurgulayarak başlıyor ve "buzdağının altı" modeli üzerinden sistemin bütüncül bir yaklaşımın gerekliliğini açıklıyor. Daha sonra ekonomi, toplum ve çevre arasındaki ilişkiler, "Mickey Mouse ekonomisi" kavramı, plastik kirliliği, petrol sızıntıları gibi çevresel sorunlar ele alınıyor. Son bölümde ise döngüsel ekonomi, Kate Raworth'un "simit ekonomisi" modeli ve ürünlerin çevresel etkilerini ölçen kavramlar (ekolojik, karbon ve su ayak izi) detaylı olarak inceleniyor.
- Sunumda ayrıca Peter Senge'nin "Beş Disiplin" kitabından örnekler, Rana Plaza felaketi, Meksika Körfezi'ndeki petrol sızıntısı ve Volkswagen'in egzoz salımları konusundaki manipülasyonu gibi gerçek hayat olayları üzerinden sürdürülebilirlik sorunları açıklanmaktadır. Konuşmacı, belirsizlik çağında planlama zorlukları ve karmaşık sistemlere çizgisel yaklaşımların eksikliklerini ele alarak, bütüncül bir bakış açısının önemini vurgulamaktadır.
- Sürdürülebilirlik ve Karmaşık Meseleler
- Sürdürülebilirlik meselelerinde neden ve sonuç arasındaki ilişkiyi anlamak zor olabilir, bu da karmaşık bir tanım oluşturur.
- En iyi uygulamalar (best practice) genellikle istenir çünkü bir yerde işe yarayan şeyin başka yerde de çalışacağına dair bir inanç vardır, ancak her yerin dinamikleri farklıdır.
- Karmaşık meselelerde sadece uzmanlık yeterli değildir, aklımız ve becerimiz yetmediği için nan lineer çözümler üretmemiz gerekir.
- 01:28Sistemsel Düşünme
- Sistemsel düşünme, Donna Med'in tanımına göre, tutarlı bir biçimde bir şey başarma amacıyla organize olmuş, birbiriyle bağlantılı olan unsurların bütünüdür.
- Her sistemin sınırları vardır ve bu sınırları çizmek önemlidir, aksi takdirde sorunları çözebilme imkanımız olmaz.
- Antroposen çağında her şey birbiriyle bağlantılıdır ve tüm bu sistemi bir sistem olarak alabiliriz, ancak alt sistemler üzerinde çalışmak gerekir.
- 04:03Buzdağının Modeli
- Sistem düşüncesi, sadece görünen yüzeyi değil, buzdağının alt kısmını da anlamamız gerektiğini vurgular.
- Olayları sadece yüzeyden değil, nedenlerini anlamaya çalışarak daha derin seviyelere inmeliyiz.
- Zihinsel modellerimiz ve dünyayı görme şeklimiz, sorunların altında yatan yapıları anlamamızı engelleyebilir.
- 06:39Düşünme Biçiminin Değiştirilmesi
- Einstein'ın "Yarattığımız dünya düşünme biçimimiz ile ilgili bir süreçtir" sözüne göre, dünyayı değiştirmek için önce düşünce biçimimizi değiştirmemiz gerekir.
- Yüksek atlama örneğinde görüldüğü gibi, gelişim için paradigmanın değişmesine ihtiyaç vardır, aksi takdirde durağanlığa gelebiliriz.
- Değişim zorlanarak değil, ortaya çıkan gereklilik üzerine kendi davranışlarımızı değiştirmekle gerçekleşir.
- 08:35Sistemsel Düşünmenin Temel Prensipleri
- Görevi tamamlamak yerine, bir sistemi daha sağlıklı hale getirmeye çalışmak gerekir.
- Sadece sorunları değil, buzdağının alt tarafındaki kalıpları ve tekrar eden şeyleri görmeye ihtiyaç vardır.
- Planlamayı adapte olmak için yaparsak, esnek, değişebilen ve bu değişimi gocunmayan bir plan yapabiliriz.
- 10:53Perspektif ve Algılama
- Perspektifimizi değiştirdiğimizde bambaşka bir dünya gözümüzün önünde açılır.
- Görduğümüz dünyayı algılamıyoruz, algıladığımız dünyayı görüyoruz; arka planda bilişsel taraflılık gibi faktörler var.
- Aynı oda içerisindeki bir olayı farklı kişiler farklı şekillerde algılar.
- 11:50Sistem Düşüncesi
- Peter Sengen'in "Beş Disiplin" kitabı, kişisel ustalık, zihinsel modeller, ortak vizyon oluşturma, takım olarak öğrenme ve sistem düşüncesi olmak üzere beş bileşen içeriyor.
- Sistem düşüncesi, diğer disiplinleri bir araya toplamaya ve kolaylaştırıcı olarak hizmet etmeye yarayan bir yaklaşım.
- Sistem düşüncesi çizgiselden döngüsel düşünmeye ve analiz yerine sentez yapmaya yöneliyor.
- 13:21Ekonomik Dönüşüm
- Tüketim ekonomisinden deneyim ekonomisine geçildiğinde, üretim ve verimlilik yerine insan faktörü ve deneyim önem kazandı.
- Sürdürülebilirlik çağında dönüşüm ekonomisine geçip sistemsel bakış açısı geliştirmeye ve sistem faktörünü entegre etmeye ihtiyaç var.
- Leonardo da Vinci ilk sistem düşünürlerinden biri olup doğayı ve mühendisliği entegre etmiş insanlardan biriydi.
- 14:12Bağlantılılık ve Karmaşıklık
- Sufi öğretisinde bir ve birin iki olabilmesi için aradaki bağlantı bilinmesi gerekir.
- Aletlerin icat edilmesi veya akıllıca kullanılması başarı sağlayabilir, ancak doğanın karmaşıklığını anlamak daha zordur.
- Baraj inşa edip nehrin akışına müdahale etmek kolay olsa da, bunun yaratacağı etkileri öngörmek daha zordur.
- 44:20Sürdürülebilirlik ve Ekonomik Model
- İnsanı gelişmişliğe ulaşmak için çevresel ayak izimizin yüksek olması gerekir, ancak gelişmişlik de ayak izini artıran şeyler sağlar.
- İş dünyası başlangıçta kar maksimizasyonu üzerine kurulmuş, zamanla çevre ve toplum faktörlerinin de olduğu algı oluşmaya başladı.
- Ekonomik model, biyosferin içinde olduğu ve toplum ve ekonomiye bağlı olduğu gerçeğiyle birlikte bu bağımlılığı unutuyor.
- 46:50Ekonomi, Toplum ve Çevre Bağıntısı
- İş dünyası hammaddeyi çevreden, insan kaynağını toplumdan alıyor ve doğru düzgün bir toplum olmadan iş yapılamayacağı anlaşılmaya başlandı.
- Kalkınmanın temeli insan, toplum ve çevre ile ekonominin bir arada ele alınması olmalı, ancak şu anda ekonomi en önemli rolü oynuyor.
- Para, ekonomi en önemli belirleyici faktörken, bu durumun olumsuz sonuçları yaşanıyor.
- 47:44Bangladeş'teki Tekstil İşyeri Tragedisi
- 2013 yılında Bangladeş'te Rana Plaza adlı tekstil işyerinde, 1100'den fazla kişi öldü.
- Bu bina 6-7 katlı olup iş yapamaz ruhsatına sahip ve boşaltılması gerekiyordu.
- İşveren, markalı tekstil ürünleri üretimi için binadan çıkamadı ve bu nedenle bu büyük kazaya yol açtı.
- 49:12Plastik Kirliliği Sorunu
- Okyanustaki plastik adası konusu moda ve çok konuşulan bir konu haline geldi.
- Bu yılki Bienal İstanbul "Yedinci Kıta" başlığıyla yapıldı ve plastik adası konusunu ele aldı.
- Plastik adası gittikçe büyüdükçe, Fransa'nın yüzölçümünün iki katı büyüklüğe ulaştı ve Türkiye'nin yüzölçümü kadardı.
- 52:20Plastik Atıklar ve Mikroplastik Sorunu
- Plastik adalar, çeşitli yerlerde akıntılarla birikerek oluşuyor ve toplam alanları Fransa'nın üç katı büyüklüğe ulaşmış durumda.
- Makroplastikler deniz ekosisteminin tükettiği bir şeyler haline gelerek mikroplastiğe dönüşüyor ve insanlar deniz ürünleri ve toprakla ilgili yollardan mikroplastiği alıyor.
- Mikroplastiklerin insan vücudunda nasıl bir etkisi olabileceği henüz tam olarak bilinmiyor, ancak çeşitli çalışmalar devam etmekte.
- 53:41Çevresel Sorunların Ekonomik Etkileri
- 2010'da Meksika Körfezi'nde BP'nin petrol sızıntısı, deniz yaşamına büyük zarar vermiş ve BP'nin hisse senetlerine de olumsuz etki yapmış.
- Volkswagen'in egzoz salımları manipülasyonu sonucu, dünya'nın en önemli sürdürülebilirlik endeksi olan Dow Jones'tan atılmış ve ciddi zararlar görmüş.
- Bu olaylar, kapitalizmin başlangıç ayarlarının yeniden değerlendirilmesi gerektiği ve bir "reset" yapılması gerektiğini gösteriyor.
- 56:15Gençler ve Sürdürülemez Sistem
- Gençler, sistemin içinde olmalarına rağmen, aldığı ürünlere ve markalara sadece üç kişiden biri güveniyor.
- Toplumda organizasyonlara, şirketlere ve birbirimize karşı güvensizlik ortamı oluşmuş durumda.
- Şirketlerin neden var olduğu sorgulanmaya başlanmış ve büyük şirketlerin sadece hissedar karlılığı değil, toplumu da paydaşları da düşünmek zorunda olduğu vurgulanıyor.
- 57:54Yatırımcıların Sürdürülebilirliğe Katkısı
- Black Rock'ın CEO'su Larry Fink, büyük şirketlerin CEO'larına mektup göndererek sürdürülebilirlik konusunda harekete geçmedikleri takdirde yatırımlarını gözden geçireceklerini belirtiyor.
- Goldman Sachs, yönetim kurulunda en az bir kadın bulundurmayan şirketlerin halka arzını gerçekleştirmediğini açıklamış.
- Goldman Sachs, 2030 yılına kadar yeşil finansmana 7,5 milyar dolar ayırmayı taahhüt etmiş.
- 1:00:52Sürdürülebilir Finansmanın Ekonomik Önemi
- Goldman Sachs, 2030'a kadar yeşil işlerin finansmanına 750 milyar dolar ayıracaklarını açıkladı.
- Sürdürülebilir finansmanın ana akım yapılarda yer alması, çevre koruması değil, kar etmenin yolunun buradan geçtiği fark edilmesinden kaynaklanıyor.
- Dünya Ekonomik Forumu'nun 2007-2020 yılları arasında yaptığı araştırmalarda, 2020'de en önemli beş küresel riski çevresel riskler oluşturuyor.
- 1:03:56Döngüsel Ekonomi Yaklaşımı
- Mevcut sistemde "al, yap, kullan, at" modeli yerine döngüsel bir ekonomiye ihtiyaç duyuluyor.
- Kate Raworth'un "simit ekonomisi" (donut ekonomisi) modeline göre, gezegenin limitlerini aşmadan ve sosyal standartların altına düşmeden yaşamak gerekiyor.
- Ürünlerin yaşam döngüsü yaklaşımı, hammadde eldesinden pişirme evresine kadar çeşitli süreçlerden geçmesini ve bu süreçlerde ekolojik, karbon ve su ayak izi oluşturmasını gösteriyor.
- 1:07:16Gıda Atığı ve Çevresel Etkileri
- Dünyadaki gıdanın %30-35'i atık haline geliyor, bu da sosyal erişim problemini ve küresel salımların %8'ine denk gelen karbon salımlarını yaratıyor.
- İmperfect gibi şirketler, eli yüzü düzgün olmayan ürünleri daha ucuza satarak hem erişimi arttırıyor hem de bu ürünlerin atık haline gelmesini engelliyor.
- Kot pantolon gibi ürünlerin çevresel etkileri, üretim, kullanımda ve atık haline geldikten sonra gibi farklı aşamalarda ortaya çıkabiliyor.
- 1:11:26Kot Pantolonun Çevresel Etkisi
- Kot pantolon, karbon ayak izi çok yüksek olan bir üründür ve üretim tarafında ciddi sallar ve kimyasal kullanılır.
- Kot pantolonun en büyük etkisi kullanım tarafında ortaya çıkar; bu pantolonlar çok sık yıkanır ve bu durum, üretim ve atık tarafındaki çevresel etkileri geçer.
- Bazı kişiler formunu bozmamak için her kullanımdan sonra yıkanan kot pantolonları, bu da kullanım tarafındaki etkiyi artırmaktadır.
- 1:12:36Çevresel Sorumluluklu Şirketler
- Patagonya, outdoor giyim malzemeleri üreten ve dünyayı korumak adına konumlandırmış bir şirket olup, karlılığının büyük kısmını dünyayı daha iyi hale getirmek için kullanmaktadır.
- Interface, halıcı olarak halı hammaddesinde farklı malzemeler kullanarak karbon ayak izlerini düşürmüş ve 2020 itibarıyla karbon nötr hale gelmiştir.
- Fair Phone, adil bir üretim sürecinden geçen, sökülebilir ve takılabilir bir telefon üretmek için ortaya çıkmış bir start-up'tur.
- 1:14:36Elektronik Ürünlerin Çevresel Etkisi
- Elektronik dünyası insan haklarından tutun çevresel kirliliği ciddi sıkıntıların olduğu bir alandır.
- Fair Phone, elektronik sektöründeki sorunlara karşı bir duruş sergilemek için ortaya çıkmıştır.
- Konuşmacı, cep telefonunun en büyük çevresel etkisinin hangi aşamada ortaya çıktığını sorgulayan bir anket sorusu sormaktadır.
- 1:16:05Telefonların Çevresel Etkileri
- Hammadde tedariği yüksek, üretim biraz geride kaldı, kullanım önde gidiyor şeklinde bir soru sorulmuş ve katılımcılar oy vermiş.
- Akademik bir araştırmaya göre, yaşam döngüsü analizinde üretim tarafında en fazla etkinin olduğunu gösteriyor.
- Telefon kullanımının sadece şarj etme ile sınırlı olduğu düşünülürken, sesli veya görüntülü görüşmelerde kullanılan bulut araçlarının elektriği de çevresel etkiyi artırıyor.
- 1:19:33Belirsizlik Çağında Karmaşık Düşünmek
- Belirsiz ve karmaşık sistemlerle baş etme zorluğu, planlamaya takıntılı olmamız gibi sorunlara yol açıyor.
- Mike Tyson'ın "planınız olsada yumruğunuzu yediğiniz andan itibaren yeni bir şeye geçmeniz gerekir" sözü, karmaşık dünyada planlamaya dair bir gerçeği vurguluyor.
- Bir dakikada internette yaklaşık bir milyar dolarlık online alışveriş yapılıyor ve Facebook'ta bir milyon login var, bu hızla dijitalleşen dünyada somut planlama zorlaşıyor.
- 1:22:24Bütüncül Yaklaşım
- Sürdürülebilirlikle ilgili en temel sorun, karmaşık meselelere çizgisel ve noktasal yaklaşımlar geliştirmeye çalışmak.
- Altı kör insanın fili tarif etme hikayesi gibi, herkes meselelere kendi perspektifinden bakıyor ve bu farklı bakış açıları çatışmaya neden oluyor.
- Sürdürülebilir kalkınma amaçlarının kutu kutu görülmesi ve disiplinler arası yaklaşımların tam yakalanamaması sorun yaratıyor.
- 1:25:30Karmaşık Sorunlara Yaklaşım
- IBM'de üretilen bir çerçeve, bir meselenin karmaşık olup olmadığını anlamaya yarayan bir araç sunuyor.
- Zaman içinde oluşan zorlukların miktarı artarken, logaritmik artan meseleleri logaritmik çözümlerle ele alamıyoruz.
- Çözümleri üretirken çözümlerle sorunlar arasında bir boşluk oluşmaya başlıyor.