Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitmen tarafından sunulan yazılım mühendisliği ve sistem mühendisliği konularını içeren kapsamlı bir eğitim dersidir.
- Ders, sosyoteknik sistemlerin yapısı ve özellikleri ile başlayıp, sistem mühendisliği temel prensiplerini, sistem geliştirme aşamalarını ve güvenilirlik kavramlarını detaylı şekilde ele almaktadır. Video, sistem tedarik süreci, hazır sistem (COTS) ve özel sistem (custom) geliştirme, sistem entegrasyonu, test ve dağıtım aşamalarını kapsamaktadır.
- Ders içeriğinde ayrıca sistem özelliklerinin türleri (fonksiyonel ve işlevsel olmayan), başarısızlık yayılımı, deterministik olmayan sistemler, başarı kriterleri ve sistem savunması için önerilen bariyerler (Reason'ın İsviçre peynirli sistem hatası modeli) gibi konular da işlenmektedir. Eğitmen, sistem geliştirme sürecinde karşılaşılan zorluklar, farklı disiplinlerden mühendislerin işbirliği ve insan hatalarının sistem arızalarına yol açabileceği konularını da açıklamaktadır.
- 00:01Yazılım Mühendisliği ve Sistem Mühendisliği
- Yazılım mühendisliği yalıtılmış bir faaliyet değildir, ancak daha geniş bir sistem mühendisliği sürecinin bir parçasıdır.
- Yazılım sistemleri izole sistemler değildir, ancak insani, sosyal veya organizasyonel bir amacı olan daha geniş sistemlerin temel bileşenleridir.
- Doğa hava durumu istasyonu sistemi, daha geniş hava durumu kayıt ve tahmin sistemlerinin bir parçasıdır.
- 01:35Sosyo-Teknik Sistemler Yığını
- Sosyo-teknik sistemler yığını, toplum, organizasyon, iş süreçleri, uygulama sistemleri, iletişim ve veri yönetimi, işletim sistemi ve ekipman katmanlarından oluşur.
- Sistem mühendisliği, iş süreçleri, uygulama sistemleri, iletişim ve veri yönetimi, işletim sistemi ve yazılım mühendisliği katmanlarını kapsar.
- Sosyo-teknik sistemler yığını, sistem mühendisliği ve yazılım mühendisliği katmanlarının yanı sıra toplum, organizasyon ve ekipman katmanlarını da içerir.
- 04:22Sistem Tasarımında Etkileşimler
- Bir sistemdeki katmanlar arasında etkileşimler ve bağımlılıklar vardır ve bir düzeydeki değişiklikler diğer düzeylerde dalgalanır.
- Güvenilirlik için sistem perspektifi gereklidir, çünkü bir katmandaki değişiklikler diğer katmanları etkileyebilir.
- Karmaşık sistemler, bazı ortak hedeflere ulaşmak için birlikte çalışan birbiriyle ilişkili bileşenler amaçlı bir koleksiyonudur.
- 06:07Sistem Kategorileri
- Teknik bilgisayar tabanlı sistemler, donanım ve yazılım içeren, ancak operatörlerin ve operasyonel süreçlerin normalde sistemin bir parçası olarak kabul edilmediği sistemlerdir.
- Sosyo-teknik sistemler, teknik sistemlerin yanı sıra operasyonel süreçleri ve teknik sistemi kullanan ve onunla etkileşimde bulunan kişileri de içeren sistemlerdir.
- Sosyo-teknik sistemler organizasyonel politikalar ve kurallarla yönetilir.
- 07:32Sistem Değişiklikleri ve Etkileri
- Sistem değişiklikleri iş süreçlerinde değişiklik gerektirebilir ve bu nedenle eğitim gerekebilir.
- Süreç değişiklikleri, iş değişiklikleri, sistemler kullanıcıların becerilerini kaldırabilir veya çalışma şekillerinde değişikliğe neden olabilir.
- Sistemler bir organizasyondaki siyasi güç yapısını değiştirebilir ve bir kuruluş bir sisteme bağlıysa, sistemi kontrol edenlerin daha fazla gücü olur.
- 08:33Sosyo-Teknik Sistem Özellikleri
- Sosyo-teknik sistemlerin özellikleri sistem bileşenlerine ve bunların ilişkilerine bağlıdır.
- Bir bütün sistemin özellikleri kararsızdır, aynı girdi ile sunulduğunda her zaman aynı çıktıyı üretmezler.
- Ortaya çıkan özellikler, sistem bileşenleri arasındaki ilişkilerin bir sonucudur ve yalnızca bileşenler bir sisteme entegre edildikten sonra değerlendirilebilir ve ölçülebilir.
- 10:31Ortaya Çıkan Özellikler
- Hacim, bir sistemin hacmi, kaplanan toplam alan, bileşen tertibatlarının nasıl düzenlendiğini ve bağlandığına bağlı olarak değişir.
- Sistem güvenilirliği bileşen güvenilirliğine bağlıdır, ancak beklenmeyen etkileşimler yeni tür arızalara neden olabilir ve bu nedenle sistemin güvenilirliğini etkileyebilir.
- Sistem güvenliği saldırıya direnme yeteneği kolaylıkla ölçülemeyen karmaşık bir özelliktir ve onarılabilirlik, sistemdeki bir sorunu çözmenin ne kadar kolay olduğunu yansıtır.
- 12:00Sistem Özellikleri ve Güvenilirlik
- Sistem sorunlarını teşhis etmek, hatalı bileşenlere erişmek ve bu bileşenleri değiştirebilmek veya değiştirilebilmeye bağlıdır.
- Kullanılabilirlik, sistem kullanmanın ne kadar kolay olduğunu yansıtır ve teknik sistem bileşenlerine, operatörlerine ve işletim ortamına bağlıdır.
- Ortaya çıkan özellik türleri, bir sistemin tüm parçaları bir hedefe ulaşmak için birlikte çalıştığında ortaya çıkar; örneğin bir bisiklet bileşenlerinden monte edildikten sonra bir taşıma aracı olma işlevsel özelliğine sahiptir.
- 13:44İşlevsel Olmayan Özellikler
- İşlevsel olmayan özellikler, güvenilirlik, performans, güvenlik ve kullanım güvenliği gibi sistem işletim ortamındaki davranışı ile ilgilidir.
- Bu özelliklerde minimum tanımlı seviyeye ulaşılamaması sistemi kullanılamaz hale getirebileceğinden, bilgisayar tabanlı sistemler için genellikle kritiktirler.
- Sistem yeterince güvenilir olmazsa hacklenebilir, arıza verebilir veya insan sağlığını tehlikeye atabilir; performansı iyi olmazsa kullanıcılar beğenmeyebilir.
- 15:52Güvenilirlik ve Sistem Hataları
- Güvenilirlik, bir şeye ne kadar güvenebileceğiniz ve ona ne kadar sırtınızı yaslayabileceğiniz anlamına gelir.
- Sistem hataları genellikle bileşenler arasındaki öngörülemeyen karşılıklı ilişkiler nedeniyle ortaya çıkar ve tüm olası bileşen ilişkilerini önceden tamir etmek neredeyse imkansızdır.
- Yazılım güvenilirliği, bir yazılım bileşenin yanlış bir çıktı üretme olasılığıdır; yazılım arızası genellikle yazılımın yıpranmaması nedeniyle donanım arızasından farklıdır.
- 17:09Operatör Güvenilirliği ve Başarısızlık Yayılımı
- Operatör güvenilirliği, bir sistemin operatörünün hata yapması ne kadar olasıdır; özellikle sosyal mühendislik ile operatörler kandırılarak sistemler kolaylıkla hacklenebilir.
- Başarısızlıklar bağımsız değildir ve bir seviyeden diğerine yayılırlar; örneğin donanım katmanından yazılıma, oradan operasyon katmanına ve en son başarısızlık sonucuna donanım katmanına ilerler.
- Bilgisayar sistemleri deterministiktir, yani belirli bir girdi dizisinin her zaman aynı çıktı dizisinin üreteceği bir sistemdir; ancak insanlar için sistemler deterministik değildir çünkü insan faktörü vardır.
- 19:28Başarı Kriterleri ve Çatışan Başarı Görüşleri
- Karmaşık sistemler, tam bir spesifikasyonun olmayacağı problemler olan kötü problemleri ele almak için geliştirilir ve farklı paydaşlar sonunu farklı şekillerde görür.
- Başarı bir yargıdır ve nesnel olarak ölçülemez; başarı, iyileştirme için orijinal nedenlere göre yargılanmak yerine, sistemin konuşlandırıldı andaki etkinliği kullanılarak değerlendirilir.
- Birbiriyle çelişen birden çok hedefi desteklemek için tasarlanan sistemlerde, bir açıdan başarılı olmayan sistem başka bir açıdan başarılı olabilir; bu durumda bir denge kurulur.
- 21:25Sistem Mühendisliği Aşamaları
- Sistem mühendisliği, sosyoteknik sistemleri tedarik etmek, belirlemek, tasarlamak, uygulamak, onaylamak, dağıtmak ve sürdürmek için kullanılır.
- Sistem mühendisliği aşamaları: tedarik-satın alma, geliştirme, dağıtım ve operasyon olmak üzere dört ana aşamadan oluşur.
- Tedarik aşamasında sistemin amacı belirlenir, üst düzey sistem gereksinimleri tanımlanır ve sistem bileşenleri nasıl satın alınacağına karar verilir.
- 22:59Sistem Mühendisliği Sorunları ve Profesyonel Disiplinler
- Güvenlik ve güvenilirlik hususları tedarik kararlarıyla sınırlı tasarım seçenekleri, satın alınan bileşenler bazı önlemlerin uygulanmasını imkansız hale getirebilir.
- Geliştirme sırasında yapılan insan hataları sisteme hatalar getirebilir, yetersiz test hataların dağıtımdan önce keşfedilmediği anlamına gelebilir.
- Sistem mühendisliği ile ilgili profesyonel disiplinler arasında mimari, elektrik mühendisliği, mekanik mühendisliği ve inşaat mühendisliği bulunmaktadır.
- 23:53Sistem Mühendisliğinin Temelleri
- Sistem mühendisliği, inşaat mühendisliği, elektrik-elektronik mühendisliği, ergonomi (kullanıcı arayüzü geliştirme) ve yazılım mühendisliği gibi farklı disiplinlerin birleşmesiyle oluşur.
- Farklı disiplinler arası çalışma sırasında iletişim zorlukları yaşanabilir çünkü farklı disiplinler aynı terminolojiyi farklı anlamlarla kullanabilir.
- Her disiplin diğer disiplinler tarafından nelerin yapılabileceği ve yapılamayacağına dair varsayımlarda bulunur, bu da yanlış varsayımlara ve kararlara yol açabilir.
- 25:32Sosyo-Teknik Sistemler
- Sosyo-teknik sistemler, bilgisayar donanımı, yazılımı ve insanları içerir ve bazı iş hedeflerini karşılamak için tasarlanmıştır.
- Organizasyon yapısı gibi insan ve organizasyonel faktörler sosyo-teknik sistemlerin işleyişi üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.
- Sistem mühendisliğini temel aşamaları tedarik, geliştirme ve işletmedir.
- 26:04Sistem Tedarik Süreci
- Sistem tedarikinde önce sistemin kapsamı, bütçeleri ve zaman çizelgeleri belirlenir.
- Üst düzey sistem gereksinimleri, sistemin çalışacağı ortam ve organizasyon yapısı gibi bilgilere dayanarak sistem tedarik edilip edilmeyeceği kararlaştırılır.
- Kararlarda pay olan unsurlar arasında diğer organizasyon sistemlerinin durumu, dış düzenlemelere uyma ihtiyacı, dış rekabet, işletmenin yeniden düzenlenmesi ve kullanılabilir bütçe bulunmaktadır.
- 27:44Sistem Geliştirme ve Tedarik
- Sistem geliştirmek için sözleşmeye izin vermek için şartname ve spesifikasyon gereklidir.
- Ticari hazır sistemler (COTS) satın almak, sıfırdan sistem geliştirmekten neredeyse her zaman daha ucuzdur.
- Büyük karmaşık sistemler genellikle hazır satılan bileşenlerin ve özel olarak tasarlanmış bileşenlerin bir karışımından oluşur.
- 29:00Sistem Tedarik Süreçleri
- Sistem tedarik sürecinde önce iş için gerekli gereksinimler tanımlanır ve mevcut sistemler taranır.
- Hazır sistem mevcutsa, gereksinimler bu sisteme adapte edilir ve uygun sistem seçilir.
- Hazır sistem yoksa, özel sistem özellikleri belirlenir, ihale yapılır ve kazananla pazarlık yapılır.
- 30:35Tedarik Sorunları ve Güvenilebilirlik
- Kullanıma hazır bileşenlerin yeteneklerine uyması için gereksinimlerin değiştirilmesi gerekebilir.
- Yüklenici seçildikten sonra değişiklikleri kabul etmek için genellikle bir sözleşme müzakere süresi vardır.
- Tedarik ve güvenilebilirlik satın alma kararları sistem güvenilebilirliği üzerinde derin etkileri vardır.
- 33:16Güvenlik ve Güvenilirlik Gereksinimleri
- Kullanıma hazır bir sistem için tedarikçinin güvenlik ve güvenilirlik gereksinimleri üzerinde çok sınırlı etkisi vardır.
- Özel bir sistem için güvenlik ve güvenilirlik gereksinimleri tanımlaması büyük çaba harcanmalıdır.
- Hazır sistem alındığında, binlerce kişi tarafından kullanıldığı için olası hatalar daha önce tespit edilmiş ve giderilmiş olabilir.
- 34:30Sistem Geliştirme Yaklaşımı
- Sistemin farklı bölümlerinin paralel geliştirilmesine ihtiyaç nedeniyle genellikle plan odaklı bir yaklaşım izlenir.
- Aşama arasında yenileme için dar bir hareket alanı vardır çünkü donanım değişiklikleri çok pahalıdır.
- Yazılımın donanım sorunlarını telafi etmesi gerekebilir ve farklı disiplinlerden mühendislerin birlikte çalışması kaçınılmazdır.
- 36:06Sistem Geliştirme Süreci
- Sistem gelişimi; sistem gereksinimleri tanımı, sistem tasarımı, alt sistem mühendisliği, entegrasyon, test ve kullanıma hazır hale getirme aşamalarından oluşur.
- Sistem gereksinimleri tanımı aşamasında soyut fonksiyonel gereksinimler, sistem özellikleri ve sistem davranışı belirtilir.
- Sistem tasarım sürecinde gereksinimler düzenlenir, alt sistemler tanımlanır ve alt sistemlere gereksinimler atanır.
- 38:22Gereksinimler ve Tasarım İlişkisi
- Gereksinim mühendisliği ve sistem tasarımı ayrılmaz bir şekilde bağlantılıdır.
- Sistemin ortamı ve diğer sistemlerin getirdiği kısıtlamalar tasarım seçimlerini sınırlar.
- Gereksinimler ve tasarım arasında bir spirali vardır; çalışma alanı belirlenir, problem anlaşılmaktadır, gereksinimler belirlenir, mimarisel tasarım gözden geçirilir ve sistem gereksinimleri ve tasarım dokümantasyonu yapılır.
- 39:16Alt Sistem Geliştirme ve Sistem Entegrasyonu
- Alt sistem geliştirme, donanım, yazılım ve iletişimi geliştiren tipik olarak paralel projelerdir.
- Sistem entegrasyonu, donanım, yazılım ve insanları bir araya getirme sürecidir ve ideal olarak aşamalı olarak ele alınmalıdır.
- Sistem entegre edildikçe test edilir ve sistemler arasındaki arayüz sorunları genellikle bu aşamada bulunur.
- 41:03Sistem Teslimi ve Dağıtımı
- Sistem teslimi ve dağıtımı tamamlandıktan sonra sistem müşterinin ortamına kurulmalıdır.
- Sistem tamamlandıktan sonra çevresel varsayımlar yanlış olabilir, yeni sistemin uygulanmasına karşı insan direnci olabilir ve fiziksel kurulum sorunları yaşanabilir.
- Operatör eğitimi tanımlanmalıdır ve güvenilebilirlik, güvenlik gereksinimleri ile maliyetler, program, performans ve güvenilebilirlik arasında yapılan ödünlemlere göre kararlar alınır.
- 42:15Sistemin Çalışması ve İnsan Hataları
- Sistemin çalışması, operasyonel süreçler olarak tanımlanır ve yeni sistemler için bu süreçlerin tasarlanması ve test edilmesi gerekebilir.
- İnsan hatası, sistemin genel güvenilirliğini etkileyen operasyonel süreçlerde meydana gelir.
- İnsan hatalarını görüntüleme kişi yaklaşımı, hataları bireyin sorumluluğunda yapar ve hatanın suçunu ilgili operatöre yükler.
- 43:14Sistem Yaklaşımı ve Sistem Savunmaları
- Sistem yaklaşımı, insanların hata yapabileceğini ve hata yapacaklarını varsayar.
- Sistem savunmaları, güvenliği ve güvenilirliği artırmak için tasarımcılar bir sisteme dahil edilmesi gereken insan hatası kontrolleri hakkında düşünmelidir.
- Farklı, çeşitli olması gereken birden fazla fazlalık engel olmalıdır; tek bir engel mükemmel olamaz ve sistem arızası meydana gelmesi için hepsinin başarısız olması gerekir.
- 45:09Sistem Hatası Modeli ve Savunma Örnekleri
- Reason'ın İsviçre peynirli sistem hatası modelinde, hatanın sistem başarısız olması için farklı katmanlardan geçmesi gerekir.
- ATC sistemindeki savunmalar arasında çatışma uyarı sistemi, talimatların kaydedilmesi ve bilgi paylaşımı bulunmaktadır.
- Büyük sistemler uzun ömürlüdür, değişen gereksinimleri karşılamak için gelişmeleri gerekir ve bu gelişim maliyeti yüksektir.
- 47:04Sistem Değişikliklerinin Etkileri
- Özgün bir tasarım kararı alındığında nadiren bir mantık vardır, değişiklikler yapıldıkça sistem yapısı bozulur.
- Sistemdeki değişiklikler genellikle sorunları ve güvenlik açıklarının kaynağıdır, özellikle iyi test yapılmadığında.
- Güvenlik ve güvenilirlik nedenleriyle alınan önceki tasarım kararları bilgisi olmadan yapılan değişiklikler yerleşik güvenlik önlemlerini bozabilir ve yeni hatalar ortaya çıkarabilir.
- 48:08Sistem Yönetimi
- Sistem tedarikçi, hangi sistemi satın alınacağına ve bu sistemi kimin tedarik edeceğine karar vermekle ilgili tüm faaliyetleri kapsar.
- Sistem geliştirme, gereksinimlerin özelliklerini, tasarımını, yapımını, entegrasyonu ve testini içerir.
- Sistem kullanıma girdiğinde, operasyonel süreçler ve sistemin kendisini değişen iş gereksinimlerini yansıtacak şekilde değişmek zorundadır.
- 48:40Sistem Güvenliği
- İnsan hataları kaçınılmazdır ve sistemler sistem arızasına yol açmadan önce bu hataları tespit etmek için engeller içermelidir.
- Engeller, tuzaklar ve bariyerler gibi mekanizmalar sistem güvenliğini sağlar.
- Dersin sonunda COVID tedbirlerine dikkat edilmesi ve hayırlı Ramazanlar dilekleri iletilmiştir.