Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- DFT Tarih kanalının sunduğu bu eğitim videosu, Yahudilerin kökenlerinden başlayarak Filistin'in tarihsel gelişimini kronolojik olarak anlatmaktadır.
- Video, Kenan diyarının coğrafi ve kültürel özellikleriyle başlayıp, Yahudilerin (İbranilerin) kökenleri hakkında üç farklı teoriyi açıklamaktadır. Ardından İbrahim, İshak, Yakup, Yusuf ve Musa gibi peygamberlerin hayatları, Mısır'daki kölelik dönemi ve İsrailoğullarının Mısır'dan çıkışı anlatılmaktadır. Daha sonra Saul, Davut, Süleyman gibi önemli liderler ve Asurlular, Babilliler, Persler, Selevkoslar ve Romalılar gibi tarihsel güçlerin Filistin'deki etkileri ele alınmaktadır.
- Video, İsrailoğulları'nın ilk kralı Saul'dan başlayarak, Davut'un yükselişi, Süleyman'ın imparatorluğu, bölünmüş krallık dönemi, Asur ve Babil istilaları, Perslerin Yahudilere topraklarına dönmeleri izni vermesi, Helenistik dönem, Haşmonayim hanedanı, Roma yönetimi ve son olarak Yahudilerin Filistin'e dönüşü ve devlet kurması sürecini kronolojik olarak takip etmektedir.
- 00:41Kenan Diyarı ve Yahudilerin Kökeni
- Akdeniz'in doğusundaki Filistin ve Suriye'nin güneyini kapsayan bölgeye Bronz Çağında "Kenan Diyarı" denilmekteydi, bu bölge "eğilmiş yer, alçak bölge" anlamına geliyordu.
- Kenan Diyarı, Mezopotamya, Kuzey Suriye, Anadolu ve Mısır'a göre daha az gelişmişti ancak kıtalar arası geçiş noktasını teşkil ettiği için öneme sahipti.
- Kenanlılar, Mısır ve Mezopotamya arasında bir geçiş bölgesi olduğu için bu kültürlerden etkilenmekteydiler.
- 01:38Yahudilerin Kökeni Hakkında Farklı Teoriler
- Yahudilerin kökeni hakkında farklı fikirler vardır: Amori kökenli oldukları, Hiksoslardan oldukları veya Habirularla bağlantılı oldukları.
- Amoriler, MÖ 21. yüzyıldan MÖ 17. yüzyılın sonlarına kadar Doğu Akdeniz ve Mezopotamya'da varlık göstermiş bir Sami topluluğudur.
- Hiksoslar, MÖ 1700'lü yıllarda Mısır'ı istila eden, Nil Nehri'nin aşağı kısmına hakim olan ve MÖ 16. yüzyılda Mısır'dan çıkarılan bir topluluktur.
- 02:45Habirular ve İbrahim Peygamber
- Habirular, aralarında kan bağı olmayan ama belli bir amaç etrafında birleşmiş, vatanından kopmuş, dışlanmış göçebe insanlar topluluğudur.
- Habirular aralarında farklı milletlerden gruplar mevcuttur ve ortak dil olarak Sami dilini konuşmaktadırlar.
- Dini anlatılara göre İbrahim Peygamber Sümer kentlerinden Ur'da yaşamaktaydı ve fakir düşmüş ailesi ve kapı halkıyla MÖ 2000'lerde Harran'a göç etmiştir.
- 04:19İbrahim'in Göçleri ve İbranilerin Gelişimi
- İbrahim, Anadolu'daki Hattilerin güneye genişlemesi nedeniyle Hiksos göçlerinden biriyle güneye Kenan'a yönelmiştir.
- İbrahim'in ilk durağı Shakem oldu ve burada yerleşti, ardından Mısır'a gidip zenginleştikten sonra Necef Çölü'ne yerleşip Kenanlılarla ilişkiler kurdu.
- İbrahim'in ölümünden sonra oğlu İshak İbranilere liderlik etti ve İshak'in oğlu Yakup (İsrail) İsrailoğulları'nın isim babası kabul edilir.
- 05:32Yusuf ve İbranilerin Mısır'a Göçü
- Yakup'un oğlu Yusuf, kardeşlerinin tuzağına düşüp köle olarak Mısır'a kaçırıldı ve kısa süre sonra esaretten kurtuldu.
- Yakup ve oğulları Kenan'da kıtlık yaşayınca İbranilerin bir kısmıyla beraber Mısır'a göç ettiler ve Yusuf onlara vezir oldu.
- MÖ 16. yüzyılın ortalarında Mısır'ın 18. hanedanının kurucusu I. Ahmose, Hiksosları topraklarından çıkarıp Kenan'a sürdü ve İsrailoğulları baskıya maruz kaldı.
- 07:00Musa ve İsrailoğullarının Mısır'dan Çıkışı
- MÖ 1481-1425 yılları arasında firavunluk yapan Thutmose, Levant bölgesine seferler yapıp sınırlarını genişletti ve İsrailoğulları arasından çıkan Musa halkını Mısır'dan çıkardı.
- İsrailoğulları Mısır'dan çıktıktan sonra yıllarca Sina'nın doğusunda çöllerde dolanıp durdular.
- Musa'nın ölümüyle Yeşu liderliği aldı ve İsrailoğulları Kenan ülkesine soktu, ilk yerleştikleri yer MÖ 1405'te alınan Eriha oldu.
- 08:19İsrailoğullarının Kenan'da Yaşamı
- İsrailoğulları, Tanrı'nın onlara vadettiğine inandıkları Kenan diyarını kâğıt üzerinde on iki İsrail kabilesi arasında pay ettiler.
- Mısır, Kenan üzerindeki gücünü hissettirmekteydi ve 19. hanedanının firavunları defalarca Kenan'a ve Suriye'ye seferler yaptılar.
- İsrailoğulları, Mısır krallarının gücünden çekindikleri için MÖ 1370-1150 arasında dağlık yerlerde, ulaşılması zor şehirlerde yaşadılar.
- 09:13Deniz Kavimleri ve Filistinliler
- MÖ 12. yüzyılın başlarına doğru Kenan topraklarında yeni bir siyasi güç belirdi: Deniz Kavimleri denilen Jacker, Danna, Şerden, Turşa, Luka ve Peleset gibi toplulukların kütlesel göçleri Akdeniz havzasını etkiledi.
- Bu göçlerle beraber Filist denilen kabile, Kenan'ın sahillerinde yer alan Gazze, Aşkelon, Aslot, God ve Ekron'a yerleşti.
- MÖ 11. yüzyılın ilk yarısında Filistinliler ve doğudaki Amonlular, İsrailoğulları'na ciddi baskı uygulamaya başladılar ve Samuel'in girişimiyle bir kral seçimi yapıldı.
- 10:19İsrailoğulları'nın Kralları
- Bünyamin kabilesinden Saul, MÖ 1047'de İsrailoğulları'nın ilk kralı oldu ve komşularından gelen saldırıları göğüsledi.
- Davut, Filistinli Golyat'ı mağlup ederek yeni ve güçlü bir karakter olarak öne çıktı ve MÖ 1000 civarında tüm kabileler tarafından kral olarak tanındı.
- Davut, Filistinlileri yenerek Yebusilerin elinden Kudüs'ü aldı ve buradan ülkesini yönetmeye başladı.
- 11:51Süleyman Dönemi ve Krallık Bölünmesi
- Davut'un MÖ 970'li yıllarda ölümüyle yerine oğullarından Süleyman geçti ve İsrailoğulları'nın tarihi belgeler üzerinden net bir biçimde incelenebilmektedir.
- Süleyman, başkent Yeruşalim'e büyük bir tapınak ve saray yaptırdı, ticaret ağını Kızıldeniz ve Fırat nehrine kadar genişletti ve hazineleri şöhret kazandı.
- Süleyman'ın hükümdarlığının son döneminde vergi meselesi yüzünden kabileler krala cephe aldı ve Süleyman ölünce yerine oğlu Rehaboam geçti.
- 13:00Bölünmüş Krallık ve Asurlu İstilası
- Süleyman'ın mirası, birinin adı İsrail, diğerinin adı Yahuda olan iki ayrı devlete bölündü.
- Kuzeydeki İsrail Krallığı istikrarsızlık abidesi oldu; 200 yıllık tarihi boyunca 9 farklı aileden 19 kral ülkeyi yönetti ve krallarından 8'i ya suikaste kurban gitti ya da intihar etti.
- MÖ 8. yüzyılın yükselen gücü Asurlular, İsrail Krallığı'nın kuzeyini fethetti ve MÖ 722'de İsrail Krallığını yıkıp topraklarını ele geçirdi.
- 14:30Babil İstilası ve Sürgün
- Güneydeki Yahuda Krallığı, büyük devletlerin baskıları altında Mısır'a bağlı olarak bir süre daha varlığını devam ettirdi.
- Babil Kralı Nebukadnezar, Yahuda üzerine MÖ 597'de ve 586'da iki sefer düzenledi, Kudüs'ü alıp yerle bir ederek krallığın sonunu getirdi ve onbinlerce Yahudiyi Babil'e sürdü.
- Asurlularınkinden farklı olarak bu sürgünde Yahudilerin kültürlerini korumalarına izin verildi ve Asur ve Babil istilaları Yahudilerin dünyanın farklı yerlerinde yerleşmelerine sebep olan temel olayları oldular.
- 15:21Pers Dönemi ve Makabi İsyanı
- Babilliler Persler tarafından yıkıldı ve Pers Kralı I. Kyros, Yahudilere topraklarına dönmeleri ve tapınaklarını yeniden inşa etmeleri için izin verdi.
- MÖ 336'da Makedonya Kralı Büyük İskender, Pers İmparatorluğu'nu yıktığı gibi Levant ve Mısır'ı da ele geçirdi.
- MÖ 168'de Seleukos Kralı I. Antiokus, Yahudileri helalleştirmek için Kudüs'e girdi, tapınağı tahrip etti ve Yahudiler Jonas liderliğinde isyan ettiler.
- 16:51Haşmonayim Hanedanı ve Roma Dönemi
- MÖ 142'de Haşmonayim Hanedanı kuruldu ve 7. Antiokus'un MÖ 128'de ölümüyle Seleukosların bölgedeki etkisi fiilen biterken, Haşmonayim Hanedanı güçlendi.
- Romalı General Pompey MÖ 63'te Filistin topraklarına girip Kudüs'ü aldı ve Yahudilerin kontrol ettiği alanı daralttı.
- Herod Roma'dan izin alarak MÖ 37'de bölgede hakimiyet kurdu, büyük bir fetih ve imar hareketine girişip başarılı oldu ve Roma'yla iyi ilişkiler kurdu.
- 18:09Yahudilerin Ayaklanmaları ve Günümüz
- Yahudiler Roma yönetimine üç kez ayaklandılar; MS 66'da ve 132'de başlayan isyanları ağır bir şekilde bastıran Roma, yüzbinlerce Yahudiyi öldürdü, sürgüne yolladı ya da asimile etti.
- 638 yılında Müslümanların Kudüs'ü almalarından sonra Yahudiler özgür kalsalar da İslam dininin varlığı onları baskılamaya başladı.
- 18. ve 19. yüzyıllarda yaşadıkları coğrafyalarda zenginleştiler ve siyasiler üzerinde yaptırım gücüne sahip oldular; 1918'de biten Birinci Dünya Savaşı'nı takiben İngilizlerin eliyle Filistin topraklarına geldiler ve 1948'de devletlerini kurdular.