Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu belgesel, matematikçiler, bilim insanları ve çeşitli uzmanlardan oluşan bir ekibin yer aldığı eğitici bir içeriktir. Dr. Ioannis Karamouzas, Dr. Kim Rossmo, Philadelphia'daki taş-kağıt-makas şampiyonu Switch ve fizikçi Jeffrey West gibi karakterler videoda yer almaktadır.
- Video, dünyanın karmaşık sistemlerini ve insan davranışlarını matematiksel modellerle anlama konusunu ele almaktadır. İçerik, sığırcık sürüleri, insan kalabalıkları, taş-kağıt-makas oyunu, seri katillerin davranışları, kaos teorisi ve "kalabalığın bilgeliği" gibi çeşitli örnekler üzerinden matematiğin hayatımızın her alanında nasıl önemli olduğunu göstermektedir.
- Belgeselde ayrıca, Google'nun arama verilerini kullanarak grip salgını tahmin etme yöntemi, şehirlerdeki verileri analiz ederek bulunan "yüzde onbeşlik bonus" kavramı ve "coğrafi profilleme" tekniği gibi pratik uygulamalar da anlatılmaktadır. Video, hayatın öngörülemeyen doğasını ve matematiğin her yerde olduğunu vurgulayarak, dünyanın karmaşık sistemlerinin basit matematiksel kurallarla açıklanabileceğini göstermektedir.
- 00:10Dünyanın Şifresi
- İnsanlar dünyayı anlamaya ve geleceğin ne getireceğini tahmin etmeye çalışmaktadır.
- Günümüzde nüfusun yarısı kalabalık şehirlerde yaşarken, etkileşim ve güçlerin artışı kontrolden çıkmış görünmektedir.
- Dünyanın şifresi, varoluşun kalbinde yatan ve sadece dünyamızı değil, içinde biz de dahil olmak üzere her şeyi kapsayan bir şifredir.
- 01:52Şekiller ve Bağlantılar
- Matematikçi olarak etrafımızdaki şekillerden büyülendik ve her şeyin arasındaki bağlantıyı yansıtan şekilleri inceledik.
- Şekiller ve bağlantılar bir araya geldiklerinde şifreyi oluşturur ve dünyamızın modeli geleceğimizin ne barındırdığını tahmin etmemizi sağlar.
- 03:06Christopher Columbus'un Ay Tutulması Hikayesi
- 1540 yılında Christopher Columbus, fırtınadan sonra kurtulmak için yerlilere ay tutulması olacağını söyleyerek yiyecek tedarik etmelerini sağladı.
- Ay tutulması sırasında dünya, güneş ve ay'ın ortasından geçer ve dünya'nın gölgesi ay'ı kaplar.
- Günümüzde şifre sayesinde ay tutulmalarından korkmuyoruz ve şifre o kadar güçlü ki hayatımı bile emanet etmeye hazırım.
- 06:59Şifrenin Gücü
- Yerçekiminin gücünü kullanarak 30 kiloluk bir top rampadan aşağı fırlatma deneyi yaparak şifrenin gücünü gösterdim.
- Topun ne kadar uzağa gideceğini hesaplamak için rampa hakkında bazı kilit uzunluklara ve yerçekimi değerlerine ihtiyacım var.
- Rakamlar topun her seferinde aynı yere düşeceğini gösteriyor, bu da şifrenin gücünü kanıtlıyor.
- 09:24Doğanın Karmaşıklığı
- Dünya denklemlere göre hareket etseydi, gelecekte neler olacağını kesin olarak bilirdik ama olaylar o kadar basit değil.
- Doğa genellikle çok karışık görünür ve bunu denklemlerle yazarak tarif etmeyi düşünmek bile zordur.
- Danimarka'ya gizemli bir olay olan "kara güneş" adlı sığırcık kuşlarının göçlerini tanıklık etmeye geldim.
- 10:43Sığırcıkların Sırrı
- Güney Avrupa'dan İsveç'e rutin göçlerini yapan sığırcık kuşları, tek bir sürüde milyonlardan fazla kuş barındırabilir.
- Sığırcıkların nasıl birbirlerine çarpıp yere düşmedikleri bir merak konusu ama inanılmaz bir senkronizasyonları var.
- Bilgisayarda sığırcıkları birer birer azaltarak olanları canlandırabiliyoruz ve üç basit kural: aynı hızda uçmak, komşularına yakın durmak ve yırtıcı hayvan görürlerse yoldan çekilmek, gerçek sığırcıkların uçarken göründüğü gibi muhteşem bir görüntünün oluşmasını sağlıyor.
- 14:56İnsan Kalabalıklarının Şifresi
- İyin kazın, hayvanların grup halinde nasıl davrandıklarını araştırıyor ve insan kalabalıkları ile ilgili yeni bir araştırma yapıyor.
- İnsanlar balıklardan ya da karıncalardan çok daha karmaşıklar olsa da, kalabalıkta otomatik olarak hareket eder ve etkileşimin en basit kurallarını kullanır.
- Saniyede 1,30 metrelik ortalama bir hızla yürürüz ve gideceğimiz yöne düz olarak ilerlemeyi tercih ederiz.
- 17:24Kalabalık Simülasyonları
- Kalabalıkta yer alan her birey bölgeye girdikleri anda bir sayı kümesi ile gösteriliyor.
- Kalabalıktaki insanların basit ve bölgesel olarak yaptıklarını yakalayıp böylelikle kalabalığı oluşturan insanların başka bir çevrede nasıl hareket edeceklerini öngörmeye çalışıyoruz.
- Bu tarz simülasyonlar, bir binanın daha inşa bile edilmeden önce ne kadar hızlı boşaltılabileceğinin öngörülmesini sağlayabilir.
- 18:19Taş Kağıt Makas Oyunu
- Kalabalık halindeki insanları tahmin etmek kolaydır, ancak kalabalık dağıldığında grup hareketleri sona erer ve bireyler kendi irademizle düşünmekte zorlanır.
- Taş kağıt makas oyununda üç atış yapıp dördüncü atış serbest olarak yapılır; kağıt taşı kaplar, makas kağıdı keser, taş makası kırar.
- Oyunun en ilgi çekici kısmı rakibinizin bir sonraki işaretini tahmin etmenin imkansız olmasıdır ve her seferinde biri kazanırken diğeri kaybeder.
- 19:48Taş Kağıt Makas Şampiyonası
- Philadelphia'da taş kağıt makas oyunu için haftada dört kez lig düzenlenir ve bu odadaki insanlar Las Vegas'taki şampiyonaya gidip on bin dolar kazanma şansını yakalamak istiyorlar.
- Oyun sıklıkla oynanırsa her oyuncunun birbiriyle karşılaşması olasıdır ve bazı yarışmacılar üst üste kazanabilirler.
- Şampiyon olan Switch, insanları okumaya çalışarak ve onların şekillerine bakarak kazanmayı başarmıştır.
- 22:12Şekillerin Gücü
- Taş kağıt makas, insan doğası ile ilgili temel bir gerçeği ortaya çıkarır: şekillere o kadar düşkünüz ki, onları neredeyse yaptığımız her şeye katıyoruz.
- Bu şekiller davranışlarımızın pek çoğunun önceden tahmin edilebilmesini sağlar, hatta doğamızın en karanlık bölümlerini bile.
- Kalabalık içindeki hareketlerimizden bir oyunda yaptığımız seçimlere kadar, nasıl cinayet işlendiğimizin bile şekillere bağlıdır.
- 23:01Seri Katilleri Yakalamak
- Kim Rose, yirmi yıldır araştırma dedektifliği yapan ve özel ilgi alanı seri katilleri yakalamak olan bir polistir.
- Rose, matematiği suç mahallelerindeki şekilleri incelemek için kullanır ve saldırganın kurbanı nasıl yakaladığı ve suçu nerede işlediğinin bir mantığının olduğunu düşünür.
- Seri katilleri yakalamanın zor olmasının sebeplerinden biri, suçlu aralarında bağlantı kurulamamasıdır ve bir seri cinayet araştırmasında on binlerce şüpheli olabilir.
- 24:41Rose'un Denklemi
- Rose'un denkleminin ilk bölümü "en az çabayı gösterme ilkesine" dayanır ve suç mahallenin saldırganların evine sayısal olarak yakın olduğunu gösterir.
- Denklemin ikinci bölümü "tampon bölge" adı verilen bir bölümü tarif eder; suçlular kendi evlerine çok yakın yerlerde suç işlemekten kaçınırlar çünkü dikkat çekmek korkusundadırlar.
- Bu coğrafi profilleme tekniği artık bütün dünyada kullanılmaktadır.
- 26:36Mardi Gras Bombacı Örneği
- Rose, 1990'lı yılların sonunda Londra Emniyet Müdürlüğü tarafından üç yıldır süpermarketlere ve bankalara karşı bir terör kampanyası yürüten bombacı Mardi Gras'ı yakalamak için yardıma çağrıldı.
- Rose, bilinen otuz altı saldırının yerlerini haritaya yerleştirerek coğrafi profilleme yaptı ve saldırganın daha çok nerede yaşadığını gösteren koyu turuncu bölgeleri belirledi.
- Edgar ve kardeşi Ronald, Mardi Gras adı verilen bombalı saldırılarla olan bağlantılarından dolayı gözaltına alındı ve Edgar suçunu itiraf ederek yirmi bir yıl hapis cezası aldı.
- 29:25Şekillerin Önemi
- İnsanlar için tamamen rastgele hareketlerde bulunmak çok zordur ve çoğu insan arkamızda bıraktığımız şekillerin farkındadır.
- Aslında suçlar gelişigüzel işlenmez, hiçbirisi rastgele değildir, hepsi şifrenin bir parçasıdır.
- Her şekillerin bir göstergesi vardır ve onları çözmeyi başarırsak bu şekilleri belirlemek için kullanabiliriz.
- 31:36Hayatın Kaos Şifresi
- Hayatımızın gelişigüzel olduğu düşünülsa da, aslında hiçbir şey tesadüf değildir; bu neden ve gerçeklerin ard arda gelmesidir.
- Hayatımız boyunca yaşanan milyonlarca olaydan herhangi birinde en ufak bir kayma olursa, geleceğin seyri tamamen değişebilir.
- Hayatlarımız kaos şifresiyle kontrol edilir; sebep ve sonucun grift olduğu bir ağdır ve önemsiz bir dokunuşla yükselişe geçebilir.
- 33:20Kaotik Sistemler
- Kaotik sistemin gelişigüzel gibi durmasının sebebi, motifleri görmenin çok zor olmasıdır.
- Sebep ve sonuç üzerine kurulu olan ama rastgele ortaya çıkmış öngörülemeyen hareket sistemi, bazen dünyamızın muhteşem tutumunu yanlış anlamamıza sebep olur.
- Kaotik sistemlerde en ufak bir farkın çok büyük etkisi olabilir ve bu değişim bu kaosun özelliklerini belirleyebilir.
- 33:44Lemminglerin Kaosu
- Lemminglerin efsanevi intihara meyilli olduğu düşünülmüş, ancak bu doğru değildir.
- Lemminglerin nüfusunun bir yıl her yerde varken bir sonraki yıl görünmemesi, aslında kaosun bir sonucudur.
- Lemming nüfusunu hesaplayan denklemde büyüme oranı (r) değiştiğinde, nüfusun sabit bir değere ulaşması, iki değer arasında dalgalanması veya kaosla patlaması gibi farklı sonuçlar elde edilir.
- 37:01Kaotik Sistemlerin Tahmin Edilemezliği
- Kaotik denklemler bir şeyin nasıl olduğunu açıklamalarına rağmen, geleceği tahmin etme konusunda neredeyse hiçbir işe yaramazlar.
- Kaos kanunlarına göre hareket eden bir topun yerleştirildiği yerde veya fırlatıldığı açıdaki en ufak fark, yörüngesinin tamamen değişmesine sebep olabilir.
- Dünyanın oldukça kaotik bir yer olduğu ve bir tahmin yürütmenin neredeyse imkansız olduğu ortaya çıkmıştır.
- 38:31Hava Tahminlerinin Kaosu
- Hava kütlelerinin bulutları, rüzgarı ve yağmuru nasıl etkileyeceği ile ilgili kesin denklemler kurulsa bile, aslında bu tahminde bulunmamıza pek de yardımcı olmaz.
- Atmosferdeki her bir hava parçacığının hızını asla tam olarak tahmin edemeyiz ve bunlardan herhangi birindeki en ufak bir farklılık tüm hava durumunu değiştirebilir.
- Kaos sisteminde, başlangıçta en ufak bir değişiklik olursa sonuç tamamen farklı olabilir; bu olaya "kelebek etkisi" denir.
- 43:01Toplumsal Zeka ve Tahminler
- 1906 yılında bir köyde ağırlık tahmin etme yarışmasında, insanların toplu olarak doğru cevaba çok yakın tahminlerde bulunabilmesi dikkat çekmiştir.
- Bir kavanozda kaç tane fasulye şekerlemesi olduğunu tahmin etmek bireysel olarak zordur, ancak yüz altmış kişinin tahminlerinin ortalaması gerçek rakamdan yalnızca yüzde bir farklılık göstermiştir.
- Yeterli sayıda insana sorulduğunda, bireysel tahminlerdeki yanlışlar birbirini götürerek toplu olarak daha doğru sonuçlar elde edilir.
- 46:37Kalabalığın Bilgeliği ve Google
- Bir grup insanın doğruluğu, tek bir kişinin doğruluğundan daha büyüktür ve buna "kalabalığın bilgeliği" denir.
- Google, günde iki milyarın üzerinde giriş ve sorgulama yapan milyonlarca kullanıcıdan faydalanarak, hayatımızı kontrol eden güçleri ortaya çıkarıyor.
- Google, insanların yaptıkları aramalarla hayatlarımız hakkında öngörülerde bulunabiliyor ve grip salgını gibi olayları tahmin edebiliyor.
- 49:52Arama Verilerinin Güçlü Olması
- Yapılan aramalar sadece yaz tatili planları veya araba tercihlerini tahmin etmekle kalmıyor, oy verme davranışlarını bile tahmin edebiliyor.
- Arama verileri borsadaki olası hareketleri tahmin etmek için de kullanılabilir.
- Bu kadar fazla bilgiyi analiz etmek sadece tahmin yürütmemize değil, aynı zamanda kendimiz hakkında temel bir şeyi de söylüyor.
- 50:34Şehirlerin Matematiksel Şifresi
- Şehirler sadece caddelerden ve binalardan oluşmaz, medeniyet hikayesini sahnede oynayan gerçek aktörlerin sahnesidir.
- Fizikçi Geoffrey West, şehirlerle ilgili veriler toplayarak, bir şehrin büyüklüğünü bilerek orada ne kadar cadde, elektrik hattı veya ofis alanı olduğunu tahmin edebiliyor.
- Bir şehir büyüklüğünü ikiye katladığımızda ücretlerde yüzde on beş artış olduğu keşfedilmiş, bu da şehirlerin insanlar için çekici olduğunu açıklıyor.
- 52:53Şehirlerin Ekonomik Etkisi
- Bir şehir büyüklüğünü ikiye katladığımızda tüm sosyal ve ekonomik aktiviteler kişi başı yüzde on beş oranında artıyor.
- Bu artış, seçilebilecek yüzde on beş daha fazla restoran, galeri ve dükkan demekti.
- Geoffrey West'e göre, bu yüzde on beşlik bonus insanları kasabalardan büyük şehirlere göç ettirmekte ve medeniyetin çekiciliğinin nedeni olarak görülüyor.
- 54:40Şifrenin Dilini Çözme
- Beşyüz yıl önce çoğu insan dünyanın oluşumunu tanrısal güçlere bağlıyordu, ancak şifrenin dilini çözmeye başladıkça doğaüstü güçlere başvurmadan gizemleri anlayabildik.
- Yaşadığımız dünyanın inanılmaz derecede karışık olmasına rağmen tamamen rakamlarla açıklanabilir olması dikkat çekici.
- Her şeyin kalbinde matematik yatıyor ve sonunda şifre çözülemezse, dünyamızı mantıklı hikayelerle doldurmak kalıyor.