Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir akademik ders formatında uluslararası siyaset ve ahlak ilişkisini ele alan eğitim içeriğidir. Bir eğitmen tarafından sunulan ders, uluslararası ilişkilerdeki faydacılık (utilitarianism) anlayışını detaylı şekilde açıklamaktadır.
- Ders, önceki haftalarda realizm ve liberalizm anlayışlarını ele aldığını hatırlatarak, bu hafta faydacılık konusuna odaklanıyor. Video, Kant'ın deontolojik yaklaşımı ile sonuççuluk arasındaki farkları, faydacılığın temel prensiplerini, Jeremy Bentham, James Mill ve John Stuart Mill'in katkılarını ve bu teorinin uluslararası ilişkilerdeki uygulamalarını inceliyor. Ayrıca tren-trolle örneği, Kraliçe ile Dudley ve Stephens davası gibi etik dilemeler üzerinden faydacılığın pratik uygulamaları ele alınıyor.
- Dersin son bölümünde, faydacılığın iki farklı ekolü (kural faydacılığı ve eylem faydacılığı) karşılaştırılıyor ve İngiliz okulu uluslararası ilişkiler teorisi detaylandırılıyor. Dersin sonunda bir sonraki hafta marksizm konusuna geçileceği belirtiliyor.
- 00:05Uluslararası Siyaset ve Ahlak Tartışması
- Uluslararası siyaset ve ahlak tartışması kapsamında önce realizmin uluslararası ahlak kavramı ve temel parametreleri incelendi.
- Geçen hafta liberalizm tartışmalarına başlanarak Kant'ın kategorik emperatifinden ve ebedi barış planından bahsedildi.
- Kant'ın ebedi barış planı üç aşamalı hipotetik bir anlaşmayı içeriyor: cumhuriyetçi anayasa, uluslararası çerçevede egemenlik tanımı ve kozmopolitan hak.
- 03:02Faydacı Ahlak
- Bu hafta liberalizmin içindeki faydacılık (utiliteryanizm) çizgisi, uluslararası ilişkilere yansıması ve sosyal sözleşmeci geleneğin kısa bir tanıtımı yapılacak.
- Faydacılık, 19. yüzyıl İngiltere'sinde Jeremy Bentham tarafından, ardından James Mill ve oğlu John Stuart Mill tarafından geliştirilen bir kavramdır.
- Faydacılığın temel önermesi, ahlaki olarak iyi olan şeyin insanların refahını ve faydasını artıran şey olduğunu, bu prensibe "genel mutluluk prensibi" denir.
- 05:15Faydacılığın Temel Prensipleri
- Faydacılığın ikinci temel önermesi sonuççuluktur; bir eylemin ahlaki değerinin o eylemin ürettiği sonuçla değerlendirilmesidir.
- Faydacı çerçevede, bir eylemin sonuçları itibariyle refahı maksimize ediyorsa ve insanların faydasını artırsa, bu eylem ahlaki olarak iyidir.
- 06:17Sonuççuluk ve Kantçı Yaklaşım Arasındaki Fark
- Sonuççuluk, aktörün niyetini ve motivasyonunu hesaba katmazken, Kantçı yaklaşım motivasyonu çok önemlidir.
- Sonuççulukta önemli olan eylemin ürettiği sonuç, Kant'ta ise eylemin motivasyonu önemlidir.
- Sonuççuluk radikal ve teolojik bir bakış açısıdır, telos'a (amaç) göre karar verir.
- 07:19Adil Savaş Teorisi ve Sonuççuluk
- Ortaçağ Katolik geleneğindeki adil savaş teorisinde savaş kötü bir şeydir ancak bazı şartlarda meşru ve gereklidir.
- Adil savaş teorisinde "jus ad bellum" (savaşa götüren meşru sebepler) ve "jus in bello" (savaş içerisinde yapılması meşru olan şeyler) kavramları vardır.
- Adil savaş teorisinde niyet önemlidir, örneğin sivillere zarar vermek istemeksizin mühimmat yeri bombalamak meşrudur, ancak sonuççulukta bu ayrım yoktur.
- 09:21İkinci Dünya Savaşı ve Atom Bombası
- İkinci Dünya Savaşı'nda İngiltere'nin Alman şehirlerini, Amerika'nın Japon şehirlerini bombalaması sonuççuluk çerçevesinde değerlendirilir.
- Atom bombası tartışmasında, Amerikalılar bombanın Japonları pes ettirdiğini ve böylece daha fazla insanın ölmemesini sağladığını iddia ederken, sonuççuluk açısından bu eylem meşruldur.
- Bazı düşünürler, atom bombasının yayılmasının barışçıl sonuçlar doğurduğunu ve nükleer silahların savaşları önlediğini savunur.
- 14:39İşkence Tartışması
- 11 Eylül'den sonra Amerika'da işkence tartışması yaşanmış, Harvard Hukuk Fakültesi dekanı işkenceyi meşru hale getirmiş.
- İşkence tartışmasında "bir saatlik bomba" senaryosu kullanılarak, kötülük yaparak iyi bir sonuç elde edilebileceği iddia edilmiştir.
- Sonuççuluk, eylemin kendisi değil, ürettiği sonuca bakarak ahlaki değerlendirmeler yapar.
- 18:04Ahlaki İletişim Örnekleri
- Trolle örneği, felsefede yaygın kullanılan bir ahlaki dileme örneğidir; tren makinistinin beş işçiye çarpmak yerine makas kullanarak tek bir işçiye çarpması gerektiği sorusunu içerir.
- Benzer dileme, köprü üzerindeki kişiye göre de sorulur: beş kişiye çarpmak yerine, cüsseli bir beyefendiyi trenin önüne atıp bir kişi kaybetmek daha ahlaki mı?
- Hastane örneğinde, beş hasta kurtarmak için tek bir hasta kurban edilmesi gerektiği dileme, farklı şekillerde (organ nakli, uyuyan hasta gibi) sunulur.
- 22:31Gerçek Bir Dileme Örneği
- 1884'te İngiliz bir gemi Atlantik Okyanusu'nda batınca, dört kişi kayığa atlayıp hayatta kalmaya çalışır.
- Kayığın suyu bittiğinde, genç bir çocuğun durumu kötüleştiğinde, diğerleri onu kurban etmeyi kabul ederler ve onu öldürürler.
- Alman bir gemi onları kurtardığında, kaptan ve diğerlerine cinayet suçlaması getirilir ve "Kraliçe ile Dudley ve Stephens" davası olarak bilinen bir hukuk davası başlar.
- 25:41Faydacılık ve Ahlak
- Faydacılık, sonuççuluk prensibine dayanır; eylemlerin sonucuna bakarak değerlendirilmesi gerektiğini savunur.
- Faydacılık, James Mill ve Jane Austen Mill gibi 19. yüzyıl pozitivizmin içinde düşünülen bir ahlak felsefesidir.
- Faydacılıkta, bireyin ve devletin hedefi genel mutluluğu maksimize etmektir; herkes eşit olduğu için ortak mutluluğu maksimize eden şey ahlaki olabilir.
- 27:34Devlet ve Adalet
- Faydacılık çerçevesinde devlet araçsal bir varlıktır; sadece toplam faydayı maksimize ettiği için meşrudur.
- Adalet, genel mutluluk prensibinin bir türevidir; sosyal faydası sebebiyle önemlidir.
- Faydacılıkta tüm eylemlerin temeli öz çıkar, insanlar ancak kendi mutluluklarını artırmak için eylemde bulunurlar.
- 30:10Faydacılık ve Haz Hesabı
- Faydacılıkta hazzı arttırmak ve acıyı azaltmak en önemli ahlaki prensip olarak görülür, ancak bu prensiplerin nasıl ölçüleceği sorusu ortaya atılır.
- Bentham ve diğer faydacılar, hazzın yoğunluğu, süresi ve etkileyen insan sayısı gibi faktörleri dikkate alan bir haz hesabı formülasyonu geliştirmişlerdir.
- 1930'larda Torr adlı bir Amerikalı psikolog, insanlara çeşitli durumlar için ne kadar para istediklerini sorarak haz ve acıyı ölçmeye çalışmıştır.
- 32:17Faydacılığın Uygulanması ve Sorunları
- Faydacılıkta bireyin çıkarını maksimize etmenin toplumun çıkarını maksimize etmeyle aynı olup olmadığı sorusu ortaya çıkar.
- Michael Sandel'in verdiği örneklerde, Philip Morris sigara şirketinin Çek Cumhuriyeti'nde sigara yasaklamasının 147 milyon dolarlık bir maliyeti olduğunu hesaplamıştır.
- Ford'un Pinto modelindeki güvenlik sorununu gidermek yerine, insanların ölüm ve yaralanma maliyetlerini hesaplayarak daha az maliyetli olacağını düşünerek sorunu çözmemiş olması, faydacılığın etik sorunlarına işaret etmektedir.
- 36:39Faydacılığın Etik Çelişkileri
- Faydacılık, topluluğun çıkarını korurken ferdin haklarını ve çıkarlarını koruyup koruyamayacağı sorusunu gündeme getirir.
- Roma kolezyumlarında insanları aslanlara sunarak binlerce insanın haz alması, on kişinin acısını karşılığında değerlendirilmesi, haz ve acının niteliksel farklarını gözetme sorunu ortaya çıkarır.
- Uluslararası ilişkilerde, kendi vatandaşların çıkarı ile diğer ülkelerin vatandaşlarının çıkarı arasındaki ayrım, fayda hesabında kritik bir yere sahiptir.
- 40:38Ahlaki Sorumluluk ve Faydacılık
- Zengin ülkelerin fakir ülkelere karşı ahlaki bir borcu olup olmadığı ve bu sorumluluğun nasıl gerçekleşebileceği tartışılıyor.
- Faydacılık içinde iki farklı ekol bulunuyor: eylem faydacılığı ve kural faydacılığı.
- Eylem faydacılığı, bir eylemin ürettiği sonuç itibariyle faydayı maksimize ediyorsa ahlaki olduğunu savunurken, kural faydacılığı bir eylemin uyduğu kuralı itibariyle faydayı maksimize ediyorsa ahlaki olduğunu belirtir.
- 43:27Kolektif Eylem Sorunu
- Sosyal bilimlerde "ortak eylem problemi" adı verilen bir sorun var: insanların kendi dar çıkarlarını aşıp kolektif iyiyi arayacakları nasıl olabilir?
- Adam Smith'in iddiasının aksine, her birey kendi çıkarını maksimize edecek şekilde davrandığında her zaman kolektif çıkar maksimize olmuyor.
- Bu sorunun en güzel karşılığı "mahkumun dianması" oyun durumunda ve "free riding" (beleşçilik) mantığıyla açıklanabilir.
- 45:44Bentham'ın Kozmopolitizmi
- Bentham radikal bir şekilde kozmopolit bir insan olarak, bir ulusun vatandaşı aynı zamanda dünyanın vatandaşı olduğunu ve ödevinin insanlığın genel iyiliği olduğunu savunuyor.
- Bentham'a göre, aileye, akrabalara, vatandaşlara ve arkadaşlara karşı olan sorumluluklarımızı yerine getirdiğimizde fayda maksimize olacağı için bunları yerine getiriyoruz.
- Bentham'a göre, bir milletin yabancı milletlere toplamda yaptığı kötülük, kendisine yaptığı iyilikten fazlaysa bu bir suçtur.
- 48:22Sömürgecilik ve John Stuart Mill
- Bentham aynı mantıkla sömürgecilikten yana değil, sömürene fayda sağlamadığını ve hem sömüren hem de sömürdüğünü zararlı hale getirdiğini düşünüyor.
- John Stuart Mill, Bentham'ın faydacı felsefesinin temellerine sadık kalsa da, sömürgecilik meselesinde farklı bir görüşe sahip.
- Mill, farklı toplumların farklı yönetim şekilleri gerektirdiğini savunuyor ve Avrupa dışı toplumların kendilerini yönetmek için gerekli "medeniyet ön şartlarını" sağlayamadıklarını düşünüyor.
- 51:42Kant'ın Barış İdeali ve Modern Liberalizm
- Kant'ın diğer ülkelerin egemenliklerine saygı, ortak yaşam ve barış gibi unsurları, modern liberalizmde farklı bir şekilde yorumlanmaktadır.
- Kant, diğer ülkelerin iç işlerine müdahale konusunda ikircikli olmasına rağmen, modern liberalizm son elli yıl içinde gelişen bir yapıda, diğer ülkelerin egemenliklerini koşullu gören ve müdahaleyi ideolojik planda meşrulaştıran bir yaklaşım sergilemektedir.
- Demokratik barış teorisi, demokrasilerin birbiriyle savaşmazken, liberal demokrasilerin liberal olmayan devletlerle daha fazla savaşkan olduğunu belirtmektedir.
- 53:02Liberal İmprudence ve Kant'ın Barış İdeali
- Liberal imprudence kavramı, liberallerin kendilerinde ahlaki üstünlük ve hakikati ellerinde tuttuklarına dair bir fikir içerisinde oldukları için ideolojik savaşlara itildiklerini ifade etmektedir.
- Kant'ın barış ve saygı ideali, Kant'ı takip eden modern liberallerde kaybolmaktadır.
- Modern liberaller, güvenlik ikilemini devletler arasında olmaktan çıkartıp liberal ve liberal olmayanlar arasında yeniden üretmiş, savaşa daha fazla ideolojik meşrulaştırma kazandırmıştır.
- 54:41Neoliberal Kurumsalcılık ve Faydacılık
- Neoliberal kurumsalcılık, faydacılığın bugünkü liberalizmdeki önemli karşılıklarından biridir ve John Rocky'ye göre, yapısalcı realizm ile kurumsalcı neoliberalizm faydacı felsefe temelinde kurulmuştur.
- Liberalizm ve realizmin modern varyantları faydacılığa doğru evrilmektedir.
- Sosyal sözleşmeci gelenek, klasik köklerine bakıldığında Locke, Rousseau, Hobbes, Kant ve Spinoza gibi düşünürleri içermektedir.
- 56:22Sosyal Sözleşmeciliğin Ahlaki Argümanları
- Sosyal sözleşmeciler, bir devletin vatandaşlarının bazı durumlarda devletlerine olan borçlarını öncelemelerinin normal bir şey olduğunu belirtmektedir.
- Devletle yapılan sözleşmenin, devletin dışındaki aktörlerle yapılan sözleşmelerden farklı olduğunu ve bu durumun normal olduğunu vurgulamaktadırlar.
- Thomas Nagel'a göre adalet, belirli bir birliğe ait bir haktır ve bu görüş, realizmle evrenselci kozopolitan liberalizm arasında bir ara çizgi oluşturur.
- 58:50İngiliz Okulu Uluslararası İlişkiler
- İngiliz okulu uluslararası ilişkilerin orijinal ekollerinden biridir ve ne realisttir, ne liberaldir, ne de anti-realizmdir.
- Bu ekol, Hobbes'un "herkes herkesin düşmanıdır" ilkesini ve Kant'ın evrensel ulus-aşırı bir birlik işbirliği olduğunu savunmasını tam olarak kabul etmemektedir.
- İngiliz okulu, Hugo Grotius'un düşüncesine dayanarak, devletlerin kendi çıkarlarının peşinde koştuğunu ancak bunların parçası olduğu bir uluslararası toplum olduğunu savunmaktadır.
- 1:01:05Hedlib'in Anarşik Toplum Fikri
- Hedlib, uluslararası anarşinin Hobbes'un anlattığı anarşiden farklı olduğunu, çünkü uluslararası ilişkilerde mülkiyet, ticaret ve endüstri bulunurken, doğa halinde bu unsurlar yoktur.
- Devletler bireyler gibi uyumazlar ve ani bir ölüm riski taşımadıkları için uluslararası anarşi daha tolere edilebilir bir ortam oluşturur.
- Hedlib, İslam medeniyetinden, Çin tarihinden ve modern Avrupa'dan örnekler vererek, devletlerin ortak çıkarlar, kimlik ve dil paylaşarak birliktelik içerisinde olabileceğini belirtmektedir.