Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Enes Avcı tarafından Paraf Akademi'de sunulan TYT Türkçe dersinin ses bilgisinin ikinci bölümüdür. Öğretmen, öğrencilere hitap ederek Türkçe dilbilgisindeki ünsüzlerle ilgili ses olaylarını anlatmaktadır.
- Video, Türkçe'deki ünsüz sertleşmesi, ünsüz yumuşaması, ünsüz düşmesi, ünsüz türemesi, kaynaştırma (koruyucu ünsüz), ulama, dudak harflerinin benzeşmesi, metatez ve ünlü düşmesi gibi ses olaylarını detaylı şekilde ele almaktadır. Her konu için örnekler verilmekte ve sınavlarda çıkabilecek zor örnekler üzerinde durulmaktadır.
- Videoda "fıstıkçı şahap" ve "çtk" ekleri, "sert erkek Kadir abimiz" kodlaması gibi pratik yöntemler kullanılarak konular anlatılmakta, ayrıca ünsüz yumuşamasına aykırı kullanım örnekleri, özel isimler ve birleşik sözcüklerde kuralların uygulanmaması gibi istisnai durumlar da açıklanmaktadır. Video, öğrencilere konuyla ilgili soru çözmeleri tavsiyesiyle sonlanmaktadır.
- 00:20Ünsüz Sertleşmesi
- Ünsüz sertleşmesi, diğer adıyla benzeşme veya ünsüz uyumu, sözcüğün son harfi "fıstıkçı şahap" harflerinden biri (p, ç, t, k) olup, üzerine "ctk" ile başlayan bir ek geldiğinde gerçekleşir.
- Sertleşme çekim eklerinde, yapım eklerinde, sayılarda, kısaltmalarda ve özel isimlerde de görülebilir.
- Sertleşme örneği: "yavaşça", "sokakta", "unutkan", "kapmak", "bitki", "seçki", "tutkun", "askı", "konuştuğum", "görüştü", "tepki", "bindokuzyüzkırkbeş", "tuik", "Zonguldak".
- 05:34Ünsüz Yumuşaması
- Ünsüz yumuşaması, diğer adıyla ünsüz değişmesi, sözcüğün son harfi "pctk" olup, üzerine ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde gerçekleşir.
- Ünsüz yumuşaması örneği: "dolabı", "ağacı", "kağıt", "renk", "çocuğu".
- Ünsüz yumuşaması, sınavlarda rakiplerden bir adım öne çıkacak zor örneklerle karşılaşılabilir.
- 07:28Ünsüz Yumuşaması Örnekleri
- Ünsüz yumuşaması, ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde t harfinin d'ye dönüşmesiyle gerçekleşir (gece, art arda, adım adım, acıkmış, yudum, fark eden).
- Ünsüz yumuşamasına aykırı kullanımlar vardır: tek heceli sözcüklerde (topu, evrakı, merakı, bloğu) ve özel isimlerde (Mehmet'e, Sinop'a) yumuşama yapılmaz.
- Özel isimlerde yumuşama yazılışta yapılmaz, sadece okuyuşta yumuşatılır.
- 11:14Sertleşme ve Yumuşama Farkı
- Sertleşme ve yumuşamayı karıştırmamak için "sert erkek Kadir abimiz" kodu kullanılabilir.
- Ses değişikliği ekte ise sertleşme, kökte ise yumuşama olarak adlandırılır.
- Değişim ekin ilk harfinde olması önemlidir.
- 12:47Ünsüz Düşmesi
- Ünsüz düşmesi üç şekilde gerçekleşir: küçültme ekleri (cık, cık, cık) geldiğinde k ünsüzü düşer (sıcak-sıcacık, büyük-büyüyecek, çabuk-çabucak).
- L ve la yapım ekleri geldiğinde k ünsüzü düşer (yüksek-yükselmek, alçak-alçalmak, seyrek-seyretmek, ufak-ufalamak).
- Asteğmen ve üst üsteğmen örneklerinde t harfi düşer.
- 15:16Tehlikeli Ünsüz Düşmesi Örnekleri
- Küçümsemek sözcüğünde k ünsüzü düşer.
- Öpücük ve gülücük sözcüklerinde ünsüz düşmesi vardır, ancak bu iki sözcük istisnai bir durumdur.
- 16:10Ünsüz Düşmesi
- C, c, c, c ekleri isimlerin üzerine gelir, ancak öpmek ve gülmek gibi fiillerin üzerine yapım eki getirilemez, orijinalleri öpüştür ve gülüştür.
- Ünsüz düşmesi örneği olarak adaş (adaştaş'tan), kalkmaktan kaldır, yeşermek (yeşilden), kızarmak (kızıldan) gibi örnekler verilmiştir.
- Ünsüz düşmesi aynı zamanda ünlü düşmesi de olabilir.
- 17:10Ünsüz Türemesi
- Ünsüz türemesi iki şekilde yapılır: yardımcı eylemlerle (etmek ve olmak) ve tek heceli sözcüklerde ünlüyle başlayan bir ek gelirken.
- Yardımcı eylemlerle ünsüz türemesi örneği: affet (af+etmek), mi (mi+etmek), zan (zan+etmek).
- Tek heceli sözcüklerde ünsüz türemesi örneği: sırrımız (sırr+ımız), hakkım (hak+ım), şıkkın (şık+ın).
- 19:41Kaynaştırma Ünsüzleri
- Kaynaştırma ünsüzleri (yardımcı ses) ünlü ile biten bir sözcüğün üzerine ünlüyle başlayan bir ek gelirken araya gelir.
- Kaynaştırma örneği: anne+yaşasın, çanta+yaşasın, iki+yaşasın, kulenin+yaşasın.
- Koruyucu ünsüz, ünlü ile biten bir sözcüğün üzerine idi, imiş, ise, ile ve iken eklerinden biri gelirken araya giren y harfidir.
- 22:27Kaynaştırma Örnekleri
- "Bunlar", "şundan", "onda", "kendince" gibi sözcüklerde kaynaştırma olabilir.
- Kaynaştırma sadece iki ünlü arasına gelmez, normal cümlelerde de bulunabilir.
- "Sabahın sekiz'inde" örneğinde de kaynaştırma vardır çünkü boşta kalan harf ysn'den biridir.
- 24:27Kaynaştırma ve Ulama
- Kaynaştırma, iki ünlü arasına gelen harflerin birleşmesi olarak tanımlanır, ancak "beklemekten beklenmek" gibi yapım ekleri kaynaştırma değildir.
- "Senin gözlerini" ifadesinde "ne" iyilik ekidir, "onun gözlerini" ifadesinde ise "ne" boşta kalır ve bu kaynaştırmadır.
- Ulama, ünsüzle bitecek ünlü ile başlayan bir kelimenin birbirine bağlanmasıdır ve virgül gibi noktalama işaretleri araya girdiğinde yapılamaz.
- 27:55Ses Olayları
- Dudak harflerinin yan yana gelmesi durumunda (m-b, b-f) ses benzeşmesi olur ve "pembe" yerine "pembe", "sümbül" yerine "sümbül" gibi söylenir.
- Özel isimlerde ve birleşik sözcüklerde ses benzeşmesi kuralına uyulmaz.
- Metatez (görüşmeme) olarak adlandırılan ses olayları vardır: toprak-torpak, yaprak-yarpak, ekşi-eşki, kirpik-kirpik.
- 30:20Ses Olaylarının Önemi
- Ses olayına uymamak yazım yanlışı olarak kabul edilir.
- Ses bilgisi konusunu öğrenmek için en az 150-200 soru çözülmesi önerilir.
- Bir sonraki video yazım kuralları konusunu ele alacaktır.