Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Yusuf Kaya adlı bir anlatıcının Türkiye ve İran arasındaki tarihsel ilişkileri anlattığı eğitici bir içeriktir. Videoda Fatih Sultan Mehmet'ten başlayarak Mustafa Kemal Atatürk, Rıza Pehlevi, İsmet İnönü, Necmettin Erbakan ve İbrahim Reisi gibi tarihi şahsiyetler yer almaktadır.
- Video, iki ülke arasındaki tarihsel ilişkileri kronolojik olarak ele almaktadır. İlk bölümde Osmanlı-İran ilişkileri, Fatih Sultan Mehmet'ten Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerine kadar olan savaşlar anlatılırken, ikinci bölümde 19. yüzyıldan günümüze kadar olan ilişkiler, Sadabat Paktı, Bağdat Paktı ve İslam Devrimi sonrası gerilimler incelenmektedir. Son bölümde ise Türkiye'nin NATO üyeliği, Amerika ile stratejik ortaklığı, İran'a yönelik nükleer silah konusundaki uluslararası ilişkiler ve son dönemdeki siyasi gelişmeler ele alınmaktadır.
- Videoda ayrıca Kürt meselesi, PKK desteği, Türkiye-Iran ilişkilerindeki siyasi İslamcılık etkileri, Trump döneminde yaşanan S-400 ve Rahip Bronson krizleri, Türkiye'nin Doğu bloğuna kayması ve ekonomik etkileri gibi güncel konular da detaylı olarak anlatılmaktadır.
- 00:07Türkiye ve İran Savaş Durumu
- Türkiye ve İran'ın savaşma durumu, Ortadoğu coğrafyasında nüfuzunu korumak isteyen ülkelerin kana bulamaktan çekinmediği bir bölgedir.
- Ortadoğu'da güç koruyan beş büyük ülke vardır: İsrail, Mısır, Suudi Arabistan, İran ve Türkiye.
- İsrail ve Mısır bu yarıştan çekildiğinden, bölgede liderlik yarışını İran, Türkiye ve Suudi Arabistan arasında sürdürüyor.
- 01:54İran ve Türkiye'nin Karşılaşması
- İran ve Türkiye, bölgede lider ülke konumunda olmak istiyor.
- İran'ın düşmanı İsrail, rakibi ise Türkiye'dir.
- Türkiye ve İran arasındaki lider rekabeti Osmanlı dönemine kadar gidiyor.
- 02:45Osmanlı ve Safevi İlişkileri
- Osmanlı Devleti kuruluşundan itibaren genişlemesini çoğunlukla batı üzerinden yaparken, doğuya yapılan seferlerin asıl amacı tehlikeyi bertaraf etmek ve birliği sağlamaktı.
- Fatih Sultan Mehmet, 1473 yılında Akkoyunlu Hanı Uzun Hasan'ı yenmesine rağmen İran'ı Osmanlı topraklarına katmamıştır.
- 1511 yılında Şah İsmail'in Safevi Devleti var olana dek Osmanlı'yı otuz yıl boyunca doğuda hiçbir kuvvet rahatsız etmemişti.
- 03:28Safevi Devleti'nin Doğuşu ve Osmanlı İlişkileri
- Şah İsmail, dedesi Cüneyd ile başlayan "Şey Macerası" ile güç kazandı ve çoğunluğu Sünni olan İran'ı kontrol etti.
- Şah İsmail, Timur'a örnek alarak Orta Asya'dan başlayıp Anadolu'yu da içine alacak kadar geniş bir devlet vücuda getirmek istemiştir.
- Sadık adamları vasıtasıyla Anadolu üzerinde etkili bir propaganda faaliyetine girişen Şah, Sivas, Tokat, Amasya, Erzincan ve Çorum'da isyanlar çıkarmıştır.
- 04:37Yavuz Sultan Selim ve Safevi İlişkileri
- Yavuz Sultan Selim'in iktidara gelmesiyle Safevi-Osmanlı ilişkileri kopmuş ve Osmanlı tarihinde ilk kez bir padişahın Doğu İran meselesini devletin öncelikli sorun olarak görmesi söz konusu olmuştur.
- Yavuz Sultan Selim, atalarının batıya yönelme fikrinden ayrılıp doğuyu hedef seçerek Çaldıran Savaşı'na girmiş ve Safevilerin kolu bacağı kırılmıştır.
- Osmanlı ve İran ilişkilerinin temel sorunu Sünni-Ciğeri çatışmasıdır.
- 06:16Osmanlı ve Safevi Savaşları
- Kanuni Sultan Süleyman defalarca İran üzerine sefere çıkarak Safevileri bozguna uğratmıştır.
- Osmanlı ve Safevi 16. ve 17. yüzyıllarda defalarca kez savaştılar, Baghdad ve Tebriz gibi topraklar sürekli el değiştirdi.
- 1639 yılında imzalanan Kasrı Şirin Antlaşması ile Türkiye-İran sınırı belirlendi ve bu anlaşma günümüzde dahi geçerliliğini koruyarak Ortadoğu'da emperyal cetvelle çizilmemiş yegane sınır olmuştur.
- 07:42İngilizler ve Ruslar Arasındaki İlişkiler
- 19. yüzyılda İngilizler ve Ruslar, birbirleriyle girdikleri mücadeleyi 20. yüzyılda bitirme kararı alarak dostluk kurmuşlardır.
- Bu durum Osmanlı ve özellikle İran'da büyük bir kırılma yaratmıştır; İran nüfus sağlarına ayrılarak fiilen parçalanmış, Osmanlı ise Rusya ve İngiltere'nin hedef haline gelmiştir.
- 09:30Atatürk ve Rıza Pehlevi Dönemi İlişkileri
- Birinci Dünya Harbi'nden sonra bağımsız devletler olarak yeniden kurulan Türkiye ve İran, modernleşmek ve güvenliklerini sağlamak için birbirlerine ihtiyaç duymuştur.
- Rıza Şah, modernlikleri takip ederek ülkeyi sanayi ekonomisine çevirip yükseköğretim zeminini atmış, Atatürk'ü de ilham alan Rıza, Türkiye ile üst düzey işbirliği ve iyi ilişkiler geliştirmiştir.
- Türkiye, İran ve Irak üçgeninde Kürt aşiretlerinin ayaklanmaları üç ülkede rahatsız ediyordu, ancak Sadabat Paktı'nın oluşmasıyla bu sorun çözüme kavuşmuştur.
- 10:03İsmet İnönü Dönemi İlişkileri
- İsmet İnönü döneminde Türkiye-İran ilişkileri karman çorman bir hal almış, İran daha önce olduğu gibi yine İngilizler ve Ruslar tarafından işgal edilmiş, bu durum Türkiye'yi rahatsız etmiştir.
- Sovyetler Birliği, İran içindeki sol ve ayrılıkçı hareketleri desteklemeye başlamış, Kürtler Mahabatta Türkiye'ye sınırdaş bir Kürt devleti kurmuşlardır.
- İnönü, İran'ın toprak bütünlüğünün bozulmasından ve İran'ın Sovyetler'e girmesinden endişe duymuş, İran'ın Güney Azerbaycan'ın özerkliğinin kaldırılmasında destek vermiştir.
- 10:57Soğuk Savaş Dönemi İlişkileri
- Menderes döneminde Türkiye ve İran, Sovyetler tehdidi dolayısıyla kendi güvenliklerini sağlayabilmek için Batı bloğunda yer almıştır.
- İki ülke de Batı bloğunda yer alarak birbirlerine yakınlaşmış, 1955 yılında Bağdat Paktı'na dahil olmuşlardır.
- 1970'lerin sonlarında gerçekleşen İslam Devrimi ile İran Batı İttifakından çıkarak Ortadoğu'da Batı eksenine karşı bir direnç noktasına dönüşmüştür.
- 11:25İslam Devrimi Sonrası İlişkiler
- İslam Devrimi sonrası İran, devrimi ihraç etme çabaları içinde Türkiye'de Hizbullah'ı desteklemiştir.
- Radikal yöntemlerle çözüm arayan İran'ın yerine, Türkiye'de daha ılıman görülen Milli Görüş hareketini desteklemek istemiştir.
- İslam Devrimi, Türkiye-İran ilişkilerinde olumsuzluk yaratmıştır; laik Türkiye, İslam üzerine kurulan yeni ayetullah yönetiminin kendisine sıçramasından korkmuş, İran ise Türkiye'nin kendisine tehdit yaratacağını düşünmüştür.
- 12:311980'ler ve 1990'lar İlişkileri
- Bu rekabet ortamında İran, 1980'ler ve 1990'lar arasında PKK'ya açık ve aktif bir şekilde destek vererek Türkiye'deki laik sistemi zayıflatma siyaseti gütmüştür.
- Türk siyasal İslamcılığı'nın İran algısı değişmiş, Sunnilik ve Şiilik temelindeki çatışma algısı geri plana atılarak İslam birliği fikri üzerinden işbirliği söylemi geliştirilmiştir.
- Türk siyasal İslamcıları İran'ın PKK'ya verdiği desteği genellikle göz ardı etmiş, Kürt meselesini aslen bir kemalist sorun olarak görmüşlerdir.
- 13:242000'li Yıllar İlişkileri
- İslam Devrimi sonrası Türkiye-İran ilişkilerinde 1980'lerden 2000'li yıllara kadar karşılıklı güvensizlik hakim olmuştur.
- AK Parti'nin iktidara gelmesiyle Türkiye ve İran arasında daha ılımlı bir ilişki cereyan etmiştir, ancak İran Türkiye'nin bölgede etkinliğinin artmasına müsaade etmemiştir.
- Amerika'nın Irak'ı işgal etmesiyle Türkiye ve İran, kıçı sağlama almak için beraber işbirliklerine gitmiş, İran PKK'yı terör örgütü olarak tanıması için baskı yapılmıştır.
- 14:23Amerika'nın Ortadoğu'daki Rolü
- Amerika'nın bu konularda karışmasının sebebi Türkiye'nin NATO üyesi olması ve Amerika ile stratejik ortak olarak takılmasından kaynaklanmaktadır.
- ABD ve Avrupa ülkeleri, Türkiye dahil olmak üzere İran'a nükleer silah konusunda ultimatom vermiştir.
- Trump'ın iktidar yıllarında Türkiye-Amerika ilişkilerinde kopmalar yaşanmış, S-400 ve Bronson gibi krizler Türkiye'nin Rusya, Çin ve İran'dan oluşan doğu bloğuna kaymasına sebep olmuştur.
- 15:01Türkiye-Iran İlişkileri ve Ortadoğu Siyaseti
- Türkiye-Iran ilişkilerinin inişli ve çıkışlı olduğu söylenebilir.
- İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, dış politika önceliklerini bölge devletleri ve komşularla olan ilişkiler olarak belirtmiştir.
- Reisi, komşu devletlerle iyi ilişkiler amaçlarken, İran'ın Ortadoğu'daki nüfuz arayışlarını desteklemeye devam etmektedir.
- Türkiye, İran gibi silahlı örgütleri destekleyecek kadar agresif bir tutum sergilememektedir.