Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir konuşmacının Türkiye'nin Orta Asya ülkeleriyle olan ilişkilerini anlattığı eğitim içeriğidir. Konuşmacı, pandemi nedeniyle evde çekim yapmak zorunda kaldığını belirtmektedir.
- Video, Türkiye-Türkmenistan ilişkilerinin 1991'den günümüze kadar olan tarihsel gelişimini kronolojik olarak ele almaktadır. Özal döneminden başlayarak Demirel, Sezer ve Erdoğan dönemlerine kadar olan süreçte Türkiye'nin Orta Asya ile ilişkilerinin gelişimi, enerji projeleri, ekonomik ilişkiler ve kültürel etkileşimler detaylı şekilde anlatılmaktadır.
- Konuşmacı, Türkiye'nin Orta Asya'daki ilişkilerinin hala "emekleme aşamasında" olduğunu ve daha fazla ilerleme gerektiğini vurgulamaktadır. Ayrıca, Çin'in Orta Asya'ya nüfuz etmesinin Türkiye'nin bu bölgedeki rekabetini zorlaştırdığı ve Türkiye'nin pragmatik bir yaklaşımla bu ülkelerle ilişkilerini geliştirmesi gerektiği belirtilmektedir. Video, konuşmacının bir sonraki videoda Kazakistan'a geçeceğini belirtmesiyle sona ermektedir.
- Video Çekim Mekanı Değişikliği
- Videoda Türkiye-Türkmenistan ilişkileri ele alınacak.
- Normalde dışarıda çekilecek olan video, pandemi nedeniyle karantina ve sokağa çıkma yasağı nedeniyle evde mutfak bölümünde çekildi.
- Türkmenistan konusu şimdilik kapatılacak, ileride gündem olursa değerlendirme yapılacak.
- 01:58Video Serisi Hakkında Bilgilendirme
- Bir olayın arka planını görmek için tarihsel süreç, toplumsal yapı, siyaset, dini yapı ve örf-adetine bakmak gerekir.
- Zaman geldikçe dünya politikası, Rusya, İran, Çin, Amerika ve Avrupa Birliği'nin Orta Asya politikaları ele alınacak.
- Türkiye'nin Orta Asya politikaları ve büyük güçlerin Orta Asya politikaları oynatma listesi oluşturulacak.
- 03:41Türkmenistan'ın Bağımsızlığı ve Soğuk Savaş Sonrası Dönem
- Türkmenistan 1991 yılında bağımsızlığını kazandı.
- Soğuk savaş sona erince Doğu bloku ile Batı bloku arasındaki rekabet son buldu ve Orta Asya'da bir göç ve güç boşluğu oluştu.
- Sovyetler Birliği'nin etkisi kalktı ve Ruslar ekonomik krize girdi.
- 05:08Türkiye'nin Orta Asya Politikası
- Türkiye ile Amerika, Orta Asya'daki güç boşluğunu doldurmak için girişimde bulundu.
- Amerika'nın 1947'de George Can'ın "Bay X" adlı çevreleme politikası kapsamında Türkiye'ye destek verip Orta Asya üzerinde nüfuz elde etmeye çalıştı.
- Türkiye, Orta Asya ile kültürel ve soy bağları nedeniyle bu bölgede anahtar görevi verildi.
- 07:05Turgut Özal Dönemi ve Türkiye'nin Orta Asya Politikası
- Turgut Özal, pragmatik bir lider olarak Orta Asya ile kültürel ve ekonomik bağlar kurmaya çalıştı.
- Türkiye, Orta Asya'da TİKA (İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı) ve EXIMBANK gibi enstrümanlar kullanarak nüfuz etmeye çalıştı.
- EXIMBANK aracılığıyla Kazakistan'a 200 milyon dolar, Kırgızistan'a 75 milyon dolar, Özbekistan'a 250 milyon dolar ve Türkmenistan'a 90 milyon dolar kredi verildi.
- 09:43Türk Ortak Pazarı Fikri
- 1992'de Türkçe konuşan ülkelerin devlet başkanları zirvesi düzenlendi.
- Bu zirve 1992-2000 yılları arasında devam eden bir zirveler bütünü oluşturdu.
- 1992'deki zirvede Azerbaycan'ın lideri Ebulfez Elçibey, Türkiye'nin Türk Ortak Pazarı kurulması tezine tek destek veren lider olarak göründü.
- 11:30Türk Ortak Pazarı ve Orta Asya İlişkileri
- Özal 1992 yılında Türk Ortak Pazarı fikrini ortaya atmış, ancak Orta Asya ülkeleri bu fikre sıcak bakmamışlar.
- Orta Asya ülkeleri Sovyetlerden yeni bağımsızlığını kazanmış, Rusya'nın 100-150 yıllık hakimiyeti nedeniyle Türkiye'yi "abi" olarak görmek istememişler.
- Türkiye'nin Orta Asya'daki potansiyeli yetersizdi; milyarlarca dolarlık kalkınma ihtiyaçları olan bu ülkelerde sadece küçük yardımlar sağlayabiliyordu.
- 14:14Alfabeler ve İlişkiler
- Orta Asya'da Latin alfabesine geçme süreci olan ülkeler (Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan) Türkiye'den Latin alfabesi klavyeli daktilo istemişlerdi.
- Türkiye bu talepleri karşılayamamış, Orta Asya'da etkinlik kurabilme potansiyeli çok azdı.
- Özal'ın düzenlediği gezilerde iş adamları yolsuzluğa bulaşmış, bu da ilişkileri olumsuz etkilemiş.
- 16:07Türkmenistan İlişkileri
- Türkiye'nin Orta Asya ülkeleriyle ilişkileri çoğunlukla eğitim ve kültür üzerinden gelişmiş, ancak Türkmenistan'da üniversite kurulamamış.
- Türkmenistan dünyada doğalgaz rezervleri açısından dördüncü sırada yer alıyor ve yılda 90-91 milyar metreküp doğalgaz üretiyor.
- Türkmenistan'ın ürettiği doğalgazın %10'u iç pazarına, %90'u ise Rusya'nın Gazprom şirketi aracılığıyla dış pazarlara satılıyor.
- 18:29Doğalgaz Boru Hattı Projeleri
- 1991'de Türkmenistan Petrol Bakanı Nazar Suyun Türkiye'yi ziyaret ederek, üretilen doğalgazın bir kısmını Türkiye'ye satma önerisi yapmış.
- Üç farklı boru hattı projesi belirlenmiş: Hazar'ın kuzeyi, güneyi ve ortası üzerinden.
- Hazar'ın statüsü belli olmayan bir göl olduğu ve beş devletin kıyısı olduğu için kaynakların paylaşımı konusunda yıllarca çözümsüz kalmış.
- 22:19Türkmenistan'ın Enerji Sorunları
- 1990'lar ve 2000'ler boyunca Türkmenistan'ın Trans-Hazar petrol boru hattı projesi hayata geçirilemedi.
- Türkmenler petrol ve doğalgazını batıya aktaramadı, en son "Tabi" denilen Türkmenistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan hattı üzerinden doğuya satmayı denediler.
- Türkmenler o dönemde tamamıyla Rusya'ya bağımlıydı ve enerji meselesini halledemediler, boru hattı olmasa da gemilerle enerji gönderiyorlardı.
- 24:05Ekonomik İlişkiler
- Türkiye, Eko adı altında ekonomik işbirliği örgütü kurdu ancak İran'ın da dahil olması nedeniyle bu örgüt sonradan yürümedi.
- Eko hala hukuken devam ediyor ancak fiili olarak bitmiş durumda.
- Özal döneminde romantik politikalar vardı, Demirel döneminde ise real politik farkına vardılar ve ilişkileri gerçekçi bir şekilde değerlendirmeye başladılar.
- 26:50Cumhurbaşkanları Dönemindeki İlişkiler
- Ahmet Necdet Sezer döneminde bölge ilişkileri daha çok askeri ilişkilere yöneldi, Özbekistan ordusunda eğitimler verildi.
- 1993'ten 2000'e kadar her sene yedi zirve yapıldı, ancak 2000'den sonra beş yıl boyunca zirveler yapılmadı.
- Türkiye'nin ekonomik krize girmesi ve Erdoğan'ın iktidara gelmesiyle Orta Asya'ya olan odaklanma azaldı.
- 28:10İlişkilerin Gelişimi
- Özal döneminde ilişkiler sıfırdan başladı ve arttı.
- Demirel döneminde politikanın gerçeğine varıldı ve normal seyir devam etti.
- Sezer döneminde ilişkiler arttı, ancak Cumhurbaşkanı'dan çıkınca ve başbakan düzeyine inince Erdoğan döneminde düşüş seyri gerçekleşti.
- 29:12Türkiye'nin Orta Asya İlişkileri
- İlk yıllarda Türkiye'nin Orta Asya'ya ilgisi azaldı, 2006'da Antalya'da gerçekleştirilen zirvede Türkmenistan başkan düzeyinde değil elçilik olarak temsil edildi.
- 2006 Aralık'ta Niyazov öldü ve yerine 2007'de Berdimuhamedov geldi, bu dönemde Türkiye-Türkmenistan ilişkileri iyi seyirler göstermedi.
- Abdullah Gül döneminde Türkiye'nin Orta Asya'ya yönelik ilişkileri gelişsin diye çaba sarf edildi, Abdullah Gül Türkmenistan'a üç kez ziyaret etti.
- 30:44Ahmet Davutoğlu Dönemi ve Erdoğan Dönemi
- Ahmet Davutoğlu'nun "Stratejik Derinlik" kitabında Türkiye'nin komşularla sıfır politikası ve bölgesel güç olması için dizayn edilmiş bir politika benimsendi.
- Erdoğan'ın 2014'te cumhurbaşkanı olmasıyla eski ilgi düşüşe geçti, AK Parti'nin ilk döneminde Avrupa Birliği normları uygulanırken, Erdoğan döneminde siyasal İslamcı ekol benimsendi.
- Orta Asya ülkelerinin başkanları seküler bir zihniyete sahip olduğu için Türkiye'yi Atatürk'ün izinde giden bir ülke olarak görüyorlardı, ancak Erdoğan döneminde Türkiye'nin siyasal İslam yolundan gittiği için bu ilgi azaldı.
- 34:07Türkiye-Orta Asya İlişkilerinin Ekonomik Boyutu
- 2014'ten itibaren Türkiye-Türkmenistan ilişkileri ekonomik anlamda negatif bir seyre doğru gitti, ihracat 2014'te 2,20 milyar dolardan 2017'de 1 milyar dolara düştü.
- İthalatta da düşüş oldu, 2014'te 623 milyon dolarlık ithalat 2017'de 400 milyon dolara düştü, ancak 2018'den sonra ithalat artmaya başladı.
- 2019-2020 civarında Türkiye'nin Orta Asya'daki varlığı yeniden artmaya başladı, ancak pandemi ve Çin'in Orta Asya'ya nüfuz etmesi nedeniyle istenilen düzeye ulaşamadı.
- 37:31Türkiye'nin Orta Asya'daki Durumu
- Türkiye-Türkmenistan ilişkileri ve diğer Orta Asya ülkeleriyle ilişkiler hala emekleme aşamasında, daha hızlı ilerleme gerekiyor.
- Bu ülkeler hem enerji açısından zengin hem de ucuz işçilik açısından önemli.
- Türkiye'nin Orta Asya'daki varlığını artırmak için daha fazla çaba sarf edilmesi gerekiyor.
- 38:07Orta Asya Ülkeleriyle İlişkiler
- Ekonomik ve kültürel olarak yakın olan Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızistan, Kazakistan ve Tacikistan gibi ülkelerle ilişkiler kurmak gerekiyor.
- Bu ülkelerde varlık göstermeyince Ruslar, Çinliler ve Amerika gibi ülkeler gelip varlık gösteriyor.
- Türkiye dünyanın yirmi büyük ekonomik gücü arasında yer alıyor ve etkisini yaymak istiyorsa bu coğrafyayı es geçmemeli.
- 39:26Enerji Bağımlılığı ve Pragmatik Yaklaşım
- Türkiye enerji fakiri bir ülke olarak enerjisini %90-95'i dışarıdan alıyor.
- Devletler duygusal reflekslerle değil, pragmatik, faydacı ve gerçekçi bir zeminde yönetilmeli.
- Türkçü-Turancı kafası ideolojisi veya siyasal İslamcı, seküler gibi zıtlıklar bir kenara bırakılmalı.
- 41:01Türkmenistan İlişkileri
- Türkmenistan'ın potansiyeli ve iş sahaları değerlendirilmeli, Türkiye'den yatırım gitmesi gerekiyor.
- Türkmenistan'dan Türkiye'ye çok sayıda kişi geliyor, özellikle İstanbul'da yoğun bir Türkmen akını var.
- Son yıllarda Türkmenistan'da Türkçe öğrenme oranı artmış, ortak Latin alfabesine geçilmiş ve Türkmenistanlılar Rus kültürünü bırakıp Türk dizilerini izlemeye başlamışlar.
- 43:07Kültür Diplomasisi ve Enerji
- Türk dizileri ve filmleri bir nevi kültür diplomasisi olarak görülüyor ve yumuşak güç olarak değerlendiriliyor.
- Türkiye'nin Orta Asya'da etkin olması için okullar, üniversiteler, fabrikalar kurulması ve yatırımlar yapılması gerekiyor.
- Enerji açısından Orta Asya'ya ekmek gibi, su gibi ihtiyaç duyuluyor ve Trans Hazar petrol boru hattı projesinin hayata geçmesi için çaba gösterilmeli.
- 45:30Gelecek Planları
- Konuşmacı Türkmenistan meselesini burada bir virgül atarak ileride konu geldikçe daha iyi ifade edeceğini belirtiyor.
- Bir sonraki videoda Kazakistan'a geçeceğini ve orada epeyce dolaşacağını söylüyor.