Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin beşeri coğrafya dersi formatında Türkiye'nin nüfus sayımları ve nüfus politikaları hakkında verdiği eğitim içeriğidir.
- Video, nüfusun tanımı ve nüfus sayımı kavramlarıyla başlayıp, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemindeki nüfus sayımlarını kronolojik olarak anlatmaktadır. Ardından Türkiye'nin 1923'ten günümüze kadar olan nüfus politikalarını üç ana dönemde incelemekte, 2023 yılı verileriyle güncel nüfus durumu, doğurganlık oranları ve yaş grupları hakkında bilgiler sunmaktadır. Son bölümde ise Türkiye'nin coğrafi bölgelerinin nüfus yoğunlukları, sektörel dağılımı ve yerleşim şekli ele alınmaktadır.
- Video, KPSS sınavına hazırlanan öğrenciler için önemli bilgiler içermekte olup, nüfus verilerinin nasıl analiz edileceği ve sınavlarda dikkat edilmesi gereken noktalar vurgulanmaktadır. Türkiye'nin 2023 yılında %1,10 oranında nüfus artışının yaşadığı, ortalama ortanca yaşının 34 yaşında olduğu ve yaşlanma sürecinin devam ettiği gibi güncel veriler de paylaşılmaktadır.
- 00:10Nüfus Kavramı ve Sayımı
- Nüfus, sınırları belli bir alanda, belli bir zaman diliminde yaşayan insan sayısına verilen isimdir.
- Nüfus sayımı, nüfusun nicelik (sayı) ve nitelik (kalite) özelliklerini belirlemeye yönelik bir işlemdir.
- Ülkeler geleceği ve kalkınmayı planlamak için nüfus sayımı yaparlar.
- 01:32Nüfus Sayımlarının Sonuçları
- Nüfus sayımının doğrudan sonucu: nüfus miktarı, cinsiyet dağılımları, yaş grupları, sektörel dağılım, okuryazarlık ve doğurganlık.
- Nüfus sayımının dolaylı sonucu: kişi başına düşen milli gelir ve nüfus yoğunluğu.
- Kişi başına düşen milli gelir hesaplamak için gayri safi milli hasıla bilinmesi gerekir, nüfus yoğunluğu hesaplamak için alan bilinmesi gerekir.
- 02:58Osmanlı'da Nüfus Sayımları
- Osmanlı'da ilk nüfus sayımı 1831 yılında II. Mahmut tarafından yaptırılmış, ancak modern bir sayım değildi.
- 1844 yılında Abdülmecid tarafından yaptırılan sayım, kimlik belgesi vermek amacıyla yapılmıştır.
- Osmanlı sayımlarında nüfusun tüm nitelik ve nicelik özellikleri ortaya dökülmemiş, özellikle kadınlar, yaşlılar ve çocuklar sayılmamıştır.
- 04:06Cumhuriyet Döneminde Nüfus Sayımları
- Cumhuriyet tarihinde ilk modern nüfus sayımı 1927 yılında yapılmış, ancak nüfus artış hızı bulunamamıştır.
- 1935 yılında ikinci sayım yapıldığında, sonu ve beş ile biten yıllarda sayım yapılacağı yasası çıkarılmıştır.
- 1935-1990 arasında beş yılda bir, 1990-2000 arasında on yılda bir sayım yapılmıştır.
- 06:24Özel Sayımlar
- 1987 yılında sadece seçmenlerin sayımına yönelik bir sayım yapılmıştır.
- Bu sayımda 18 yaş üzeri sayılmış, tam bir nüfus sayımı değil, seçmene yöneliktir.
- Nüfus kütükleri 1990 yılından kaldığı için oy verecek nüfusu tespit etmek zordu, bu nedenle seçim öncesi sadece oy vereceklerin sayılması sağlanmıştır.
- 07:07Türkiye'de Nüfus Sayımı Yöntemleri
- Türkiye'de son sokağa çıkma yasağı uygulanarak yapılan evde nüfus sayımı 2000 yılında yapılmıştır.
- 2007'den itibaren Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) uygulanmaya başlanmıştır.
- ADNKS ile nüfus sayımı artık 365 gün 24 saat sürekli olarak yapılır ve veriler 31 Aralık gecesine kadar derlenir, sonra düzenlenerek Şubat ayında yayımlanır.
- 09:00Türkiye'nin Nüfus Değişimleri
- Türkiye Cumhuriyeti'nde nüfus artış hızı hiçbir zaman eksi olmamış, nüfus miktarı daima artmıştır.
- Cumhuriyet tarihi boyunca nüfus yoğunluğu da sürekli artmıştır.
- Türkiye'de nokta nokta nüfus artışı fazla olan yerlerde doğum fazladır ve bu artış doğu bölgelerinde daha fazladır.
- 11:35Nüfus Artışının Sonuçları
- Nüfus artışının olumlu sonucu olarak iş gücünün ucuzlaması, ülkenin kalkınması ve gelişmesi açısından avantaj sağlar.
- Nüfus artışının olumsuz sonuçları arasında kalkınma hızının düşmesi ve doğal kaynakların tükenebilmesi bulunmaktadır.
- Hızlı nüfus artışı, ülkenin kaynaklarını tüketirken işsizlik oranını da artırmaktadır.
- 14:15Türkiye'nin Nüfus Politikaları
- Cumhuriyet'in ilk yıllarında (1923-1965) temel motivasyon nüfus artış hızını artırma yönündeydi.
- 14:37Türkiye'nin Nüfus Politikaları
- 1923-1965 yılları arasında Türkiye nüfus artış hızını artırıcı politikalar uygulamıştır.
- 1965-1980 yılları arasında nüfus artış hızını azaltma politikalarına geçilmiştir.
- 1980'lerden sonra nüfus politikaları nicelikten niteliğe doğru yön değiştirmiş, "iyileştirme politikası" uygulanmaya başlanmıştır.
- 16:10Nüfus Politikalarının Gelişimi
- 2005'ten sonra Türkiye nüfus artış hızı düşmeye başlamış ve ciddi problemlere dönüşebilecek durumlar ortaya çıkmıştır.
- 2005'ten sonra tekrar nüfus artış hızını artırıcı politikalar gündeme gelmeye başlamış, 2014'ten sonra bu politikalar hız kazanmıştır.
- 2014'ten sonra anne-baba çalışırken çocuk bakımı için anne-baba anne-baba maaşları, üniversite evliliklerinde KYK borcu siliş ve evlenenlere faizsiz kredi gibi teşvikler uygulanmaya başlanmıştır.
- 18:051923-1965 Döneminde Nüfus Artırma Politikalarının Dayanakları
- 1923 yılında yeni bir cumhuriyet kurulmuş, ülkenin kalkınma ihtiyacı varken savaşlarda hayatını kaybeden genç ve dinamik nüfusun yerine koyması gerekiyordu.
- Tarımda makineleşme yeterli olmadığı için tarlaların sürülmesi, toplanması ve hasat edilmesi için insan gücü gerekiyordu.
- Ülke savunması açısından asker gerekliliği nedeniyle nüfus artış hızı artırmaya çalışılmıştır.
- 19:391923-1965 Döneminde Nüfus Artırma Politikaları
- Çok çocuklu aileler yol ve gümrük vergisinden muaf tutulmuştur.
- Nokta nokta kontrol yöntemleri (doğum kontrol yöntemleri) ithalatı yasaklanmıştır.
- Evlilik yaşı 18'den 17'ye düşürülmüş ve çok çocuklu ailelere üstün hizmet madalyası takılmıştır.
- 23:161965 Sonrası Nüfus Politikaları
- 1960 yılında Devlet Planlama Teşkilatı kurulmuş ve 1963 yılında Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı yayınlanmıştır.
- 1965 yılında Aile Planlaması Kanunu çıkarılmıştır.
- 24:10Aile Planlaması Kanunu ve Nüfus Politikaları
- Cumhuriyet'in ilk yıllarında nüfus artışı için yasal yükümlülükler vardı ve devlet sürekli kontrol ediyordu.
- 1965'te Aile Planlaması Kanunu çıkarılarak nüfus politikası serbest bırakıldı, doğum kontrol yöntemleri ithalatı serbestlendi ve nüfus artışını teşvik eden yasal yükümlülükler ortadan kaldırıldı.
- 1960'larda Almanya işçi göçü anlaşması kapsamında Türkiye'den işçi göçü teşvik edildi, bu da nüfus artışını düşürmeye yönelik bir politikaydı.
- 26:43Nüfus Politikalarının Değişimi
- 1980 yılından itibaren nüfus politikaları nicelikten niteliğe (kaliteli, eğitimli, sağlıklı, sosyal güvenlikli yaşam) yöneldi.
- 1980'lerde Türkiye nüfusunun yarıdan fazlası kentlere göç etti ve kadınların iş hayatına katılmasıyla doğum oranları düştü.
- 2005 yılından sonra nüfus artışının artırılması gerektiği görülmeye başlandı ve 2014'ten itibaren nüfus artış hızını artırmaya yönelik düzenlemeler yapıldı.
- 29:302023 Nüfus Verileri
- 2023 yılının nüfus verilerinde Cumhuriyet tarihinin en düşük nüfus artış hızı olan %1,10 kaydedildi.
- Önceki en düşük artış hızı 2019-2020 döneminde %5,50 olarak kaydedilmişti.
- Nüfus artış hızı verileri bir yıl geriden gelir, bu nedenle 2024 KPSS sınavında geçerli veri 2023 yılı verileridir.
- 34:06Türkiye'nin Nüfus Artışı ve Doğurganlık Durumu
- Türkiye'nin 2023 yılı nüfus artışı binde 1,1 olarak gerçekleşmiş olup, nüfus eksiye düşmemiş, her zaman artmış durumdadır.
- Türkiye'de nüfus artışı düşük seviyede gerçekleşmiş olup, bir yılda sadece 92 bin kişi artmış, 235 bin kişi yurtdışına göç etmiş ve 450-500 bin civarında yıllık normal ölüm yaşanmıştır.
- Türkiye'de doğurganlık oranı eskiye göre azalmaktadır ve doğu kesimde batıya göre daha yüksektir; en yüksek doğurganlık Güneydoğu Anadolu Bölgesi (GTA) ve Doğu Anadolu Bölgesi'nde yaşanmaktadır.
- 36:43Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
- Türkiye'de 0-14 yaş grubunda yer alan çocuk nüfusu oranı toplam nüfus içinde azalmaktadır.
- 15-24 yaş aralığındaki genç nüfus oranı da toplam nüfus içinde azalmaktadır.
- 65 yaş üzerindeki yaşlı nüfus oranı ise toplam nüfus içinde artmaktadır, özellikle ortalama yaşam süresi besleme ve sağlık koşullarının gelişmesiyle uzamaktadır.
- 39:14Nüfus Piramidi ve Ortanca Yaş
- Türkiye'nin nüfus piramidinde taban daralmakta, tavan genişlemektedir; tabanın daralması doğurganlığın azaldığını, tavanın genişlemesi ise ortalama yaşam süresinin uzadığını göstermektedir.
- Türkiye'de ortanca yaş (ortalama yaş) günden güne artmaktadır ve ülke ortalaması 34 yaşa ulaşmıştır.
- Ortanca yaşın en yüksek olduğu il Sinop, en düşük olduğu il ise Şanlıurfa'dır; Şanlıurfa'da çok doğum olmasına rağmen yaşlanma yaşanmaktadır.
- 42:19Türkiye'nin Nüfus Yapısı
- Doğum oranının fazla olduğu yerlerde ortanca yaş düşerken, doğumun az olduğu yerlerde ortanca yaş yükseliyor.
- Türkiye'de yaş bağımlılık oranı, çalışma çağındakilerin (15-65 yaş) bakmak zorunda olduğu 14 yaş altı ve 65 yaş üstü toplamlarına olan bağımlılık oranıdır.
- Yaş bağımlılık oranının en yüksek olduğu il Şanlıurfa'dır ve bu durum doğurganlıktan kaynaklı çocuk nüfusun fazla olması nedeniyledir.
- 44:00Nüfusun Cinsiyet Dağılımı ve Okuryazarlık
- Türkiye nüfusunun %50,10'u erkek, %49,90'u kadınlardan oluşmaktadır ve 1940 yılından sonra kadın oranı hiçbir zaman erkek oranından fazla olmamıştır.
- Türkiye'de 6 yaş üzerindekilerin %97,40'u okuryazardır ve bu oran Cumhuriyet'in ilk yıllarına göre önemli ölçüde yükselmiştir.
- Erkek okuryazar oranı kadın oranından daha yüksektir ve batıdaki okuryazarlık oranı doğuya göre daha yüksektir.
- 47:01Kentleşme Oranı
- Türkiye'de kentleşme oranı %90'ların üzerinde olup, nüfusun %93'ü kentlerde, %7'si kırsal kesimde yaşamaktadır.
- Kentleşme oranı %50'yi 1980-1985 yılları arasında geçmiştir ve 2012 yılında çıkarılan Büyükşehir Yasası ile bir anda kentleşme oranı %14 artmıştır.
- Kentleşmenin artışında küçük yerleşmelerin nüfusunu artırarak kentsel alana dönüşmesi, kırdan kente göçün artması ve Büyükşehir Yasası etkili olmuştur.
- 50:04Çalışanların Sektörel Dağılımı
- 15-64 yaş aralığında çalışan aktif nüfusun en çok çalıştığı sektör hizmettir, ikinci sırada sanayi, üçüncü sırada tarım gelmektedir.
- Türkiye'nin ekonomik faaliyet kollarına dağılım bakımından gelişmiş bir ülke görünümüne ulaştığını göstermektedir.
- Doğurganlık oranının düşük olması, yaşlı oranının artması, nüfus artışının düşük olması ve tarım yerine sanayi ve hizmet sektörlerinde çalışanların artması Türkiye'nin gelişmiş bir ülke olarak görülmesini sağlayan etmenlerdir.
- 51:32Sektörel Dağılım
- Birincil sektör (primer sektör), toplayıcılık, avcılık, balıkçılık, tarım, hayvancılık, ormancılık ve madencilik gibi faaliyetleri kapsayan, daha düşük bilgi birikimiyle ve insan gücüne dayalı sektörlerdir.
- İkincil sektör (sekonder sektör), birincil sektörde elde edilen hammaddeleri mamul maddeye dönüştüren imalat ve sanayi sektöründeki çalışanları kapsar.
- Üçüncü sektör (tersiyer sektör), hizmetler sektörü olarak da bilinen satış, sunuş, pazarlama, eğitim, sağlık, ulaştırma, haberleşme ve bankacılık gibi sektörleri içerir.
- 55:33Dördüncü ve Beşinci Sektörler
- Dördüncü sektör (kuaterner sektör), bilişim, yazılım gibi sektörlerde çalışan kafa elemanlarını kapsar.
- Beşinci sektör (quintersel sektör), CEO'lar, üst düzey yöneticiler, icra kurulu başkanları, mütevelli heyeti üyeleri ve üst düzey bürokratları içerir.
- 56:38Nüfusun Coğrafi Dağılımı
- Seyrek nüfuslu yerler arasında Sinop çevresindeki Küre Dağları, Marmara Bölgesi'ndeki Gelibolu ve Biga yarımadası, Ege Bölgesi'ndeki Mentese yöresi, Teke ve Taşeli karstik platoları yer alır.
- Türkiye'nin en az yağış alan ve kuraklık nedeniyle seyrek nüfuslu yerleri Tuz Gölü çevresi ve Güneydoğu Anadolu'nun güney kesimi (Gaziantep ve Şanlıurfa'nın Suriye sınırına yakın kesimleri)dir.
- Dağlık ve engebeli araziler nedeniyle seyrek nüfuslu yerler arasında Hakkari, Sivas, Tunceli, Çoruh Kelkit Oluğu, Ardahan-Kars platoları ve Bayburt bulunur.
- 1:01:47Türkiye'nin Arazi Yapıları
- Doğu Karadeniz Dağları'nın arkasında kalan yamaçlar, Çoruh Irmağı'nın yarmış olduğu dar ve derin vadilerden oluşur ve bu dağlık engebeli yapıya sahiptir.
- Türkiye'de kurak ve düz araziler Tuz Gölü çevresi, Güneydoğu'nun güneyi ve İğdır Ovası'dır.
- Ulaşım yollarının sapağında kalan ve ulaşım yolları ile bağlantılı olmayan yerler Gelibolu ve Biga'dır.
- 1:03:36Türkiye'de Sık Nüfuslu Yerler
- Marmara Bölgesi'nde en sık nüfuslu yerler İstanbul, Kocaeli, Sakarya ve Bursa hattıdır.
- Ege Bölgesi'nde en sık nüfuslu yerler İzmir, Aydın ve Manisa çevresidir.
- Akdeniz Bölgesi'nde sık nüfuslu yerler Antalya'nın merkezi ve kıyıdaki ilçeleri (Manavgat, Alanya, Serik) gibi yerlerdir.
- 1:05:07Türkiye'de Sık Nüfuslu Yerler (Devam)
- Karadeniz Bölgesi'nde sık nüfuslu yerler Zonguldak çevresi, Orta Karadeniz'de Samsun, Doğu Karadeniz'in kıyıları (Giresun, Trabzon, Rize, Artvin)dir.
- İç Anadolu Bölgesi'nde sık nüfuslu yerler Ankara-Eskişehir çevresi, Kayseri ve Konya'dır.
- Akdeniz Bölgesi'nde sık nüfuslu yerler Mersin, Adana ve Hatay'dır.
- 1:06:55Türkiye'de Sık Nüfuslu Yerler (Devam)
- Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde sık nüfuslu yerler Gaziantep ve Şanlıurfa'nın merkezleridir.
- Doğu Anadolu Bölgesi'nde sık nüfuslu yerler Elazığ ve Malatya çevresidir.
- Doğu Anadolu Bölgesi'nde Diyarbakır ve Batman çevresi petrolle gelişmiştir, Van ise turizmle gelişmiştir.
- 1:08:17Türkiye'de Yerleşme Sebepleri
- Sanayi, ticaret ve ulaşım sebebiyle gelişen yerler İstanbul, Bursa, İzmir, Aydın, Manisa, Mersin, Adana ve Hatay'dır.
- Tarım amacıyla gelişen yerler Konya, Gaziantep ve Şanlıurfa'dır.
- Aritmetik nüfus yoğunluğu, bir alanda yaşayan toplam kişi sayısının o alanın yüzölçümüne oranıdır ve Türkiye'de sürekli artmaktadır.
- 1:09:55Nüfus Yoğunlukları
- Aritmetik nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu bölge Marmara Bölgesi'dir.
- En düşük nüfus yoğunluğu olan bölge Doğu Anadolu'dur.
- Kilometrekareye düşen kişi sayısı en fazla olan yer İstanbul'dur (3000 küsur kişi), en az olan yer ise Tunceli'dir (12 kişi).