Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan Türkiye'nin iklimi hakkında kapsamlı bir eğitim dersidir. Eğitimci, önceki hafta dünyadaki iklim tiplerini incelediklerini belirterek bu hafta Türkiye'nin iklimini ele almaktadır.
- Video, Türkiye'nin iklimini etkileyen temel etmenleri (matematik konumu ve özel konumu) detaylı şekilde incelemektedir. İlk bölümde iklim elemanları (sıcaklık, basınç merkezleri, rüzgarlar, nem) ele alınırken, ikinci bölümde Türkiye'deki dört temel iklim tipi (Akdeniz, Karadeniz, Karasal ve Sert Karasal) ve bunların özellikleri (sıcaklık, yağış, toprak tipleri, bitki örtüleri) açıklanmaktadır.
- Video boyunca kavram eşleştirme etkinlikleri ve bilgi notları yer almaktadır. Ayrıca yağış oluşum şekilleri (orografik, konveksiyonel ve cephe yağışları) detaylı olarak incelenmekte ve bir sonraki derste üniversite sorularının çözüleceği bilgisi verilmektedir.
- Türkiye'nin İklimini Etkileyen Temel Etkenler
- Türkiye'nin iklimini etkileyen temel etkenler matematik konumu ve özel (göreceli) konumudur.
- Matematik konumu, kuzey yarımküre'de olmamız, yengeç röncesinin üstünde kalmamız ve 26-45 doğum izleyenleri 36-42 kuzey paralelleri arasında kalmamızdan dolayı güneş ışınlarının hiçbir zaman dik açıyla düşmemesiyle başlar.
- Türkiye'de dört mevsim belirgin olarak yaşanmaktadır ve kuzeyden esen rüzgarlar hava sıcaklığının düşmesine, güneyden esen rüzgarlar da hava sıcaklığının artmasına sebep olur.
- 01:14Türkiye'nin Özel ve Göreceli Konumu
- Türkiye'nin ortalama yükseltisi 1132 metredir ve yükselti batıdan doğuya doğru gittiğimizde sürekli olarak artar.
- Kıyılardan uzaklaştıkça iç kesimlere doğru gittiğimizde sıcaklık azalmaktadır ve dağların kıyıya uzanış şekilleri iklimde temel etkendir.
- Türkiye'nin etrafındaki denizlerin etkisiyle kıyılarda denizel iklimler, iç kesimlerde ise karasal iklim özellikleri yaşanmaktadır.
- 03:24İklim Elemanlarının İncelenmesi
- Türkiye'de iklim elemanları sıcaklık, basınç, rüzgarlar ve nem, yağış olmak üzere üç grupta incelenir.
- Türkiye'de genel olarak güneyden kuzeye doğru gidildikçe sıcaklığın düştüğünü, iç kesimlere doğru gittiğimizde karasallığın başladığını ve batıdan doğuya doğru gittiğimizde yükseltinin arttığını gözlemleriz.
- Nemin fazla olduğu kıyı kesimlerde günlük ve yıllık sıcaklık farkları azken, nemin az olduğu kesimlerde günlük ve yıllık sıcaklık farkları fazladır.
- 04:07Türkiye'de Sıcaklık Dağılımı
- Türkiye'de yıllık ortalama sıcaklık dağılışında en yüksek sıcaklıklar güneydoğu Anadolu ile Akdeniz kıyılarında, en düşük sıcaklıklar ise Kuzey Anadolu dağları ile Doğu Anadolu bölgesinde görülür.
- Karadeniz kıyılarında denizlerliğin etkisiyle Orta Anadolu ve Orta Doğu Anadolu'ya göre daha yüksek sıcaklık değerleri bulunur.
- Ocak ayında en düşük sıcaklıklar yükselti, enlem, karasallık gibi etkilere bağlı olarak Kuzey Anadolu'da, en yüksek sıcaklıklar ise enlem ve deniz etkisine bağlı olarak Akdeniz kıyılarında görülür.
- 05:05Yaz Mevsimi Sıcaklıkları
- Temmuz ayında en yüksek sıcaklıkların Diyarbakır, Şanlıurfa, Mardin ve Batman'da olduğu, özellikle Suriye, Irak ve Arabistan çölleri üzerinden taşınan Samyeli rüzgarı burada daha da kurutucu ve sıcak bir hava yaratarak sıcaklığının artmasına sebep olduğu görülür.
- Yaz mevsiminde en düşük sıcaklıkların Kuzeydoğu Anadolu'da, özellikle Trabzon, Rize, Artvin bölgelerinde olduğu belirtilir.
- Türkiye'deki en düşük sıcaklık -46 derece ile Van'da, en yüksek sıcaklık 49 derece ile Şırnak Cizre'de ölçülmüştür.
- 06:22Türkiye'yi Etkileyen Basınç Merkezleri
- Türkiye'yi etkileyen dört ana basınç merkezi vardır: İzlanda dinamik alçak basınç merkezi, Sibirya soğuk basınç merkezi, Azor dinamik yüksek basınç merkezi ve Basra termik alçak basıncı.
- İzlanda dinamik alçak basınç merkezi 60 enlemi üzerinde, İzlanda'dan doğarak Türkiye'yi kış mevsiminde etkiliyor ve ılık ve yağışlı dönemler geçirmesine sebep oluyor.
- Sibirya soğuk basınç merkezi kışın Türkiye'de etkili olup çok soğuk ve kar yağışlı dönemler geçirmesine, Azor dinamik yüksek basınç merkezi ise yaz aylarında Türkiye'de büyük bir yaz kuraklığının oluşmasına sebep oluyor.
- 07:58Türkiye'de Rüzgarlar
- Türkiye matematik konumundan dolayı çoğunlukla batı rüzgarların etkisinin altında olup, üç tarafı denizlerle çevrili ve yer şekilleri engebeli olduğu için meltem rüzgarlarını sık görüyoruz.
- Türkiye'de batıdalı kıyılarında deniz meltemine "inbox", iç kesimlerde dağ meltemine "dağ yeli" gibi isimler verilmektedir.
- Türkiye'yi etkileyen yerel rüzgarlar toplamda altı tane olup, üç tanesi soğutucu etki, üç tanesi ısıtıcı etki yaratmaktadır.
- 08:53Türkiye'deki Yerel Rüzgarlar
- Karayel özellikle kuzeybatıdan eser ve Trakya'daki karasallığı çokça arttırmaktadır.
- Yıldız rüzgarı Türkiye'yi direk kuzeyden etkiler ve kış aylarında hem soğuk havalara hem de yağışlara neden olur.
- Poyraz kuzeydoğudan eser ve sıcaklığı düşürür, Lodos rüzgarı güneybatıdan eser ve kış aylarında Ege ve Akdeniz'de bol bol yağış bırakır.
- Kıble tam güneyden eser ve kış aylarında bol bol yağış bırakır, Samyeli rüzgarı ise güneydoğu'da çok etkilidir ve yaz aylarında hem buharlaşmayı hem de sıcaklığı çokça arttırmaktadır.
- 10:07Türkiye'nin Hava Durumu Özellikleri
- Türkiye'deki en yüksek rüzgar hızı 48 m/s ile Tokat'ta ölçülmektedir.
- Türkiye'de nem oranı kıyı bölgelerinde daha fazla iken iç kesimlere doğru azalmaktadır; en fazla Karadeniz kıyılarında, en az Güneydoğu Anadolu'da bulunmaktadır.
- Türkiye'de yağış dağılımı dağların kıyıya uzanış doğrultusu, yükselti miktarı, denize olan uzaklık ve çevresindeki basınç merkezlerinin etkisiyle şekillenmektedir.
- 10:52Türkiye'deki Yağış Dağılımı
- Türkiye'de en çok yağış alan bölgeler Rize, Trabzon, Zonguldak, Menteşe, Muğla ve Antalya'dır.
- Türkiye'nin en az yağış alan bölgeleri İç Anadolu Tuz Gölü çevresi, Konya, Karapınar, Çoruh, Elazığ, Malatya ve Güneydoğu Anadolu'nun güney kısımlarıdır.
- Türkiye'de yıllık en yüksek toplam yağış 4,74 m³ ile Rize'de, en düşük toplam yağış ise 114,50 m³ ile İğdır'da ölçülmüştür.
- 11:22Türkiye'deki Yağış Oluşum Şekilleri
- Türkiye'de yağış oluşum şekilleri orografik (yamaç), konveksiyonel (yükselim) ve cephe (frontal) yağışlardır.
- Orografik yağışlar özellikle Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde görülür, en çok Karadeniz'de rastlanır.
- Konveksiyonel yağışlar ilkbahar ve yaz aylarında İç Anadolu bölgelerinde görülür, bu yağışlara "kırkikindi yağışları" adı verilir.
- Cephe yağışları soğuk hava ve sıcak hava kütlelerinin karşılaşma alanlarında görülür, özellikle Akdeniz bölgesinde Cücükte yağışları olarak görülür.
- 13:10Türkiye'nin İklim Tipleri
- Türkiye mutlak konum itibariyle Akdeniz iklimi kuşağı içerisinde yer almaktadır.
- Türkiye'de Karadeniz iklimi, Akdeniz iklimi, Karasal iklim ve Sert Karasal iklimi olmak üzere dört temel iklim tipi bulunmaktadır.
- Akdeniz ikliminin en karakteristik özelliği yazların sıcak ve kurak, kışların ılık ve yağışlı geçmesidir; Akdeniz, Ege kıyıları, Güney Marmara, Güneydoğu Anadolu ve Anadolu'nun batısında görülür.
- 13:49Akdeniz İklimi Özellikleri
- Akdeniz bölgesinde kırmızı renkli Akdeniz toprağı (teresalar) bulunur, içinde çokça demiroksit olduğundan zamanla kırmızı renge bürünür.
- Akdeniz ikliminde yıllık ortalama yağış miktarı 726 mm'dir, en fazla yağış kışın, en az yağışı yazın düşmektedir.
- Bitki örtüsü kuraklığa dayanıklı ve ışık isteyip fazla olan kızılçam ormanlarıdır; kızılçam ormanlarının tahrip edildiği yerlerde makiler, makinelerin sahip olduğu yerlerde garip adlı bitki örtüleri görülür.
- 14:35Karadeniz İklimi Özellikleri
- Karadeniz ikliminin en tipik özelliği her mevsim yağışlı, ılıman bir iklime sahip olmasıdır; sıcaklık farkı en az olan iklim tipidir.
- Karadeniz iklimi Karadeniz bölgesi'nin kıyı kesimi ile Marmara bölgesi'nin Karadeniz kıyı kuşağında etkilidir.
- Karadeniz'in her bölümünde yağış miktarı farklıdır; en fazla yağış Doğu Karadeniz'de (2000 mm), Batı Karadeniz'de (1200 mm), Orta Karadeniz'de (700 mm) görülür.
- Doğal bitki örtüsü ormandır; kıyı kesiminde geniş yapraklı ağaçlar, yükseklerde soğuğa dayanıklı iğne yapraklı ağaçlar, iki bölge arasında ise karma ormanlar hakimdir.
- 15:35Karasal İklim Özellikleri
- Karasal iklim bölgelerinde en tipik özellik yazların çok sıcak ve kurak, kışların çok soğuk ve kar yağışlı olmasıdır; yıllık sıcaklık farkları yüksektir.
- Karasal iklim Doğu Anadolu'nun büyük bir kısmında, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu ile kıyıların iç kesimlerinde etkilidir.
- Karasal iklimde kestane ve kahverengi renkli bozkır toprakları bulunur, yıllık ortalama yağış 530 mm civarındadır.
- Karasal iklim en fazla yağa ilkbaharda, en az yağ ise yazın alır; doğal bitki örtüsü ilkbahar yağışlarıyla yeşeren, yaz kuraklığı kuruyan otlardan oluşan bozkırlar (stepler)dir.
- 16:33Sert Karasal İklim Özellikleri
- Sert karasal iklim bölgesinde yazlar kısa ve serin geçerken, kışlar çok soğuk ve kar yağışlı olup uzun sürer.
- Bu iklim tipi özellikle Kuzeydoğu Anadolu (Erzurum-Kars platosu) bölgesinde görülür.
- Sert karasal iklimde en bereketli ve verimli topraklardan olan çernezyum toprakları bulunur, yağış miktarı 192 mm'dir.
- Bu iklim bölgesinde doğal bitki örtüsü yaz yağışları ile yaşayan uzun boylu otlar olan çayırlardır; bu nedenle büyükbaş hayvancılık yapılmaktadır.