Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin Türkiye'deki kıyı şekilleri ve dış kuvvetler konusunda soru çözümleri yaptığı eğitim içeriğidir.
- Videoda öğretmen, Türkiye'deki kıyı tiplerini (boyuna kıyı, enine kıyı, kalanlı kıyı, dalmaçya kıyı), erozyon önleme tedbirlerini, obrukları, tafoni, mantar kaya, hörgüçkaya gibi yer şekillerinin oluşumunda etkili olan dış kuvvetleri (rüzgar, buzul, dalga, akarsu) hakkında soruları çözmektedir. Ayrıca falez oluşumu, kıta sahanlığı, delta ovası, karstik aşınım şekilleri ve Türkiye'nin matematik konumu gibi konular ele alınmaktadır.
- Öğretmen, soruları çözerken dış kuvvetlerin oluşturduğu şekillerin nasıl ayırt edileceğini ve Türkiye'deki önemli dağların buzullaşma durumlarını da açıklamaktadır. Video boyunca çeşitli sorular çözülerek bu konuların uygulamalı anlatımı yapılmaktadır.
- Dış Kuvvetler ve Kıyı Şekilleri
- Bu derste dış kuvvetlerden gelen soruların çözümü ve çözüm yöntemleri anlatılacaktır.
- Türkiye'de Karadeniz'in kıyı kesimleri boyuna kıyı olarak bilinir, İstanbul Boğazı, Çanakkale Boğazı ve Muğla Menteşe yöresi riya kıyı olarak bilinir.
- Antalya ile Mersin arasındaki alan kalanlı (kalker şekillerin dalga aşındırması sonucu oluşan) kıyı şekli olarak bilinir, Antalya Körfezi ile Muğla arasındaki kesim dalmaçya kıyı olarak bilinir.
- 01:11Kıyı Şekilleri Soruları
- Enine kıyı tipi Giresun-Trabzon, İzmir-Muğla ve Antalya-Mersin arasında görülür.
- Rüzgarın şekillendirici etkisi genelde iç kısımlarda olur, kıyı kesimlerde dalgalar daha etkili olur.
- Buzul şekilleri daha yüksek kesimlerde yer alır, Türkiye'de Hakkari yöresi ve Ağrı Dağı gibi yüksek dağlarda buzul şekilleri bulunur.
- 02:44Dalga Aşındırması ve Buzul Şekilleri
- Dalga aşındırması falezlerin oluşmasına sebep olur ve dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde kendini gösterir.
- Türkiye'de buzulların daha çok yüksek yerlerde etkili olduğunu gösteren şekil fiorttur, fiort sadece kutup bölgelerinde bulunur.
- Falezler özellikle Doğu Karadeniz, Batı Karadeniz ve Antalya Körfezi çevresinde yaygın olarak görülür.
- 05:00Kıta Sahanlığı ve Delta Oluşumu
- Kıta sahanlığı (şelf alanı) dağların kıyıya dik uzandığı yerlerde çok geniştir, bu nedenle Ege kıyılarında daha geniş kıta sahanlığı vardır.
- Falez olan yerlerde dalga aşındırması olur, birikim asla olmaz ve kıta sahanlığı dardır.
- Akarsuların delta ovası oluşturabilmesi için kıta sahanlığının geniş olması gerekir, bu nedenle Ege kıyılarında delta oluşumu daha kolaydır.
- 06:19Karstik Aşınım Şekilleri
- Lapya karstik bir aşındırma şeklidir ve Türkiye'de daha çok Akdeniz bölgesinde görülmektedir.
- Türkiye'de Mersin, Antalya, Burdur, Muğla kıyılarında kalkerden oluşmuş karstik aşınım şekilleri bulunurken, Ankara, Çankırı, Kayseri, Sivas, Erzincan gibi yerlerde jips karslı karstik şekiller vardır.
- Karstik mağaralar genellikle Akdeniz bölgesi sınırları içerisinde bulunur, ancak Narlıkuyu mağarası Mersin'de yer alır ve Akdeniz bölgesi'nin Adana bölümünde bulunur.
- 09:30Rüzgar Aşındırması ve Tedbirler
- Konya Karapınar çevresi rüzgar aşındırma ve biriktirme kuvvetinin etkili olduğu yerler arasındadır.
- Bu durum yörede maddi veya manevi hasarlara neden olabilmektedir.
- Örneğin 2016 yılının Eylül ayında yaşanan kum fırtınaları görüş mesafesini azaltması sonucunda trafik kazalarına neden olmuştur.
- 09:53Türkiye'de Erozyon Önleme Tedbirleri
- Türkiye'de erozyonu önlemek için alınması gereken tedbirler arasında arazi eğime dik sürmek ve tarımsal üretim alanlarını daraltmak fayda sağlamaz.
- Ağaçlandırma faaliyetleri ve kum fırtınalarını önleyip erozyonun önüne geçmek için önemlidir.
- 10:32Obruklar ve Karstik Aşınım
- Obruklar, yeraltı mağaralarının tavanının çökmesiyle oluşan çukurlardır ve karstik aşınım şeklidir.
- Obruklar kalkerli arazilerde görülür ve tabanında su birikmesiyle göller oluşabilir.
- Obruklar rüzgar aşındırması değil, yeraltı suları tarafından oluşturulmuştur.
- 11:27Dış Kuvvetlerin Oluşturduğu Yer Şekilleri
- Tafoni, mantar kaya ve hörgüçkaya Türkiye'de görülen yer şekillerinden mantar kaya ve tafoni oluşumunda rüzgar aşındırması etkili olmuştur.
- Hörgüçkaya bir buzul aşındırmasıdır.
- Dış kuvvetlerle ilgili bir tablo oluşturarak aşındırma ve biriktirme şekillerini öğrenmek önemlidir.
- 12:18Akarsuların Etkileri
- Akarsuların yatak eğimlerinin azalması birikim faaliyetine başlar, boyu uzar ve aşındırması azalır.
- Menderes, daha iyi ovası ve kırgın bayır akarsuların yatak eğimlerinin azaldığı yerlerde oluşur.
- Akarsuların yatak eğimlerinin azalması birikim, azalması ise aşındırma şeklidir.
- 13:03Yer Şekilleri ve Oluşumları
- Kapıdağ yarımadası Marmara Denizi'nin kıyısında bulunan bir saplı adadır ve dalga biriktirmesi ile oluşmuştur.
- Peri bacalarının oluşmasında ana güç akarsulardır, rüzgarlar dolaylı bir etkiye sahiptir.
- Obruk platosu akarsu aşındırma şeklidir, kastik sular değildir.
- 14:06Akarsu Aşındırma Şekilleri
- Türkiye'de dış kuvvetleri içerisinde en çok şekillendirme yapan akarsulardır.
- İç kuvvetleri içerisinde en fazla oluşumudur.
- 14:27Ege Bölgesi Akarsuları
- Ege Bölgesi'nde Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes akarsuları bulunmaktadır.
- Akarsular menderesler oluşturmuştur ve kıyılarda koy ve körfezler yaygındır.
- Akarsular doğu-batı yönünde akmaktadır ve hepsi açık havzadır.
- 15:35Buzullar ve Buzullara Ait Şekiller
- Türkiye'de buzullar ve buzullara ait şekiller ortalama yükselti fazla olan dağların zirvelerinde bulunur.
- Buzullaşmanın en yoğun olduğu dağlar Doğu Karadeniz'deki dağlar, Doğu Anadolu Bölgesi'nin yüksek yerlerindeki dağlar ve Hakkari yöresindeki dağlardır.
- Yıldız Dağları'nda buzullara ait şekillere rastlanmaz.
- 16:46Falez Oluşumu
- Akdeniz kıyılarında Toros Dağları'nın kıyıya paralel uzanması, kıta sahanlığı'nın dar olması ve denizin dalgalı olması falez oluşumunda etkili olmuştur.
- Dağlar kıyıya paralel uzandığı için kıyı bir anda derinleşir ve dalga etkisini yitirmeden kıyıya kadar gelerek kıyıyı aşındırır.
- 17:27Türkiye'nin Matematik Konumu
- Türkiye 36-42 kuzey paralelleri ve 26-45 doğu dinleri arasında yer almaktadır.
- Türkiye orta kuşakta yer aldığı için fit (kutuplarda bulunan bir yer şekli) Türkiye'de bulunmama nedenidir.
- Türkiye'de okyanusa kıyısı olmadığı için haliç yoktur.
- 18:15Peri Bacaları
- Türkiye'de İç Anadolu Bölgesi'ndeki Nevşehir çevresinde turizm potansiyeli yüksek olan peri bacaları bulunmaktadır.
- Peri bacalarının oluşumunda akarsu aşındırması, rüzgar aşındırması, eğimli yamaçlarda bulunması ve seyrek bitki örtüsü doğrudan etkilidir.
- Peri bacalarının oluşumunda volkanik bir arazi olması gerekir ve rüzgarlar dolaylı bir etkiye sahiptir.