Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş sürecini ve ilk yıllarını anlatan tarihsel bir belgesel formatındadır. Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü, Kazım Karabekir, Fevzi Çakmak, Vahdettin gibi dönemin önemli siyasi figürleri ve dönemin basını hakkında bilgiler sunulmaktadır.
- Video, İngilizlerin 1919'dan itibaren Türkiye'de Cumhuriyet kurma planından başlayarak, 29 Ekim 1923'te cumhuriyetin ilanına kadar olan süreci kronolojik olarak anlatmaktadır. Cumhuriyet'in ilanının nasıl gerçekleştiği, Mustafa Kemal'in bu süreçteki stratejileri, meclisin feshi, Lozan Konferansı ve cumhuriyetin anayasal yasallığı gibi konular detaylı şekilde ele alınmaktadır.
- Videoda ayrıca Cumhuriyet'in halk üzerindeki etkisi, İstanbul'daki kutlama, yabancı devletlerin tepkileri ve dönemin sosyal dinamikleri de incelenmektedir. Cumhuriyet'in "dar katılımlı, süratli ve otoriter" bir şekilde gerçekleştiği ve bu durumun Türkiye'nin anayasal bir devlet görüntüsü altında otokratik bir idare tarafından yönetilmesine yol açtığı vurgulanmaktadır.
- 01:06İngiliz Projesi ve Cumhuriyet
- Fransız başbakanı Eduard Herriot, Türkiye'de cumhuriyet ilan edilmesi fikrinin bir İngiliz projesi olduğunu kabul etmiştir.
- 4 Mayıs 1919 tarihli İngiliz dışişleri raporunda, İslam ülkeleri Hristiyan devletler arasında paylaşıldıktan sonra Türkiye ve Hicaz'ın iki bağımsız Müslüman ülke kalacağı belirtilmiştir.
- İngilizlerin tek çözümü olarak Türkiye Sultanını tahttan indirmek ve yeni Türkiye Cumhuriyeti'ni kurmak görülmüştür.
- 02:19İngilizlerin Türkiye Cumhuriyeti Projesi
- 19 Mayıs 1919'da Mustafa Kemal Paşa Samsun'a çıktı ve resmi tarihe göre İstiklal Harbi süreci fiili olarak başlamış oldu.
- İngilizlerin Türkiye Cumhuriyeti projesi kendini sık sık hatırlattı; bazen açık telkin, bazen nabız yoklaması ve bazen tarafsız tespit görünümüne bürünerek.
- 17 Eylül 1919'da İstanbul'daki İngiliz Yüksek Askeri Komiseri Amiral Sir John de Robeck, Londra'ya gönderdiği raporda Mustafa Kemal'in hareketinin bağımsız bir Anadolu Cumhuriyeti'ne doğru hızla ilerlediğini doğrulamıştır.
- 03:33İngilizlerin Mustafa Kemal'e Yönlendirmeleri
- İngilizler gazete ile yetinecek değildi; 1919 sonbaharında Albay Rawlinson, Erzurum'da 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir'i ziyaret ederek hilafetle saltanata ayıracak mı ve cumhuriyet kurmayı düşünüyor mu sorularını sormuştur.
- 27 Kasım 1919'da Albay Rawlinson, Mustafa Kemal'in Ankara'ya ulaşmasına daha bir ay kala, Türkiye'nin İngiltere'nin düşmanları tarafına geçivermesi endişesini dile getirmiştir.
- 1919 biterken İngiltere'nin Karadeniz Ordusu Komutanı General Mil tarafından Londra'ya gönderilen raporda, Mustafa Kemal'in Anadolu'daki hareketinin hedefe kilitlenmiş olarak bağımsız bir cumhuriyete doğru gittiği belirtilmiştir.
- 06:28Mustafa Kemal'in Cumhuriyet Tutumu
- Mustafa Kemal kendini bildi bileli saltanat karşıtı ve cumhuriyet yanlısıydı; 19 Nisan 1909'da İttihatçı liderlere Osmanlı Hanedanının uzaklaştırılıp cumhuriyet ilan edilmesini teklif etmiştir.
- 1913'te henüz 30'lu yaşlarındayken "devletin esasını cumhuriyet ilkelerine göre hazırlamak gerekir" demekteydi.
- Cumhuriyetçi denilemese de cumhuriyeti kabullenmiş denilebilecek bir tarihi kişilik daha vardı: Vahdettin.
- 07:21Vahdettin'in Cumhuriyet Tutumu
- İki ayrı kaynak, 1919'da Vahdettin'in vatanın kurtuluşu uğruna tahtından olmayı ve Osmanlı saltanatının son bulmasını göze aldığını söylemektedir.
- Fevzi Çakmak'ın eşi Fitnet Hanım'dan dinlediği bir olayda, Vahdettin Mustafa Kemal Paşa'nın yenilik ve cumhuriyet taraftarı olduğunu öğrenince "bu memleket kurtulsun da isterse cumhuriyet olsun" demiştir.
- 6 Temmuz 1960 tarihli Cumhuriyet gazetesine göre, 1951'de Londra'da bulunan Vahdettin'in yeğeni Prens Sami, Mustafa Kemal'in devlet arşivlerinde bulunan dosyasındaki "cumhuriyetçidir" kaydına rağmen Vahdettin tarafından Anadolu'ya gönderildiğini söyleyecekti.
- 09:14Mustafa Kemal'in Pragmatizmi
- Mustafa Kemal, ünlü pragmatizmini İstiklal Harbi boyunca bu konuda da sergiledi; özel ve güvenilir ortamlarında gerçeğe uygun olarak saltanat karşıtı ve cumhuriyetçi bir kimlik çizerken, resmi ortamlarda koyu bir saltanatçı, hilafetçi ve açık bir cumhuriyet karşıtı olarak belirdi.
- 12 Kasım 1942'de Tan gazetesinde yayınlanan mülakatında, Sivas Kongresi günlerinde Mustafa Kemal'in kendi eliyle yazdığı "sırası gelecektir şimdi okunmasın" cümlesini gördüğünü itiraf etmiştir.
- Mustafa Kemal, 1919 sonunda Sivas'tan Ankara'ya giderken Hacı Bektaş Dergahı'ndaki bir ziyafetinde Alevi-Bektaşi şeyhi tarafından "cumhuriyeti ilan et" teklifine sessizlikle karşılamıştır.
- 10:51Cumhuriyet İddiaları ve İnkar
- Gerçek niyet cumhuriyet'in ilanıymış rivayeti Anadolu'da hızla yayıldı ve İstiklal Harbi'ne verilecek olan halk desteğini tehlikeye soktu.
- 25 Nisan 1920'de Mustafa Kemal Paşa cumhuriyet ilan edip kendi de cumhurbaşkanı olacak rivayeti kendisine en yakın mebuslar tarafından "cidden iğrenç bir şaiya" denilerek yalanlandı.
- Aynı olay birkaç hafta sonra tekrarlandı; TBMM Başkanı Mustafa Kemal, Celaleddin Arif Bey ile anayasa tartışması sırasında "sizin istediğiniz şey tıpkı cumhuriyet'e benziyor, cumhuriyet halkı ürküten bir şekildir" dedi.
- 12:151920'lerde Cumhuriyet İddiaları
- 1920 senesi boyunca Mustafa Kemal güvendiği dostlarına "öyle bir rejim kuracağız ki, cumhuriyetin tam kendisidir, fakat maazallah cumhuriyet sözünü ağzımıza almaktan çok sakınacağız" demişti.
- 1921'in Şubat sonunda Çerkez Ethem ve kardeşi Reşit Bey, İzmir'de yayınlanan Köylü gazetesine verdikleri mülakatta "Mustafa Kemal cumhuriyet ilan etmek istiyor, bu yüzden anlaşmazlığa düştük" diyeceklerdi.
- 1921'in Temmuz'unda Kütahya-Eskişehir bozgunuyla birlikte İstiklal Harbi'nin en tehlikeli günleri yaşanmakta ve Mustafa Kemal'in gerçek gizli niyetinin Osmanlı'yı yıkıp cumhuriyet ilan olduğu iddiaları birçok çevrede ve yüksek dille seslendirilir hale gelmişti.
- 13:21Cumhuriyet İlanı Öncesi Meclis Çatışması
- Mustafa Kemal, 20 Temmuz 1921'de Kazım Karabekir'e çektiği telgrafta cumhuriyet ilan edecek iddialarını "vehimdir" diyerek reddetmiş, ancak iki sene üç ay sonra bu vehim gerçek olacaktı.
- Sakarya-Melhameyi Kübrası selametle atlatıldıktan sonra, 1922'de meclis çoğunluğu Mustafa Kemal'e karşı ayaklandı ve olağanüstü yetkileri yenilenmeye yanaşmadı.
- Mustafa Kemal, zafer kazanıldıktan sonra "en büyük emelim millet arasında bir fert olarak yaşamaktır" sözüyle meclisi rahatlattı ve olağanüstü yetki zafer kazanılıncaya kadar süresiz olarak verildi.
- 14:52Cumhuriyet Hedefinin Değişimi
- Eylül 1922'de zafer kazanıldıktan sonra, Mustafa Kemal bir fert haline dönme yerine halifelik hesapları yapmaya başladı.
- Mustafa Kemal, zaferin kazanılmasını müteakip İzmir'den dönüşünde Çukurova'da yaptığı konuşmalarda cumhuriyetin çürümüş ve modası geçmiş bir yönetim şekli olduğunu söylemiş, ancak cumhuriyet ismini meclisi öneren de kendisiydi.
- Cumhuriyetin kurucu babalarının ortak özelliği, ilkesel tutarlılık gibi gereksiz duyarlılıklardan uzak durarak ortam nasıl gerektiriyorsa öyle konuşmaktı.
- 17:15Cumhuriyet Hedefinin Dış Tepkileri
- İstiklal Harbi'nin devamı boyunca ne o harbi yapanlar ne de dünyanın herhangi bir yerindeki destekçileri cumhuriyet hedefini akıllarına getirmedikleri gibi, bir ihtimal olarak düşünüldüğünde bile sert tepki göstermişlerdi.
- 21 Aralık 1920 tarihinde Fransa'nın Fas Genel Valisi Mareşal Lite'nin gönderdiği mektupta, İslam dünyasının Ankara'da başkanı Kemal olacak bir cumhuriyeti kabul edemeyeceği belirtilmişti.
- Cumhuriyetin ilanı konjonktürünün ilk fiili hazırlığı, Lozan'daki teslimiyetçiliği kabul etmeyeceği belli olan Gazi Meclisin feshedip beklenmeyen erken seçim kararıyla birlikte geldi.
- 18:18Cumhuriyetin İlanı İçin Hazırlıklar
- Nisan 1923'te meclisin toplanma ve kanun çıkarma yeter sayısını belirleyen Nisab-ı Müzakere Kanunu çıkarıldı, bu düzenleme cumhuriyetin ilanına dönük bir ön hazırlıktı.
- 29 Ekim günü 287 kişilik meclis cumhuriyeti 158 oyla ilan edecekti.
- Cumhuriyetin hazırlıklarının merkezi Ankara istasyonunda bulunan bir tren vagonuydu, vagonda uzun uzun toplantılar yapılıyor, Mustafa Kemal güvendiği kişilerle beraber partinin ve devletin şeklini planlıyordu.
- 19:34Cumhuriyetin İlanı İçin Basın Tepkileri
- 24 Eylül 1923'te bir Viyana gazetesinde Mustafa Kemal'le yapılan bir mülakat yayımlandı ve cumhuriyet niyeti açıkça ilan edildi.
- Muhalif İstanbul basını, sürecin cumhuriyet kamuflajı altında bir Mustafa Kemal diktasına gittiği endişesini taşıyarak ayaklandı.
- Mustafa Kemal, bu ince ince tiye almaları unutmayacak ve cumhuriyetin ilanından kısa bir süre sonra o yazıları yazanlara da, yayımlayanlara da dünyanın kaç bucak olduğunu gösterecekti.
- 21:56Cumhuriyetin İlanı İçin Dış Destekler
- Mustafa Kemal, Viyana gazetesi Noye Faye Preside 24 Eylül 1923'te yayımlanan demecinde, Türkiye'nin gelecekte de daha fazla demokratik bir cumhuriyet olacağını ve hiçbir surette Garp cumhuriyetlerinin sisteminden farklı olmayacağını belirtti.
- Amerikan basınından gelen destek en açıktı, The Washington Post 7 Ekim 1923 nüshasının editoryal bölümünde "yakında Türkiye'de cumhuriyet ilan edilecektir ve bu sağduyunun bir zaferi olacaktır" dedi.
- İngiliz basını daha ihtiyatlı ve gerçekçiydi, Times 25 Eylül 1923'te Türkiye'nin anayasal cumhuriyet modelini takip edeceği söyleniyorsa, bu yalnızca Mustafa Kemal Paşa'nın cumhurbaşkanı olma niyetinde olduğunu gösterir dedi.
- 23:29Cumhuriyetin İlanı İçin Son Hazırlıklar
- 4 Ekim 1923'te Halk Fırkası Divanı devletin adının Türkiye Cumhuriyeti olmasını kararlaştırdı.
- 8 Ekim'de Anadolu'da Yenigün gazetesi bir ihtisas sahibine dayanarak cumhuriyetin yakında ilan edileceğini duyurdu.
- Ekim ortasında bazı İstanbul gazetelerinde Reisi Cumhur Fevzi Paşa haberleri çıktıysa da bunlar anında tekzip edilerek Mustafa Kemal Paşa'nın millet meclisi reisi ve Reisi Cumhur olmasının kesin olarak kararlaştırılmış bulunduğu açıklandı.
- 24:01Cumhuriyetin İlanı İçin Bahşiş Rejimi
- Osmanlı'da değişmeyen bir gelenekti, tahta yeni bir padişah geçtiğinde askere cülus bahşişi denilen özel ve yüklü bir ödeme yapılırdı.
- 1923 Ekiminde de aynı yoldan devam edildi, her ne kadar eski bahşiş rejimi çok daha çağdaş, uygar, yeni, modern, gelişmiş, demokratik, insancıl bir başkası tarafından değiştiriliyor olsa da, bahşiş bahşişti, şakaya gelmezdi.
- 20 Ekim 1923'te, yani cumhuriyetin ilanından dokuz gün önce Mustafa Kemal meclisten subay maaşlarına zam yapılmasını istedi ve bu manevrayla mecliste ordu karşı karşıya getiriliyordu.
- 25:33Meclis Üyelerinin Maaşları ve Fevzi Çakmak'ın Durumu
- Meclis üyelerinin maaşları 350 lira olarak artırıldı ve bu durum yabancı diplomatik misyon raporlarına yansıdı.
- 1923 senesi devlet bütçesinin yaklaşık 90 milyon lira olduğu hatırlatılıyor.
- Bozkurt yazarı Arms'un ifadesine göre Fevzi Çakmak, ordunun son askerine varıncaya değin bir bütün olarak onun yanında olduğunu garanti ediyordu.
- 26:31Cumhuriyet'in İlanı İçin Hazırlıklar
- Mustafa Kemal, Cumhuriyet'in ilanı için önce yapay bir hükümet krizi çıkardı ve Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa dışındaki bütün bakanların ve Başbakan'ın istifasını sağladı.
- Fethi Bey başbakanlığı ve İçişleri Bakanlığı'nı yürütmekte iken, Ali Fuat Paşa'nın yerine Yusuf Kemal Tengir Şek Bey'in seçilmesini istemişti.
- Parti grubu bu adayları tutmayarak II. Başkanlığa Rauf Bey'i, İçişleri Bakanlığı'na da Erzurum milletvekili Sabit Bey'i uygun görmüştür.
- 28:06Cumhuriyetin İlanı Planı
- Cumhuriyetin ilanı gerekçesinin, mevcut sistemle hükümet teşkili zor olmaktaydı gibi bir görüşe bağlanması ilginç görülmektedir.
- Rejim değişikliği tam bir askeri baskın mantığı ile gerçekleştirildi.
- Cumhuriyetin ilanına giden süreçteki planı hayata geçirmek için en uygun zaman, Meclisin yarısından fazlasının Ankara dışında olması nedeniyle 29 Ekim günüydü.
- 30:39Cumhuriyetin İlanı
- 29 Ekim 1923'te Meclis'te siyasi planı eksiksiz işledi ve hükümet kurulması konusunda yaşanan kilitlenme huzursuzluk ve gerginlik yaratmaya başlamıştı.
- İstanbul mebusu Abdurrahman Şeref Bey, parti grubundaki konuşmasında Mustafa Kemal'i çözüm bulmaya davet etti ve Mustafa Kemal bir saat süre istedi.
- Meclis Genel Kurulu 18:00'de toplandı, kısa bir görüşme fasılasından sonra 20:30'da Cumhuriyet ilan edildi.
- 31:27Cumhuriyetin İlanı Süreci ve Anayasal Boyut
- Meclisin kaç üyesi olduğu bir tartışma konusudur; genelde 287 ya da 284 rakamı verilirken bazı araştırmacılar bunu 334 olarak ifade etmektedir.
- Mecliste yeterli sayıyı sağlamak için 158 milletvekili henüz yemin etmemiş dokuz milletvekili aceleyle meclise getirilip yemin ettirildi.
- Cumhuriyetin ilanını içeren anayasanın bazı maddelerinin değiştirilmesi ile ilgili kanun teklifine 15 kişilik Anayasa Komisyonu'ndan sadece sekiz üye imza koymuştu.
- 33:21Cumhuriyetin İlanı Sonrası
- Mustafa Kemal'in demokratik bilincini örneklemesi açısından tarihi bir değere sahip bir cevap verdi: "Başka bir mecliste tekrar meşrutiyete dönecek olursa ne yaparız? Hepsini sopayla kovarız."
- Çankaya Köşkü'nde Muhafız Taburu Komutanı İsmail Hakkı Tekçe, Latife Hanıma müjdeyi ilk veren olmak istedi ancak Latife Hanım teşekkür bile etmedi ve hiçbir sevinç belirtisi göstermedi.
- Cumhuriyetin ilanını içeren kanunun başlığı "Tavzihan Tadil" olarak değiştirildi, yani açıklayarak değişiklik yapıldı ve "Türkiye devletinin şekli, hükümeti cumhuriyettir" cümlesi eklendi.
- 36:13Cumhuriyetin İlanı ve Eleştirileri
- Cumhuriyetin ilanından önceki günlerde, Matbuat Umum Müdürü Zekeriya Sertel Bey'in sorusuna Meclisin İkinci Başkanı Ali Fuat Cebesoy Paşa "olmayacak" cevabını verdi.
- Ali Fuat Paşa, Cumhuriyet'in bir fırka içtimağından sonra alelacele hazırlanan bir iki maddelik kanun layasıyla meclise bir iki saat içinde kabul ettirilmesi şeklinde tanımladı.
- Tevhid-i Efkar gazetesi, Cumhuriyet meselesinin herkesten ve meclis reislerinden bile gizli tutulmuş olduğunu ve bu kadar mühim bir kararı bu meclisin ittihaza hakkı olmadığını belirtti.
- 38:02Basının Eleştirileri
- İstanbul basını, olayın boyutunun üzerinde duruyordu; Vatan gazetesinde Ahmet Emin Yalman, birkaç saat içinde bir devlet şeklinin müzakere edilmesine ait başka bir misale tarihin hiçbir kısmında tesadüf etmek mümkün olmadığını belirtti.
- Tanin gazetesinde Hüseyin Cahit Yalçın, Cumhuriyet'in ilanına sevineceklerini ancak bu tarzda yapılan tadilattan korktuklarını, çünkü bu tarzın ileride diktatörlük doğurması ihtimalinden endişe duyduklarını yazdı.
- 29 Ekim 1923 günü Refet Paşa, Kazım Karabekir Paşa, Ali Fuat Paşa ve Rauf Bey gibi İstiklal Harbi'nin ağır topları Ankara dışındaydı.
- 40:03Cumhuriyetin İlanının Nedenleri
- Mustafa Kemal'in Cumhuriyet'in ilanını bir oldu bittiye getirmesi bilinçli bir tercihti; Hasan Bülent Kahraman'a göre, mecliste tartışılarak gerçekleştirilseydi, hilafeti meşrulaştıracak ve anayasal bir kurum haline getirecekti.
- Taha Akyol'a göre, Mustafa Kemal Cumhuriyeti yeni rejim içerisinde kendilerine bir meşruiyet oluşturamamaları için İstiklal Harbi komutanlarına haber vermeden ilan etti.
- Kazım Karabekir'in yorumu ise çok daha ağır ve suçlayıcıydı; Mustafa Kemal Paşa, hilafet ve saltanat makamına geçmesi önlenince, cumhurbaşkanlığının da engelleneceği endişesiyle telaşa kapılmış ve millet meclisini 158 kişiyle toplayarak işi çabucak bitirmiş, cumhurbaşkanlığına geçmiştir.
- 41:48Cumhuriyetin İlanının Eleştirileri
- Cumhuriyetin ilanında izlenen yöntem ilk günlerden itibaren bütün bağımsız çevrelerden ağır eleştiriler almaya başladı; sorun sadece baskın değil, aynı zamanda anti demokratik bir dikte şeklinde olmasından kaynaklanıyordu.
- Mustafa Kemal 15 sene sürecek diktasını daha ilk gün meclise cumhuriyeti dikte ettirmek suretiyle göstermişti.
- Falih Rıfkı Atay bile "Cumhuriyet'in kuruluşunu bir dikte eser olarak telakki edenler haksız değillerdir" diyerek ilan tarzına eleştiri yöneltti.
- 45:26Dış Basının Eleştirileri
- Yabancı basın ve gözlemciler ise korktukları ya da umdukları bir şey olmadığı için daha açık sözlü, daha eleştirel, hatta biraz da alaycılar.
- İngiliz devletinin gayrı resmi sözcüsü Times, diktatörlüğü meşrulaştırma girişimi derken, 7 Kasım 1923 tarihli İngiliz mizah dergisi Punch, yeni cumhuriyet ve Mustafa Kemal'le alay ediyordu.
- Arnavut Toynin değerlendirmeleri de eleştirel olmakla beraber itiraz edilmesi mümkün olmayan bir keskinliğe sahipti; Türkiye Cumhuriyeti sadece bir çeşit görüntüden ibarettir ve 1923'te Cumhuriyet'in ilanından bu yana Türkiye anayasal bir devlet görüntüsü altında otokratik bir idare tarafından yönetilmektedir.
- 47:07Cumhuriyetin İlanı ve Batılıların Değerlendirmesi
- Batılılar, Cumhuriyet'in ilanının Mustafa Kemal Paşa'nın liderliğindeki radikal bir kanadın darbesi sonucu olduğunu iddia ediyorlardı.
- Cumhuriyetin ilanından sonra matbuat kanununa Cumhurbaşkanına hakaretin cezasını üç sene hapisle karşılayan bir madde konuldu ve basına sansür konuldu.
- Matbuat Genel Müdürü Zekeriya Sertel, sansür konulacağını yalanladıktan sonra istifasını verdi ve iki gün sonra azledildi.
- 48:36Cumhuriyetin Gerçek Amacı
- Cumhuriyetin ilanından önce herkes asıl beklentinin ne olduğunun farkındaydı ve bu konuda kafa karışıklığı yaşanmadı.
- Mustafa Kemal'in sadık kalemlerinden Necmettin Sadık Sadak, hükümeti Cumhuriyet ile ahkam ve hukuku şer'iyye (İslam) gayri kabil-i teliftir, ikisi bir arada yaşayamaz şeklinde değerlendirdi.
- Ahmet Emin Yalman gibi bir sabeteist bile, Hilafet'in kaybedilmesinin Türkiye'nin İslam dünyası için ehemmiyeti kalmayacağını ve Avrupa siyaseti karşısında küçük bir hükümet mevkiine düşebileceğini uyarıyordu.
- 49:38Batılıların Değerlendirmeleri
- İngiliz gazetesi İ-Stand'ta Atatürk'ün ölümü üzerine yayımlanan bir analizde, Cumhuriyet'in kuruluşundaki temel felsefenin kendinden vazgeçme, Osmanlı-Islam varlığının reddi ve Batıya kayıtsız şartsız teslim olunması olduğu belirtildi.
- Fransız Başbakanı Edouard Periyot, Cumhuriyet'in Türk toplumunun özünden kopartılarak zorla Batılı bir toplum haline getirilmesi olduğunu ifade etti.
- Fransa'nın en büyük mason topluluğu Grand Ori de France'ın büyük üstadı Jean-Michel Clarded, Türkiye'de önemli bir masonik gelenekin Cumhuriyet rejimi ve laik rejimin kuruluşunda önemli rol oynadığını açıkladı.
- 52:16Cumhuriyetin İlanı ve Halkın Tepkisi
- 29 Ekim gecesinin erken saatlerinde Şükrü Naili Paşa'ya gelen telgrafta Cumhuriyet ilan edildiği ve Mustafa Kemal Paşa'nın reisi cumhur olduğu bildirildi.
- İstanbul'da 30 Ekim sabahı 3:10 geçe başlayan top atışlarıyla uyanan halk, korkuyla sokaklara döküldü ve bazıları İstanbul'u terk etmek için bavullarını topladı.
- Boğazda bulunan İtilaf devletlerine ait harp gemileri de kendi toplarını ateşleyerek kutlamaya katıldı.
- 53:29Subayların ve Halkın Tepkisi
- Halk bir tarafa subayların bile olup bitenden haberi yoktu.
- Sonraki senelerin tüm generali ve CHP milletvekili Eyüp Durukan, İstanbul'un 30 Ekim'ini anlatırken, top atışlarının ilk defa gece yapıldığını ve bunun gülünç olduğunu belirtti.
- Kazım Karabekir'in kaleminden Trabzon'da, Cumhuriyet'in ilanından üç gün sonra top atılması emri verildi ve hükümet dairesi avlusunda resmi olarak kutlandı.
- 55:13Cumhuriyetin Halkta Yeri
- İtalyan gazetesi Crea Italiano'da, Cumhuriyete bağlı kendinden geçmiş gösterilerle karşılaşmayı beklerken resmi, düzenli, ölçülü ve hatta soğuk denebilecek gösterileri görünce şaşırıldığı belirtildi.
- Türk köylüsü ve kasaba halkı için bu olay kahvelerde bir sohbet konusu olmaktan pek öteye geçmemişti.
- Türk halkının çok büyük kısmı Cumhuriyet değişikliğini jandarma ve vergi memurları vasıtasıyla öğrendi.
- 56:54Cumhuriyetin Anlamı ve Yabancı Tepkiler
- Cumhuriyet kavramı, Ankara'nın en zengin adamı Vehbi Koç gibi kişiler için farklı bir anlam taşıyordu.
- 1925-1926 yıllarında Ankara Ticaret Lisesi imtihanlarında bir öğrenci "hükümet idaremiz nasıl bir idaredir?" sorusuna "cumhuriyeti mutlakadır efendim" cevabını vermiş, bu ifade daha sonra "saltanatı meşruadan cumhuriyeti mutlaka ya" şeklinde kavramsallaştırılmıştır.
- 1924 Martında İran'da da cumhuriyet gündemi vardı, Şah Rıza Pehlevi cumhurbaşkanı olmak istedi ancak halk ayaklanarak onu durdurdu ve Rıza geri adım attı.
- 58:40Yabancı Devletlerin Tepkisi ve Cumhurbaşkanlığı Maaşı
- Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun 1957 tarihli makalesinde, ilk senelerde yabancı devletlerin cumhuriyet ilanını önemsemediği belirtilmiştir.
- 1923 Kasım'ında Mustafa Kemal'in cumhurbaşkanlığı kendi imzasını taşıyan diplomatik bir mektupla 40 devlet başkanına bildirildi, ancak çok az sayıda cevap ve tebrik dönüşü oldu.
- 3 Kasım 1923'te Mustafa Kemal'e 12 bin lira cumhurbaşkanlığı maaşı bağlandı, bu rakam o günlerde yaklaşık 19 milyon lira değerindedir.
- 1:00:09Cumhuriyet Bilinci ve Anılar
- Milli Şef'in eğitim bakanlarından Tahsinbanguoğlu'nun anlattığı bir anıda, Antalya'da düzenlenen bir cumhuriyet günü balosunda vali Abidin Özmen "cumhuriyet öyle bir şeydir ki dadından yenmez" diyerek nutuk çekmiştir.