Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Türkçe yazım kurallarını anlatan eğitim içeriğidir. Video, yazım kurallarının önemi ve temel kurallarını detaylı şekilde açıklamaktadır.
- Video, yazım kurallarının ne olduğunu açıklayarak başlıyor ve Türk yazı dilinin oluşum sürecini anlatıyor. Ardından büyük harf kullanımı, yabancı isimlerin yazımı, birleşik sözcüklerin yazımı, ek fiillerin yazımı, ünlü ve ünsüz uyumu gibi temel yazım kuralları örneklerle açıklanıyor. Video, yazım kurallarına uymamaktan kaynaklanan anlatım bozukluklarına değinerek sonlanıyor ve konuyla ilgili daha ayrıntılı bilgi için Türk Dili II ders kitabının üçüncü ünitesine atıfta bulunuyor.
- 00:10Yazım Kuralları ve Önemi
- Bir yazının amacına ulaşabilmesi için uyulması gereken biçimsel kurallara yazım kuralları denir.
- Yazdıklarımızın hem günümüz hem de gelecek kuşaklarca anlaşılmasını sağlamak için yazımda belirlenen ortak kurallara uymak gerekir.
- Yazı dili konuşma diline göre daha tutucudur ve kuralları daha yavaş değişir.
- 01:40Yazım Kurallarının Gelişimi
- Türkçenin yazım kurallarının oluşması süreci Türk yazı devrimi ile başlamıştır.
- 12 Aralık 1928 yılında basılan İmla Lügatı, Türkçe'deki sözcüklerin yeni Türk harfleriyle nasıl yazılacağını göstermiştir.
- Türk Dil Kurumu'nun 11. baskı yapan yazım kılavuzu ile Türkçe'nin yazımı büyük ölçüde geleneksel bir yapıya kavuşmuştur.
- 01:59Büyük Harf Kullanımı
- Yer, kurum, eser, kanun, dergi, gezegen, din ve benzeri gibi her türlü özel ad büyük harfle başlatılır.
- İki noktadan sonra veya tırnak içinde verilen cümlelerin ilk kelimesi de büyük harfle başlar ve sonuna ilgili noktalama işareti olur.
- Yabancı isimlerin yazımı çeşitli kriterlere göre değişiklik göstermektedir.
- 02:35Yabancı İsimlerin Yazımı
- Türkçeye eskiden yerleşen yabancı isimler söylendiği gibi yazılır (Aristo, Şarlo, Tokyo).
- Latin alfabesi kullanan ülke ve toplumlara ait özel isimler aynen yazılır (Noam Chomsky, National Geographic).
- Latin alfabesi kullanılmayan ülke ve toplumlara ait özel isimler söylendiği gibi yazılır (Yeltsin, Nicolas Papadopolu).
- 02:58Batı Dillerinden Gelen Sözcükler
- Dilimize tarih boyunca birçok farklı dilden birçok farklı sözcük girmiştir.
- Günümüzde Batı dillerinden gelen sözcükler özgün biçimleri ile yazılmaktadır (e-mail, WC, full time, X-ray cihazı, cafe, check-up).
- Özellikle basın yayın organlarında dilimize yerleşen ve yazıldığı gibi okunan IMF, kulüp, enternasyonel gibi Batılı sözcükleri İngilizce'deki yazılış ve okunuş biçimleriyle kullanma eğilimi yazım birliğini bozmaktadır.
- 03:35Birleşik Sözcüklerin Yazımı
- Birleşik sözcüklerin yazımında beraber kullanılan sözcüklerde ses veya anlam düşmeleri genel olarak esas alınıyor olsa da bu tip sözcüklerin yazımında kurallar tam anlamıyla oturmamıştır.
- İlkokul, ilk adım, bugün, o gün gibi birleşik yazılmayan eylem ya da ad gruplarında da aynı kriterler geçerli olup, kriter dışı da birçok kural dışı kullanım bulunmaktadır.
- Bu belirsizlikler nedeniyle birleşik sözcüklerin yazımı konusunda yazım kılavuzuna sık sık başvurmak gerekir.
- 04:09Ek Fiillerin Yazımı
- Ek fiillerin yazımında yüklemin son sesi kriter olarak alınır.
- Yüklem ünsüz harfle bittiğinde ek fiil iki şekilde yazılabilir: doktor muş, doktor imiş, çocuk ise çocuk ise.
- Yüklem ünlü harfle bittiğinde ise ek fiil y sesine dönüşebilir: yolcu iken, yolcu iken, hastaymış, hasta imiş.
- 04:39Eklerin Yazımında Karışıklıklar
- Geniş zaman çekiminde hangi fiilde ekin r, hangisinde r geleceği de belirsizlik göstermektedir (koyar, sorar, örer, ancak olur, bulur).
- Türkçede kural dışı kullanılabilen biçim birimleri vardır ve bu sapmalar eklerin kökenleriyle ya da dilbilgiselleşme seviyeleri ile alakalıdır.
- Türkçe'de biçimsel olarak birbirine benzeyen ancak farklı görevlerde kullanılan biçim birimlerin eklerin yazımında da karışıklıklar olmaktadır.
- 05:12Aitlik Bildiren Ki ve Bağlama İşlevinde Kullanılan Ki
- Aitlik bildiren ki sözcüklere birleştirilerek yazılırken bağlama işlevinde kullanılan edat ki kendinden önceki sözcüğe birleştirilmez.
- Cümleden çıkarıldığında cümle anlamını etkileyen ki, aitlik eki olarak kullanılan ki'dir ve dolayısıyla ayrı yazılmalıdır.
- Dağ bulunma hali eki ve dağ bağlacı da aynı yöntemle ayırt edilebilir; dağ eki çıkarıldığında anlam bozuluyorsa bulunma eki kullanılmaktadır ve dolayısıyla birleşik yazılmalıdır.
- 05:59Fonolojik Farkları Gösteren Düzeltme İşareti
- Dilimizde birçok yabancı sözcük bulunmaktadır ve bu yabancı sözcüklerle aynı biçimde yazılan Türkçe kökenli sözcükler de bulunmaktadır.
- Aynı gibi görünen ancak anlamsal olarak farklı olan bu sözcükler arasında fonolojik farkı göstermek için bazı durumlarda düzeltme işareti kullanılmaktadır (kar, kar, alem, alem, resmi, resmi).
- 06:22Ünlü ve Ünsüz Uyumları
- Türkçe'de seslerin dizilişi, özellikle eklerin kullanışı belli bir düzen içerisinde gerçekleşir ve bu da ünlü ve ünsüz uyumların doğmasına yol açmıştır.
- Türkçe'de iki ünlü uyumu, bir de ünsüz uyumu vardır; asıl olan büyük ünlü uyumudur.
- Büyük ünlü uyumu genel olarak kalın ünlülerle kalın ünlülerin, ince ünlülerle ince ünlülerin yan yana gelmesini ifade eder.
- 06:49Küçük Ünlü Uyumları
- Küçük ünlü uyumu daha çok istisnası olan daha zayıf bir uyumdur ve düzlük-yuvarlaklık uyumu olarak da adlandırılabilir.
- "Io" şimdiki zaman iki küçük ünlü uyumunu bozmuştur.
- "Gil-ki" ekleri de küçük ünlü uyumunu bozabilmektedir (dursungiller, onunki).
- 07:14Ünsüz Uyumları
- Türkçe'de bir de ünsüz uyumu bulunmaktadır ve ünsüzler ötümlü ve ötümsüz diye ikiye ayrılırlar.
- Bu ünsüzlerin bir kısmı ünsüz uyumu dediğimiz kural gereği birbiriyle nöbetleşen çiftleri teşkil ederler (c, ç, d, t, k, g).
- Sözcük ötümsüz ünsüzle bitiyorsa ötümsüz ünsüzle başlayan, sözcüğün sonu ötümlü ünsüz veya ünlüyle bitiyorsa ekin ötümlü ünsüzle başlayan biçimi getirilir.