Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan Türkçe yazım kuralları konulu eğitim dersidir.
- Video, Türkçe yazım kurallarını kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. İçerikte 1928'deki Türk yazı devriminden başlayarak büyük harf kullanımı, yabancı özel isimlerin yazımı, birleşik sözcüklerin yazımı, mastar eki, sayıların yazımı, kısaltmaların yazımı ve ses uyumları gibi konular örneklerle açıklanmaktadır. Her kural için detaylı örnekler verilmekte ve yazım kılavuzlarına uyulması gerektiği vurgulanmaktadır.
- Dersin sonunda, bir sonraki derste yazılı anlatım türleri ele alınacağı belirtilmektedir. Ayrıca, bazı durumlarda yazım kurallarının henüz oturmadığı ve ikileme düştüğünde yazım kılavuzuna başvurulması gerektiği de vurgulanmaktadır.
- 00:01Türk Dili 2 Dersinin Üçüncü Ünitesi: Yazım Kuralları
- Türk Dili 2 dersinin üçüncü ünitesi olan yazım kuralları ünitesinde Türk yazı dilinin temel yazım kuralları ele alınacaktır.
- Bu ünitede yazım kurallarına uymamaktan kaynaklanan anlatım bozuklukları değerlendirilecek ve ilgili bilgi ve beceriler kazanılacaktır.
- Önceki ünitede kompozisyon bilgileri ele alınmış, yazılı kompozisyonun gereklilikleri ve yazım kuralları önemlidir.
- 02:32Yazım Kuralları Hakkında Genel Bilgiler
- Türkçe'nin yazım kurallarının oluşması süreci 1928'de gerçekleştirilen Türk yazı devrimi ile başlamıştır.
- 1928 yılında basılan "İmla Lügatı" (yazım kılavuzu) Türkçe'deki sözcüklerin yeni Türk harfleri ile nasıl yazılacağı gösterilmiştir.
- Türkçenin Arap harflerinden Latin harflerine geçişi 1928 yılında gerçekleşmiş, bu süreçte İmla Lügatı da hazırlanmıştır.
- 06:01Büyük Harfin Kullanımı
- Tüm özel isimlerin büyük harfle başlatılması gerekir; özel isim, tek bir varlığı ifade eden kavramdır (kişi adları, soyadları, ülkeler, tek millet, tek dil, tek din).
- Gezegenler, bölgeler, yerleşim birimleri, kurum kuruluş adları, eserler, gazeteler, dergiler, kanunlar ve belirli tarih bildiren ifadeler büyük harfle yazılır.
- Kısaltmaların tamamı ya büyük harfle yazılır (TDK, TBMM) ya da ilk harfi büyük yazılır (Prof., Dr.).
- 10:29Diğer Büyük Harf Kullanım Kuralları
- Tüm cümleler ve şiirlerde dizeler büyük harf ile başlar, alıntılar tırnak içinde cümle niteliğindeyse büyük harfle yazılır.
- Ünvanlar, lakap gibi kullanılan akrabalık sözleri, kitap sonrası kullanılan ünvanlar ve başlıklar büyük harfle yazılır.
- Özel adlardan türetilen bütün sözcüklerin ilk harfi büyük yazılır (Türk, Türkçü, Müslüman, Müslümanlık).
- 13:53Büyük Harflerin Kullanımı
- Bölgeler ve kurum-kuruluş adları büyük harfle yazılır.
- "Murat Anadolu Üniversitesi'ni birincilikle bitirmiş" cümlesinde "Üniversitesi" kelimesinin "Ü" harfi büyük olmalıydı.
- Özel isimler, unvanlar ve yer adları büyük harfle yazılır.
- 15:14Yabancı Özel İsimlerin Yazımı
- Türkçeye daha önceden çevrilmiş yabancı isimler söylendiği gibi yazılır (Çaykovski, Aristo, Dante).
- Latin alfabesi kullanan ülke ve toplumlara ait özel isimler aynen yazılır (Rio de Jenerio).
- Latin alfabesi kullanmayan ülke ve toplumlara ait özel isimler söylendiği gibi yazılır, ancak son yıllarda İngilizce'de yazıldığı gibi alınmaya başlanmıştır.
- 17:18Yabancı Sözcüklerin Yazımı
- Batı dillerinden eskiden giren sözcüklerin çoğu okunduğu gibi yazılmakta (aktör, makine, traktör).
- Günümüzde İngilizce'den giren sözcükler özgün yazımı ile yazılmaktadır, ancak herkes İngilizceyi bilmediği için okunuş sorunları yaşanabilmektedir.
- Türkçede sözcük başında çift ünsüz bulunmaz, bu nedenle Batı dillerinden giren sözcükler yazılışlarında ünsüz ünsüz olmasına rağmen söylenirken araya ünlü konulur (gramer, stop, strateji).
- 22:41Birleşik Sözcüklerin Yazımı
- Birleşik sözcükler bazen bitişik, bazen ayrı yazılır.
- Ses düşmesi, ses türemesi veya ses değişikliği olursa bitişik yazılır (sabretmek, kaydolmak, zannetmek).
- Birleşik sözcüklerin bileşenlerinden biri veya ikisi asıl anlamlarını yitirip yeni anlam kazanmışsa bitişik yazılır (hanımeli).
- Yardımcı fiiller (vermek, durmak, yazmak, kalmak, bilmek, gelmek) zarf fiil ekleriyle bağlandığında bitişik yazılır (bakakaldım, anlatıver).
- Kalıplaşmış sözcükler (yapboz, gelgit, çekyat) bitişik yazılır ve yeni anlamlar taşır.
- 27:31Birleşik Sözcüklerin Yazımı
- Birleşik yapıdaki kişi adları, soyadları, yer adları ve kurum adları bitişik yazılır (Alper, Gülenay, Kırklareli, Gaziantep).
- Ara yönleri bildiren sözcükler (alt, üst, üzeri) ile kurulan birleşik sözcükler bitişik yazılır (gözaltı, kuzeydoğu).
- Dilimize Arapça ve Farsça'dan geçen tek sözcük gibi düşünen tamlamalar bitişik yazılır (fevkalade, ehl-i beyt, gayrimenkul).
- 29:22Birleşik Sözcüklerin Yazımında İkilemeler
- Türkçede birleşik sözcüklerin yazımında bazı kurallar henüz oturmamıştır ve yazım kılavuzları takip edilmelidir.
- İkilemlerde yazım kılavuzuna bakmak gerekir (ilokul bitişik, ilk adım ayrı; bugün bitişik, o gün ayrı).
- "Hissetmek" gibi ses türemesine uğrayan ve bitişik yazılması gerekirken ayrı yazılmış birleşik sözcükler yazım yanlıştır.
- 32:06Ayrı Yazılan Bileşik Sözcükler
- Herhangi bir ses değişikliği (düşme, türeme veya nöbetleşme) olmayan bir fiil ve isimden oluşan bileşik eylemler ayrı yazılır (kabul etmek, yok olmak, not etmek).
- Hayvan, bitki, eşya, alet, durum, yer, bilim, bilgi, yiyecek, organ, zaman, renk, yön bildiren sözcüklerden biri ile oluşan ve birinin anlamını koruduğu birleşik sözcükler ayrı yazılır (yer elması, köpek balığı, gök taşı).
- "İç, dış, alt, üst, ön, küçük, orta, karşı, tek" gibi sözcüklerin başta olduğu birleşik sözcükler ayrı yazılır (iç savaş, dış borç, arka plan, yasadışı).
- 34:34İkilemelerin Yazımı
- İkilemeler ayrı yazılır ve aralarına herhangi bir noktalama işareti konulmaz.
- İkilemeler aynı sözcüğün tekrarı, olumlu-olumsuz birleşimi, Türkçe ve yabancı kaynaklı sözcüklerin bir arada kullanımı şeklinde olabilir (düşe kalka, defter-mefter, falan filan, güç-kuvvet).
- İkilemelerin yazımında araya noktalama işareti konulması yanlıştır.
- 35:56Pekiştirme Sıfatları ve Ek Fiiller
- Pekiştirme sıfatları sözcüğün sıfatın başına gelir ve her durumda bitişik yazılır (yemyeşil, pespembe, kapkaranlık).
- Ek fiiller bitişik yazılabilir veya ayrı yazılabilir (doktormuş, köftedir, köfteydi, köfte ise).
- Tek heceli olumlu fiil köklerine geniş zaman ekinin ne şekilde getirileceği kesin bir kurala sahip değildir ve duyarak öğrenilir (olur, görür, çözer).
- 39:16Mastar Eki ve Sayıların Yazımı
- Mastar eki "mac" veya "mak" olarak görülür ve "bilmek, yapmak" anlamına gelir.
- Mastar eki, iyelik, yönelme, belirtme, tamlayan veya çokluk eki alacaksa "mac-mak" yerine "mem-mem" şeklinde yazılır.
- Sayılar on'dan itibaren birleşik rakamlar yazıyla verildiğinde ayrı yazılır, ancak para ile ilgili yazılarda bitişik yazılır.
- 40:39Büyük Sayılar ve Romen Rakamları
- Büyük sayılar yazılırken üç basamak arası nokta işareti konularak yazılabilir.
- Sayılar rakamla yazılıp sonrasında ek gelirse kesme işareti ile ayrılır ve ünlü-ünsüz uyumuna uygun yazılır.
- Romen rakamları yüzyıllarda, hükümdar adlarında, tarihlerde, ayların yazımında ve kitap ciltlerinde kullanılır.
- 43:22Karıştırılan Eklerin Yazımı
- "Ki" bağlaç ise ayrı yazılır, eki ise bitişik yazılır; çıkarıldığında anlam tamamen bozulursa bitişik yazılır.
- "De" eki (bulunma eki) "da" veya "de" biçiminde bitişik yazılır, bağlaç ise ayrı yazılır.
- "De" eki, "nerede" veya "kimde" sorularına cevap veriyorsa bitişik yazılır, bağlaç ise ayrı yazılır.
- 47:42Diğer Karıştırılan Ekler
- "İle" bağlaç ise ayrı yazılır, sesi düşerse sözcükle bitişik yazılır ve ünlü uyumuna uygun yazılır.
- "Soru eki" şimdiki zamanın olumsuz halinde "mi" olarak bitişik yazılır, ancak soru anlamı taşımayabilir.
- Düzeltme işareti, anlam karışıklığı yaratan sözcüklerde (kar/kazanç, hala/devam eden) kullanılır.
- 51:59Kısaltmaların Yazımı
- Kısaltmalar bazen büyük harf bazen küçük harf kullanılabilmektedir.
- Ülkeler, devletler, eserler ve kurumların tamamı büyük harflerden oluşan kısaltmaları büyük harflerle yazılır ve aralarında noktalama işareti kullanılmaz (Türkiye Cumhuriyeti ve Türk kısaltmaları istisna olarak nokta içerir).
- Kısaltmalara ek gelince, tamamı büyük harflerden oluşanlar harfin okunuşuna göre (TDK'nin), tamamı küçük harflerden oluşanlar ise sözcüğün gelişine göre (kg-i) eklenir.
- 54:06Ses Uyumları
- Türkçede ünlü ve ünsüz uyumu kuralı gözetilir, özellikle ünsüz uyumu ile ilgili yazım kurallarını etkileyen durumlar vardır.
- C, ç, d, t, k, g gibi ünsüzler birbirleriyle nöbetleşir; örneğin "ağacı" (ç → c), "kitabı" (b → b), "rengi" (g → g) gibi.
- Özel isimlerde (Zonguldak, Uşak, Antep) ünlüyle başlayan ekler söylenirken ses değişikliği olur ama yazarken gösterilmez.
- 57:15Ses Değişimleri
- Kebap → kebabı, kırlangıç → kırlangıca, sevinç → sevince, avuç → avuca gibi ses değişiklikleri vardır.
- Şimdiki zaman ekini alan geniş ünlüyle biten sözcükler dar ünlüye dönüşür: oynamak → oynuyor, başlamak → başlıyor, dinlemek → dinliyor.
- Tek heceli ünlü ile biten sözcüklere ek getirildiğinde ünsüz türemesi görülür: his → hissetmek, zan → zannetmek.
- 1:00:03Ünlü Düşmesi
- Ek aldığında ikinci hecedeki dar ünlülerin düştüğü sözcükler vardır: burun → buruna, alın → alnı, göğüs → göğsü, omuz → omzu.
- Bu tür ikilemelerle ek geldiğinde ünlü düşmesi görülmez: omuz → omuza, burun → buruna.
- Verilen örneklerde ünsüz düşmesi, ünsüz benzeşmesi, ünlü daralması ve ünlü düşmesi görülürken, ünsüz türemesi örneği yoktur.