Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin üniversite öğrencilerine Türkçe yazım kuralları hakkında verdiği eğitim dersidir. Öğretmen, Yaren, Ayça, Mesut, Erhan, Kübranur, Büşra, Tuğba, Gizem, Tuğçe gibi öğrencilerle etkileşim halindedir.
- Videoda Türkçe yazım kuralları detaylı şekilde ele alınmaktadır. İlk olarak büyük harflerin kullanımı (özel isimler, ülke adları, millet adları, dil adları, din adları, mezhep adları, gezegen adları, yer adları, kurum adları, eser adları, gazete adları, dergi adları, kanun adları ve bayramların ilk harflerinin büyük harfle yazılması) anlatılmakta, ardından alıntı sözlerin yazılışı açıklanmaktadır. Son bölümde ise birleşik kelimelerin yazımı, bitişik ve ayrı yazılan birleşik kelimeler, ikilemelerin yazımı, pekiştirme sıfatlarının yazımı, ek fiillerin yazımı ve mastarların kullanımı gibi konular örneklerle incelenmektedir.
- Türk Dil Kurumu'nun yazım kılavuzunun esas kaynak olduğu belirtilmekte ve "yemek" ile "yeme" gibi kelimelerin yazımındaki farklar gibi en sık yapılan yazım hataları da vurgulanmaktadır.
- 00:02İmla Kurallarının Önemi
- İmla kuralları her yaşta öğrenilmesi gereken önemli bir konudur.
- Yazım kuralları çerçevesinde yazılan yazılar daha sonraki nesillere doğru aktarılacağı için önemlidir.
- Bilgisayar yazım hatalarını otomatik olarak düzeltse de, imla kurallarına özen göstermek dilimize duyduğumuz saygının bir ifadesidir.
- 03:09Yazım Kılavuzu ve Tarihsel Gelişimi
- Yazım kılavuzları, nasıl yazacağımızı tereddüt ettiğimiz durumlarda başvurduğumuz kaynaklardır.
- Türk Dil Kurumu'nun çıkardığı yazım kılavuzu esas kılavuz olmalıdır.
- Türkçenin yazım kurallarının oluşma süreci Türk yazı devrimi ile başlamış ve 12 Aralık 1928'de ilk imla lügatı basılmıştır.
- 04:19Büyük Harflerin Kullanımı
- Özel isimlerin ilk harfleri büyük harfle yazılır.
- Ülke adlarının ilk harfleri büyük, diğerleri küçük harfle yazılır, ancak özel bir yerde yazılıyorsa hepsini büyük harfle yazabiliriz.
- Millet adları, dil adları, din adları, mezhep adları, gezegen adları, yer adları, bölge adları, kurum adları, eser adları, gazete adları, dergi adları, kanun adları, bayram adları ve hayvanlara isim koymuşsak bunlar da büyük harfle yazılır.
- 13:50Diğer Büyük Harf Kullanım Alanları
- Bütün cümlelerin ve şiirlerin ilk harfleri büyük harfle başlar.
- Hayvanlara isim koymuşsak bunlar da büyük harfle yazılır ve onlara gelen ekler kesme işareti ile ayrılır.
- 15:14Dante ve İlahi Komedi
- "Yaş otuzbeş yolun yarısı eder" ifadesi Dante'nin "İlahi Komedi" adlı eserinden alınmıştır.
- Dante, İtalyan şairi ve yazarı olup "İlahi Komedi" adlı eserinde insan ömrünü yetmiş olarak göstermiştir.
- Eserde Dante, tarihte olan kişileri sahneye çıkartıp hesap sorar ve Hz. Muhammed'i cehenneme gideceklerin arasında gösterdiği için Türk edebiyatında tepki toplamıştır.
- 18:01Büyük Harf Kullanımı Kuralları
- Kısaltmalar yazarken ilk harfleri büyük harfle yazılması gerekir, ancak bazı kurum ve kuruluşlar kendi kısaltmalarını nasıl almışlarsa o şekilde yazabilirler.
- Kısaltmalara getirilen ekler kısaltmanın okunuşuna göre getirilir.
- Özel isimlerle birlikte kullanılan saygı kelimeleri, unvanlar ve meslek adları büyük harfle başlar.
- 20:30Başlık ve Yazışma Kuralları
- Yazı başlıkları ya hepsi büyük harflerle ya da ilk harfleri büyük, diğerleri küçük harfle yazılabilir.
- Resmi yazışmalarda ana birim (örneğin Namık Kemal Üniversitesi) hepsi büyük harflerle, alt birim (örneğin Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu) ilk harfleri büyük, diğerleri küçük harfle yazılır.
- Resmi yazışmalarla ilgili bilgi edinmek için Başbakanlık'ın özel yazışma kurallarına göz atılmalıdır.
- 22:15Yön Bildiren Kelimeler ve Yer Adları
- Yön bildiren kelimeler yer adlarından önce geliyorsa büyük harfle başlar (Doğu Karadeniz).
- Yön bildiren kelimeler yer adlarından sonra geliyorsa küçük harfle yazılır (Karadeniz'in doğusunda).
- 23:11Alıntı Sözlerin Yazımı
- Türkçe'de eskiden beri kullanılan özel isimler söylendiği gibi yazılır (Aristo, Dante, Kolombiya, Tokyo, Paris).
- Latin alfabesi kullanan ülke ve toplumlara ait özel isimler aynen yazılır (Barack Obama, Noami Chomsky, New York).
- Çift ünsüz harfle başlayan batı kökenli alıntılar ünsüzler arasına ünlü konulmadan yazılır (gramer, program, profesör, spor, trafik).
- 25:57Batı Kökenli Sözcüklerin Yazımı
- Bazı sözcükler dilimize girerken ses türemesi olmuş ve bu şekilde yazıya ve söyleyişe girmiştir (örneğin: station, iskelet, istatistik, kulüp).
- Batı kökenli sözcükler arasında yan yana iki veya daha fazla ünsüz bulunursa, ünlü konulmadan yazılır (örneğin: alafranga, biyografi, elektrik, gangster, kilogram, paragraf, telgraf).
- İki ünsüzle biten batıdan geçmiş sözcüklerin yazımında da sözlerin arasına ünlü konulmuyor (örneğin: film, slayt, teyp, modern).
- 27:49Batı Dillerinden Gelen Sözcüklerin Yazımı
- Batı dillerinden dilimize giren sözcüklerin çoğu okunduğu gibi yazılmaktadır (örneğin: aktör, futbol, tiyatro, traktör, otobüs).
- Bilgisayar ve internet etkisiyle İngilizce'den gelen sözcükler o dilden ki özgün kullanımlarıyla yazılmaktadır (örneğin: showroom, skinner, CD player, online).
- Dili bozan ve düzeltebilecek kişiler, o dili kullanan insanlardır; başka ülkeden gelen kişilerin dili düzeltmesi veya bozması mümkün değildir.
- 29:24Birleşik Sözcüklerin Yazımı
- Birleşik sözcük iki veya daha fazla sözcüğün birlikte kullanılmasıyla ortaya çıkar ve çeşitli şekillerde oluşabilir (belirtisiz dizim, tamlaması, iyelik eki düşmüş isim tamlaması, sıfat tamlaması, çekimli fiil veya isnat grubu).
- İki sözcük birlikte kullanıldığında ses düşmesi, türemesi veya değişmesi oluyorsa bitişik yazılır (örneğin: hissetmek, kaybetmek, şükretmek, pazar ertesi, pazartesi, kahve altı, kahvaltı, sütlaç).
- Birleşik sözcüğü oluşturan sözcüklerden biri ya da ikisi asıl anlamını yitirip yeni bir anlam kazanmışsa bitişik yazılır (örneğin: hanımeli, Çanakkale, imam bayıldı, demirbaş, Kırıkkale).
- 32:04Bitişik Yazılma Kuralları
- Yardımcı fiil olarak kullanılan vermek, durmak, yazmak, kalmak, bilmek fiilleri kendisinden önce gelen fiillerle bitişik yazılır (örneğin: bakakalmak, öyle yazmak, bayılı vermek, yapabilmek).
- Fiil çekim eklerinin ve fiilimsilerin kalıplaşması ile ortaya çıkan ve yeni anlam taşıyan sözcükler bitişik yazılır (örneğin: gel-git, çekyat, uçaksavar, gecekondu, biçerdöver, ağaçkakan).
- Birleşik yapıdaki kişi ad ve soyadları ile yer ve kurum adları bitişik yazılır (örneğin: Aygül, Alp Er, Karadeniz, Kızılırmak, Açıköğretim, Yükseköğretim Kurumu, Genelkurmay Başkanlığı).
- 33:44Diğer Bitişik Yazılma Kuralları
- Ara yönleri bildiren sözcükler bitişik yazılır (örneğin: güneydoğu, kuzeybatı).
- Alt, üst, üzeri kelimelerinin sona getirilmesiyle oluşturulan birleşik kelimeler bitişik yazılır (örneğin: gözaltı, bilinçaltı, suçüstü, olağanüstü, akşam üzeri).
- Dilimizde Arapça ve Farsçadan geçen ve tek sözcük gibi kullanılan tamlamalar bitişik yazılır (örneğin: beyanname, fevkalade, gayrimenkul, ehlibeyt).
- 35:49Gayrimenkul ve Menkul Kavramları
- Gayrimenkul taşınamayan mal demektir (ev, arsa, tarla gibi).
- Taşınabilir mallara menkul denir (kağıt evraklar, değerli evraklar gibi).
- 36:31Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler
- Hane, ev gibi baş kelimeleri sonda kullanılmış birleşik kelimeler bitişik yazılır (dershane, öğretmen evi, basım evi, aşçıbaşı, binbaşı).
- Belirsizlik sıfat ve zamirleri (biraz, birkaç, birçok, hiçbir, hiçbiri, herhangi) bitişik yazılır.
- İsim fiil şeklinde kurulan birleşik fiillerde ses düşmesi veya değişmesi gerçekleşmiyorsa ayrı yazılır (arz etmek, yardım etmek, kabul etmek, namaz kılmak, telefon açmak).
- 37:53Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler
- Hayvan, bitki, eşya, alet, organ, renk, yön ve benzeri birleşik sözcükler ayrı yazılır (ton balığı, köpek balığı, ağustos böceği, çörek otu, elmacık kemiği, süzme yoğurt, kuzey amerika, gece mavisi, kireçtaşı).
- İç, dış, alt, üst, ön, art, yans, orta, sağ-sol, çift, çok gibi kelimeler başa getirilerek oluşturulan birleşik kelimeler ayrı yazılır (üst kat, alt kat, önyargı, önsöz, yan taraf, iç tüzük, sağ-açık, sol bek, çift ayaklılar, çok hücreliler, deri altı, böbrek üstü bezi, toprak altı).
- 39:03İkilemelerin Yazımı
- İkilemeler anlamı pekiştirmek, güçlendirmek ve çekici hale getirmek için aynı anlamlı, eş anlamlı, yakın anlamlı veya karşıt anlamlı sözcüklerin bir arada kullanılmasıyla oluşan söz gruplarıdır.
- İkilemeleri oluşturan sözcükler ayrı yazılır ve arasına hiçbir noktalama işareti konulmaz (eğri büğriyet, hoşbeş, şipşak, cızbız, karmakarışık).
- Bazı ikilemeler zaman içinde kalıplaşarak bitişik halde kullanılmaya başlamıştır (bayramda, islerini, cızbız köfte, karmakarışık).
- İkilemelerin arasına "mi" edatı getirilerek pekiştirilebilir, bu durumda "mi" ayrı yazılır ve sonuna soru işareti konulmaz.
- 40:43Pekiştirme Sıfatları ve Ek Fiil
- Pekiştirme sıfatları oluşturan sözcükler (mpr ve s) bitişik yazılır (dimdik, dosdoğru, sapsarı, masmavi, çarçabuk, yapayalnız, güpegündüz, çepeçevre).
- Ek fiilin çekimli biçimleri (idi, imiş, ise) ayrı yazılabileceği gibi bitişik olarak da yazılabilir ve bitişik yazıldığında sert ünsüzlerin benzeşmesi kuralına uyar.
- Ek fiil genellikle isim soylu sözcüklerin sonuna gelir (öğretmen idi, gelmişti, doktor imiş, doktormuş, genç iken, gençken).
- Ünlü ile biten kelimelere ek fiil bitişik yazıldığında araya "ye" ünsüzü girer (bir idi, yolcu iken).
- Mastarlara gelen ekler (mak, mek) fiillere gelir ve mastarlardan sonra a, e, ı, i ünlülerinden biri geliyorsa araya "ye" ünsüzü girer (kazanmak, sevmeye, gelmeye).
- 43:21Yemek Kelimesinin Yazımı
- "Yemek" kelimesi sofranın adı olarak yumuşak g ile yazılır (yemeğe).
- "Yemek" kelimesi eylemin adı olarak "yeme" şeklinde yazılır ve "yemeye" şeklinde kullanılır (yemeye başladı).