Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan Türkçe dilbilgisi eğitim dersidir.
- Videoda Türkçe'de birleşik sözcüklerin yazım kuralları detaylı şekilde ele alınmaktadır. İçerik, bitişik ve ayrı yazılması gereken birleşik sözcüklerin kurallarını kapsamlı şekilde açıklamaktadır. Belirsizlik sıfatları, belirsizlik zamirleri, emir kipi ile çekimlenen sözcükler, sıfat-fiil ekleriyle oluşturulan sözcükler ve çeşitli kategorilerde (bitki türleri, yiyecek içecek adları, bilim ve bilgi sözcükleri, yol ve ulaşımla ilgili, gök cisimleri, zaman ile ilgili, organlar, durum bildiren sözcükler, renk sözcüğüyle oluşturulanlar, yön bildiren sözcükler) ayrı yazılması gereken birleşik sözcükler örneklerle anlatılmaktadır.
- Eğitmen, Türk Dil Kurumu'nun yazım kurallarındaki değişiklikleri de vurgulamakta ve bir sonraki derste d'nin yazımı, ki'nin yazımı ve kısaltmaların yazımı konularını anlatacağını belirtmektedir.
- 00:10Birleşik Sözcüklerin Yazımı
- Birleşik sözcüklerin yazımı önemlidir, biraz zor ve karışık olsa da önemli bir konudur.
- Birleşik sözcük demek bitişik yazılmak demek değildir, bitişik yazılan ve ayrı yazılan birleşik sözcükler vardır.
- Belirsizlik sıfatı ve zamiri olarak kullanılan sözcükler (biraz, birçok, birçoğu, birkaç, bir takım, herhangi, hiçbir, hiçbiri) bitişik yazılır.
- 01:21Bitişik Yazılan Birleşik Sözcükler
- İki sözcük birleşirken ses düşmesine uğramışsa bu sözcükler bitişik yazılır (kaynana, niçin, ne için, nasıl, ne).
- Etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak gibi yardımcı fiiller Arapça kökenli kelimelerle birleşirken ses değişimi veya ses düşmesi oluyorsa bitişik yazılır (kayıp etmek, emretmek, darp etmek, affetmek).
- Kelimelerden her ikisi ya da sadece ikincisi anlam değişmesine uğruyorsa, bu sözcük bitişik yazılır (kara fatma, karga burnu, balık sırtı, kadınbudu).
- 05:47Özel Durumlar
- Baş sözcüğü bir adın önüne gelip onunla sıfat tamlaması oluşturuyorsa bitişik yazılır (başbakan, başhekim, başkent, başmüfettiş).
- Başı sözcüğü bir topluluğun yöneticisi anlamında kullanılıp bir belirtisiz zat tamlaması oluşturursa bitişik yazılır (aşçıbaşı, elebaşı, binbaşı, onbaşı).
- Ababa, beyefendi, hanıme, hane, namezade, zede, ev, oğlu, kızı sözcükleriyle oluşturulan birleşik sözcükler bitişik yazılır.
- 08:40Diğer Bitişik Yazılan Sözcükler
- Hane sözcüğü ile kurulan birleşik sözcüklerde iki sözcük ses düşmesine uğrar (postane, hastane).
- Alt, üst, üzeri sözcükleri somut olarak bir yer bildirmiyorsa bitişik yazılır (yüz üstü, öğle üstü, suçüstü, akşamüstü).
- Ara yönler bitişik yazılır ve Arapça kurala göre oluşturulan sözler (kuvayi milliye, misak-ı milliye) bitişik yazılır.
- 10:44Bitişik Yazılan Birleşik Sözcükler
- Bir ya da iki öğesi birden emir kipi ile çekimlenen sözcüklerden oluşan birleşik sözcükler bitişik yazılır (al beni, çal çene, kaç göç, örtbas, yapboz, salla burada, ateşkes, kapkaç).
- Sıfat-fiil ekleriyle oluşturulmuş birleşik kelimeler bitişik yazılır (cankurtaran, çöpçatan, basınç ölçer).
- İkinci kelimesi "di" veya "dudu" ile çekimlenmiş sözcüklerden oluşan birleşik kelimeler bitişik yazılır (çıtkırıldım, gecekondu, imam bayıldı, miras, yedi papaz kaçtı).
- 13:48Diğer Bitişik Yazılan Birleşik Sözcükler
- Her iki kelimesi de "dıdı" ile çekimlenen veya geniş zaman ekini alan sözcüklerden oluşan birleşik sözcükler bitişik yazılır (dedikodu, uyurgezer, biçerdöver, konar göçer).
- Kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş kuruluş adları bitişik yazılır (İçişleri, Dışişleri).
- 14:51Ayrı Yazılan Birleşik Sözcükler
- Yardımcı fiiller (etmek, olmak, eylemek, olunmak) Arapça kökenli bir sözcükle birleştiğinde arada ses olayı varsa bitişik yazılır, yoksa ayrı yazılır (park etmek, yok olmak, terk etmek, arz etmek, dans etmek, ilan etmek, var olmak).
- Sözcüklerin hiçbiri ya da ikincisi anlam değişikliğine uğramamışsa ayrı yazılır (ada balığı, ateş böceği, bal arısı, çörek otu, yer elması, deve dikeni, şeker pancarı, can eriği, kuru soğan).
- Çörek otu ve dereotu istisna olarak ses düşmesi olduğu için bitişik yazılır.
- 18:08Diğer Ayrı Yazılan Birleşik Sözcükler
- Yiyecek içecek adları (içli köfte, badem şekeri, çiğ köfte) ikinci sözcük anlamını koruduğu için ayrı yazılır.
- Bilim ve bilgi sözcükleriyle kurulan birleşik kelimeler (dil bilimi, halk bilimi, ses bilgisi) ayrı yazılır.
- Duvar ve küre sözcükleriyle kurulan birleşik kelimeler (göz duvarı, yarı küre, yarım küre, taş küre, hava küre) ayrı yazılır.
- 18:54Diğer Ayrı Yazılan Birleşik Sözcükler
- Yol ve ulaşımla ilgili birleşik kelimeler (çevreyolu, havayolu, karayolu) ayrı yazılır.
- Gök cisimleri ve zamanla ilgili birleşik kelimeler (hafta sonu, hafta içi, hafta başı) ayrı yazılır.
- Organ veya organ yerine geçen sözlerden biriyle kurulanlar (aşık kemiği, serçe parmak, azı dişi, elmacık kemiği) ayrı yazılır.
- Durum, olgu, olay bildiren sözlerden biriyle kurulanlar (açık oturum, anadili, yerçekimi, işbirliği, işbölümü, güç birliği) ayrı yazılır.
- Renk sözcüğüyle oluşturulanlar (gece mavisi, bal rengi) ayrı yazılır.
- Yer adlarında kullanılan batı, doğu, güney, kuzey, güneybatı gibi yön bildiren isimler ayrı yazılır (Batı Trakya, Ortadoğu, Yakın Doğu, Doğu Anadolu).
- 20:42Birleşik Sözcüklerin Yazım Kuralları
- İç-dış sıra sözcükleriyle oluşturulan birleşik kelimeler ve terimler ayrı yazılır (yurtiçi-yurtdışı, çevrimiçi).
- Yan sıra, ardı sıra, yasadışı, çağdışı gibi sözcükler ayrı yazılır.
- Alt-üst sözcükleri somut olarak yer bildirmezse bitişik yazılır (yeraltı), bildirirse ayrı yazılır (yeraltı suları).
- 22:05Özel Durumlar
- Ön, ana, ön, arkaya, karşı, iç, dış sözcüklerinin başa getirilmesiyle oluşturulan birleşik kelimeler genellikle ayrı yazılır (önyargı, önsöz).
- Önsezi ve öngörü sözcükleri bu kurala rağmen bitişik yazılır.
- Sıfat-fiil ekleri alan sözcüklerin sıfat olmasıyla kurulan birleşik kelimeler ayrı yazılır (güleryüz, koşar adım, uçan daire).
- 23:34Dersin Sonu
- Birleşik sözcüklerin yazımında ve büyük harflerin kullanımında çok önemli konulardır.
- Birleşik sözcükleri iyi tekrar etmek ve soru çözmek gerekir.
- Bir sonraki derste d'nin yazımı, ki'nin yazımı ve kısaltmaların yazımı anlatılacaktır.