Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitmen tarafından sunulan Türkçe dilbilgisi dersidir. Eğitmen, Türkçe'de birleşik sözcüklerin yazım kurallarını detaylı şekilde anlatmaktadır.
- Video, birleşik sözcüklerin yazım kurallarını altı başlık altında inceliyor. İlk olarak ses olayları ( ünlünün kaybolması, ünsüzün yumuşaması veya ünsüz türemesi) durumunda bitişik yazılması gerektiği anlatılıyor, ardından ikinci sözcüğün anlamı kaybına bakılması gerektiği vurgulanıyor. Daha sonra tür belirten bileşik sözcükler, "üst/üzeri", "alt" gibi sözcüklerin yazımı, Arapça ve Farsça yapılı tamlamaların yazımı, özel adların yazımı, "her", "bir" ve "şey" sözcüklerinin yazımı ve birleşik fiillerin yazımı gibi konular ele alınıyor.
- Video, KPSS, TYT, lisans, ön lisans ve ortaöğretim sınavlarında çıkabilecek yazım kuralları hakkında pratik bilgiler sunmakta ve Türk Dil Kurumu'nun yazım kurallarını örneklerle açıklamaktadır. Bir sonraki videoda kısaltmaların, pekiştirmelerin ve ikilemelerin yazımı ele alınacağı belirtilmektedir.
- 00:05Birleşik Sözcüklerin Yazımı
- Birleşik sözcüklerin yazımı hem keyifli hem de mantığı olan bir konudur ve ÖSYM'nin çıkmış yazım kuralları sorularında sıkça tercih edilen bir konudur.
- Bu videoda birleşik sözcüklerin yazımında altı başlık incelenecektir.
- Birleşik sözcükler, sözcüklerin bir araya gelerek tek bir varlığı karşılaması durumudur ve yazım kurallarında bu sözcüklerin yazı dilindeki halleri irdelenir.
- 00:51Birleşik Sözcüklerin Yazımının Mantığı
- Birleşik sözcükler anlamsal olarak bir araya gelmesi durumunda bitişik veya ayrı yazılabilir.
- Birleşik sözcüklerin yazımı, sözcüklerin anlamsal olarak bir araya gelmesiyle ilgili olup, yazım kurallarında bu sözcüklerin yazı dilindeki halleri incelenir.
- Birleşik sözcüklerin yazımı, sözcüklerin anlamsal olarak bir araya gelmesiyle ilgili olup, yazım kurallarında bu sözcüklerin yazı dilindeki halleri incelenir.
- 02:40Birleşik Sözcüklerin Yazımında Ödün Verme
- Birleşik sözcüklerin yazımında, birinci sözcüğün bir ödün vermesi söz konusu ise ( ünlüsünü kaybetmesi, ünsüzünü yumuşatması veya ünsüz türemesine uğraması) sözcükler bitişik yazılır.
- Birleşik sözcüklerin yazımında dört başat başlık vardır: birinci sözcüğün bir ses olayı yaşaması, birinci sözcüğün bir ünsüz olayı yaşaması, birinci sözcüğün bir ünsüz türemesi yaşaması ve birinci sözcüğün bir ünsüz ikizleşmesi yaşaması.
- Birleşik sözcüklerin yazımında, birinci sözcüğün bir ses olayı yaşaması durumunda sözcükler bitişik yazılır, ses olayı yaşanmadığında ise ayrı yazılır.
- 04:06Ses Olayı Yaşayan Birleşik Sözcükler
- "Cezbediyordu" sözcüğü, "cez" kelimesinin sonundaki "p" sert sesinin "e" etkisiyle "b"ye dönüşmesiyle ünsüz yumuşaması yaşamıştır ve bu nedenle bitişik yazılır.
- "Birbiri" zamiri, "bir" kelimesindeki "i" ünlüyü düşmesiyle birleşik yazılır.
- "Niçin" ve "nasıl" sözcükleri, "ne" zamirindeki "e" sesinin düşmesiyle birleşik yazılır.
- 06:51Ünsüz Türemesi Yaşayan Birleşik Sözcükler
- "Affetmek", "hissetmek" ve "reddetmek" sözcükleri, Arapça'dan dilimize geçmiş "af", "his" ve "red" sözcüklerinin ünlü ile başlayan bir sözcükle birleştiğinde ortaya çıkan ünsüz türemesiyle bitişik yazılır.
- "Emretmek" sözcüğü, "emir" kelimesindeki son hecedeki "i" ünlüyü düşmesiyle birleşik yazılır.
- "Kaybolmak" sözcüğü, hem son hecedeki "ı" ünlüyü düşmesi hem de sonundaki "p" sesinin "b"ye yumuşamasıyla hem ünlü düşmesi hem de ünsüz yumuşaması yaşamıştır ve bitişik yazılır.
- 09:34Ünsüz Değişimi Yaşayan Birleşik Sözcükler
- "Hamdolsun" sözcüğü, "hamd" kelimesindeki sonundaki "t" sesinin "d"ye dönüşmesiyle ünsüz değişimi yaşamıştır ve bitişik yazılır.
- "Derdi" sözcüğü, "der" kelimesindeki "ç" sesinin "c"ye dönüşmesiyle ünsüz yumuşaması yaşamıştır ve bitişik yazılır.
- "Darpdi" sözcüğü, "darp" kelimesindeki sonundaki "p" sesinin "b"ye dönüşmesiyle ünsüz değişimi yaşamıştır ve bitişik yazılır.
- 11:04Bitişik Yazılan Sözcükler
- "Men etmek", "cem etmek" ve "tab etmek" gibi sözcüklerde Arapça'da "ayın" adı verilen harf bulunur ancak Türkçe'de bu harfe karşılık gelmeyen bir harf olmadığı için düşüş olur.
- Ünlü düşüşü, ünsüz yumuşaması veya ünsüz türemesi gibi ses olayları yaşanırsa, sözcükler bitişik yazılır.
- "Men olunmak", "yasaklanmak", "cem etmek", "toplanmak" ve "tab etmek" gibi sözcüklerde ses olayları yaşanır ve bu nedenle bitişik yazılır.
- 12:50Ayrı Yazılan Sözcükler
- İki sözcük bir araya gelirken herhangi bir ses olayına uğramazsa, karakterlerini koruyorsa, bu sözcükler ayrı yazılır.
- "Terk etmek", "fark etmek", "sağ olmak", "var olmak" gibi sözcüklerde ilk sözcük karakterini korur ve bu nedenle ayrı yazılır.
- Söyleyişte "ulama" (ünlünün ünsüzü yanına çekmesi) olsa bile, bu ses olayı yazı dilini etkilemez, bu nedenle sözcükler ayrı yazılır.
- 14:31İkinci Sözcüğün Anlamı
- Birleşik sözcüklerin ikinci sözcüğünün anlamı kıymetlidir ve ikinci sözcük başa çeker.
- İkinci sözcük anlamından ödün veriyorsa (anlam kaybı varsa), sözcükler bitişik yazılır.
- İkinci sözcük karakterini koruyorsa ve anlamını kaybetmiyorsa, sözcükler ayrı yazılır.
- 16:09Birleşik Sözcüklerin Yazımı
- "Cam göbeği" gibi birleşik sözcüklerde, ikinci sözcüğün anlamını kaybetmesi durumunda bitişik yazılır.
- Türk Dil Kurumu'na göre, birleşik sözcüklerden ikincisi veya her ikisi de anlam kaybına uğramışsa bitişik yazılır.
- Birleşik sözcüklerin altı çizilip sorgulandığında, cümleyi okumak şartıyla, bahsi geçen konu somut bir şey ise ayrı yazılır.
- 17:46Birleşik Sözcüklerin Kullanımı Örnekleri
- "Deve boynu" sözcüğü, devenin somut boynundan bahsedilmiyorsa bitişik yazılır, aksi halde ayrı yazılır.
- "Danaburnu" gibi sözcükler, somut olarak dananın burnundan bahsedilmiyorsa bitişik yazılır.
- Cümleyi okuduğumuzda, birleşik sözcüklerden ikincisi somut olarak konusu edilen bir şeyse ayrı yazılır, değilse bitişik yazılır.
- 19:31Özel Durumlar ve Örnekler
- Video ders notunda Türk Dil Kurumu'nun yazım kuralları kılavuzundaki tüm maddeler yer alır.
- Cümleyi okumadan yazım kurallarını uygulamak yerine, mantığı anlamak daha önemlidir.
- "Bülbül yuvası" gibi sözcükler, somut olarak bülbülün yuvasından bahsedilirse ayrı yazılır, tatlıdan bahsedilirse bitişik yazılır.
- 21:45Özel Birleşik Sözcükler
- "Beşiktaş" sözcüğü, somut olarak beş taştan bahsedilirse ayrı yazılır, oyun adıysa bitişik yazılır.
- Yıldız kümeleri (küçük ayı, büyük ayı, samanyolu) somut olarak yol veya ayı değil, bitişik yazılır.
- "Eloğlu", "elkızı" ve "hinoğlu" gibi sözcükler mantık dışı olsa da bitişik yazılır.
- 23:052023 KPSS Örneği
- "Denizatı" sözcüğü, 2023 KPSS Lisans sınavında sorulmuş ve bir at türü değil, deniz hayvanı olduğu için bitişik yazılır.
- Türk Dil Kurumu'na göre, birleşik sözcüklerden ikincisi anlamını koruyorsa ayrı yazılır.
- 24:12Bileşik Sözcüklerin Yazımı
- Bileşik sözcüklerde, birinci sözcüğün anlamı kaybolmuşsa bitişik yazılır, örneğin "beşparmak otu" (beşparmak bitişik yazılır).
- Birinci sözcüğün anlamı korunmuşsa ayrı yazılır, örneğin "güzel hatun çiçeği".
- İl adı veya biricik bir sözcük kullanıldığında, birleşik sözcükte o sözcüğün baş harfi büyük yazılır, örneğin "Antep fıstığı".
- 25:43Ayrı Yazılan Sözcükler
- Taş türleri (kireçtaşı, lületaşı), yol çeşitleri (çevreyolu, havayolu), bilimler (dilbilgisi, anlam bilgisi) ayrı yazılır.
- Renk türleri (bal rengi, açık mavi, koyu mavi) ayrı yazılır.
- Sıralar (ardı sıra, peşi sıra, yanı sıra) ve "içler dışlar" gibi ifadeler ayrı yazılır.
- 28:18Sıfat Fiillerin Yazımı
- Sıfat fiiller, fiil köklerine sıfat fiil ekleri (an, me, z, dik) eklendiğinde türemiş sıfatlardır.
- Birleşik sözcüklerde, sıfat fiil eki birinci sözcükteyse ayrı yazılır, ikinci sözcükteyse bitişik yazılır.
- "Cankurtaran" gibi sıfat fiil eki ikinci sözcükteyken bitişik yazılır çünkü yeni bir kavrama karşılık gelir.
- 31:10Sıfat Fiil Eki İle Oluşan Sözcükler
- "Karınca incitmez", "çok satar", "dalga kıran" gibi sıfat fiil eki ikinci sözcükteyken bitişik yazılır.
- "Değer bilmez" ve "değer bilir" gibi sıfat fiil eki ikinci sözcükteyken bitişik yazılır.
- "Et yemez" gibi birleşik sözcük olarak kullanılmadığında ayrı yazılır, nitelik olarak kullanıldığında bitişik yazılır.
- 35:15Sıfat Fiil Eki İle Oluşan Bileşik Sözcükler
- "Çalar saat", "tükenmez kalem" gibi birinci sözcükte sıfat fiil eki olan bileşik sözcükler ayrı yazılır.
- "Döner sermaye", "koşar adım", "yeter sayı" gibi ikinci sözcükte sıfat fiil eki olan bileşik sözcükler bitişik yazılır.
- 36:18Birleşik Yazım Kuralları
- Dördüncü ve beşinci maddeler birleşik yazım kurallarını içeriyor.
- Madde dört, iki sözcük bir araya gelirken türünü kaybederse (fiil isim olur gibi) bu sözcükler birleşik yazılır.
- Tür değişimi olursa (bir sözcüğün veya her ikisinin de) sözcükler birleşik yazılır.
- 38:15Birleşik Yazım Örnekleri
- "Çekyat", "okur-yazar", "ver yansın", "komak" gibi örneklerde iki fiil bir araya geldiğinde yeni bir kavrama karşılık geldiğinde birleşik yazılır.
- "Dedikodu", "kaptı kaçtı", "hünkar beğendi" gibi örneklerde de tür değişimi olduğunda birleşik yazılır.
- Birleşik yazım için önemli olan tür değişimidir, hangi sözcüğün türünü değiştirdiği önemli değildir.
- 40:50Alt ve Üst Sözcükleri
- Beşinci madde, gelenekselleşmiş olarak bitişik yazan birleşik sözcükler konusunu ele alır.
- Alt-üst sözcükleriyle oluşmuş birleşik sözcüklerde, aktarılan bir yer somut ise ayrı yazılır, soyut ise birleşik yazılır.
- "Ayak altında dolaşma", "gözaltına alındı", "bilinçaltı" gibi örneklerde soyut bir anlama sahip olduğunda birleşik yazılır.
- "Gözaltı kremi", "ayak altı" gibi somut yerlerden bahsedildiğinde ayrı yazılır.
- 44:28"Üst/Üzeri" Sözcüklerinin Yazımı
- Zamansal ifadelerde "üst/üzeri" sözcükleri bitişik yazılır, örneğin "sabah üstü/sabah üzeri".
- Soyut kavramlarda "üst/üzeri" sözcükleri bitişik yazılır, somut yer bildirirken ayrı yazılır.
- "Gerçeküstü", "olağanüstü", "ayak üzeri" gibi soyut kavramlar bitişik yazılırken, "yüzüstü", "tepe üstü" gibi somut yer bildiren ifadeler ayrı yazılır.
- 46:23"Alt" Sözcüğünün Yazımı
- "Sualtı", "gözaltı", "yeraltı" gibi somut yer bildiren ifadeler ayrı yazılır.
- "Denizaltı" gibi somut bir aleti ifade ederse bitişik yazılır, balıkların yaşadığı yer anlamında ise ayrı yazılır.
- "Altyazı", "üst kat", "üst küme" gibi somut üst veya alt konumlarını belirten ifadeler ayrı yazılır.
- 49:44Ara Yönlerin Yazımı
- Ara yönler (kuzeydoğu, kuzeybatı, güneybatı, güneydoğu) gölün birleşiminden oluştuğu için bitişik yazılır.
- Ara yönler coğrafyada sık karşılaşılan kavramlardır ve birleşik olarak yazılır.
- 50:30"Baş" Sözcüğüyle Oluşan Birleşik Sözcükler
- Baş sözcüğü ile oluşan sıfat tamlaması biçimindeki birleşik sözcükler (başbakan, başyapıt, başhekim) bitişik yazılır.
- Belirtisiz isim tamlaması şeklinde oluşan ve yönetici anlamına gelen sözcükler (binbaşı, onbaşı, ustabaşı) bitişik yazılır.
- Baş sözcüğüyle oluşan diğer birleşik sözcükler (başı dik, satır başı) ayrı yazılır.
- 55:06Bitişik Yazılan Sözcükler
- Ağabey, beyefendi, baba, hanımefendi, hanım, anne, paşababa gibi sözcükler bitişik yazılır.
- "Ev" sözcüğünün mantığı, Türk Dil Kurumu'nun verdiği örneklerden anlaşılır; somut olarak evi temsil ederse ayrı yazılır, örneğin "bağ evi", "dağ evi".
- "Polis evi", "öğretmen evi", "aşevi", "bakımevi", "yayınevi" gibi sözcüklerde "ev" somut evi temsil etmediği için bitişik yazılır.
- 58:04Diğer Bitişik Yazılan Sözcükler
- "Hane", "name", "sade", "zade" sözcükleri ile oluşturulmuş birleşik sözcükler bitişik yazılır.
- "Dershane", "kahvehane", "yazıhane" gibi sözcüklerde "hane" sözcüğü ev anlamında kullanılır ve bitişik yazılır.
- "Beyanname" (mektup anlamında), "zade" (oğul anlamında) ve "üzv" (uğramış anlamına gelen Farsçadan gelen bir sözcük) ile oluşturulan sözcükler bitişik yazılır.
- 1:00:14Arapça ve Farsça Tamlamalar
- Arapça ve Farsça tamlamalarında, Türkçe'den farklı olarak tamlananan önce, tamlayan sonra gelir.
- Arapça ve Farsça tamlamaları sondan başa doğru anlamlandırılır, örneğin "Devlet-i Ali" (yüce devlet).
- Farsça tamlamalarda iki sözcük arasında "ı", "i" gibi yapılar görülür.
- 1:01:36Arapça ve Farsça Yapılı Tamlamalar
- Arapça'da tamlamalarda "al-", "el-", "ul" takıları kullanılır veya ikinci sözcüğün ilk sesi tekrarlanır.
- Arapça ve Farsça yapılı tamlamalar özel adlar bile olsa bitişik yazılır (örneğin: Kuvayi Milliye, Misak-ı Milli).
- Özel isimlerde sözcükler birbirinden ayrılmaz, bitişik yazılır.
- 1:02:50Arapça Kökenli Sözcükler
- Suikast: kasten zarar verme.
- Hüsnü kuruntu: kuruntunun güzelliği, insan kendisi ile ilgili fayda çıkarmaya yönelik kuruntu.
- Darul aceze: acizler evi, darülfünun: fenler evi.
- Fevkala: sıradanın üstü, fevkabeşer: insan üstü veya üstün nitelikli insanlar.
- Hıfzısıhha: sağlık korunması, şeyhülislam: İslam'ın şeyhi.
- Bismillah: Allah'ın ismiyle, inşallah: Allah'ın inşasıyla, velhasıl: kısaca, sonuç olarak.
- 1:04:16"Her" Sözcüğünün Yazımı
- "Her" sözcüğü iki istisna hariç her zaman ayrı yazılır.
- İstisna bir: "herhalde" sözcüğünde "her" birleşik yazılır.
- İstisna iki: "her" belki anlamına gelen sözcüklerde birleşik yazılır.
- "Her durumda", "her şartta", "her koşulda" anlamında kullanıldığında "herhalde" ayrı yazılır.
- "Belki" anlamında kullanıldığında "herhalde" bitişik yazılır.
- 1:06:37"Bir" Sözcüğünün Yazımı
- "Bir" sözcüğü sayısal karakterini kaybettiğinde bitişik yazılır.
- "Biraz" sözcüğünde "bir" sayısal karakterini kaybettiği için bitişik yazılır.
- "Birtakım" sözcüğünde "bir" sayısal karakterini kaybettiği için bitişik yazılır.
- "Hiçbir" sözcüğünde "bir" sayısal karakterini kaybettiği için bitişik yazılır.
- "Birçok" sözcüğünde "bir" sayısal karakterini kaybettiği için bitişik yazılır.
- "Bir" sözcüğü sayısal karakterini koruduğunda ayrı yazılır.
- 1:10:29"Şey" Sözcüğünün Yazımı
- "Şey" sözcüğü her durumda istisnasız ayrı yazılır.
- "Şey" sözcüğü eşyanın, nesnelerin yerini tutan bir sözcük ve Türk Dil Kurumu'na göre zamir olarak kabul edilmiş.
- "Şey" sözcüğü Arapça'dan dilimize geçmiş bir sözcük.
- "Bir şey", "her şey" gibi kullanımlarda "şey" her zaman ayrı yazılır.
- 1:11:43Birleşik Fiillerin Yazımı
- Kurallı birleşik fiiller (a bilmek, ı vermek, akalmak, a gelmek, a durmak, ayazmak) yardımcı fiilleri ile gerçek bir fiilin birleşiminden oluşur.
- Yeterlik kurallı birleşik fiil (düşünebilmek), tezlik kurallı birleşik fiil (alıvermek), sürerlik kurallı birleşik fiil (akanmak) ve yaklaşma kurallı birleşik fiil (ayazmak) yazım kurallarında bitişik yazılır.
- Yardımcı eylemle kurulan birleşik fiillerde bir isim soylu sözcük artı "etmek", "olmak", "eylemek", "kılmak", "vermek" ve "buyurmak" sözcüklerinden oluşur.
- 1:13:47Birleşik Fiillerde Yazım Kuralları
- Birleşim sırasında birinci sözcükte ses olayı varsa (ünlü düşmesi, ünsüz türemesi, ünsüz yumuşaması gibi), sözcükler bitişik yazılır.
- Birleşim sırasında ses olayı yoksa, sözcükler ayrı yazılır.
- "Emir etmek" (ünlü düşmesi olduğu için bitişik), "emir vermek" (ses olayı olmadığı için ayrı) gibi örnekler verilmiştir.
- 1:15:31Anlamca Kalıplaşmış Birleşik Fiiller
- Anlamca kalıplaşmış birleşik fiiller iki alt başlıkta görülür: tamamen anlamsal olarak birbirine kaynaşmış birleşik fiiller ve deyimler.
- Deyimler her durumda ayrı yazılır, örneğin "çanak tutmak" gibi.
- Anlamsal olarak kaynaşmış birleşik fiiller (vazgeçmek, öngörmek, el vermek gibi) bitişik yazılır.
- 1:18:28Birleşik Fiillerde "da/de" ve "mı/mi" Kullanımı
- Birleşik fiillerde "da/de" bağlacı ve "mı/mi" soru edatı, iki sözcüğün arasına girebilir.
- Bu durumda, ses olayı olsa da olmasa da, birinci sözcüğün sesi kendini korur.
- Örnekler: "emir mi etti", "seyir mi edeceğiz", "vaz mı geçti", "el mi verdi".
- 1:22:27Birleşik Sözcüklerin Yazımı
- Birleşik sözcükler ayrı da yazılabilir, bitişik de yazılabilir.
- Önemli olan, hangi durumlarda bitişik yazılması gerektiğidir.
- Bir sonraki videoda kısaltmaların, pekiştirmelerin ve ikilemelerin yazımı gibi konular ele alınacaktır.