Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, 9. sınıf Türkçe dili ve edebiyatı dersinin ünsüzler konusunu anlatan eğitim içeriğidir.
- Video, ünsüzlerin tanımı ve özellikleriyle başlayıp, sert ve yumuşak ünsüzler, çıkar yönünden ünsüzler, ses yolunun durumuna göre ünsüzler gibi temel bilgileri sunmaktadır. Ardından ünsüz uyumu, ünsüz yumuşaması, ünsüz türemesi, ünsüz düşmesi, ünsüz değişmeleri, yer değiştirme, yardımcı ünlü ve ünsüzler, ünlü çatışması, kaynaştırma ve ulama gibi ses olayları detaylı olarak açıklanmaktadır. Her bir konu için örnekler ve yazım kuralları da verilmektedir.
- 00:08Ünsüzlerin Tanımı ve Özellikleri
- Ünsüzler, ses yoluyla az çok boğumlanarak çıkan, söylenirken ses aygıtının herhangi bir yerinde engele çarpan ve ünlülerden daha az ses veren harflerdir.
- Alfabemizdeki ünsüzler yirmibir tanedir ve tek başlarına telaffuz edilemezler, kendilerinden sonra gelen e ünlüsünün yardımıyla seslendirilirler.
- Ünsüz harfler ses tellerinin titreşime uğrayıp uğramamasına göre sert ve yumuşak ünsüzler olmak üzere iki gruba ayrılır.
- 01:08Ünsüzlerin Gruplanması
- Çıkar yönünden ünsüzler dört gruba ayrılır: dudak ünsüzleri (b, mpv), diş ünsüzleri (c, ç, dj, s, ş, tz), damak ünsüzleri (g, yumuşak g, kaleye, gırtlak ünsüzleri (he).
- Ses yolunun durumuna göre ünsüzler sürekli ve süreksiz olmak üzere ikiye ayrılır.
- Alfabemizde harf olarak karşılığı bulunmayan ünsüzler: nazal ne, hırıltılı h, çift dudak vesi kapalı e, ince g, k, l ve kalın gerek ellerin ayrılması.
- 02:37Ünsüz Uyumları
- Bir sözcükte yan yana gelen ünsüzlerin sertlik-yumuşaklık yönünden uygun olmalarına ünsüz uyumu denir.
- Bir sözcük sekiz sert ünsüzden p, ç, t, k, f, h, s, s bir ile bitip c, d, g, yumuşak ünsüzleri ile başlayan bir ek aldığında, sözcüğün sonundaki sert ünsüz ekim başındaki yumuşak ünsüzü kendisine benzeterek sertleşir ve çt, k yapar.
- Ünsüz uyumu özel adlara getirilen eklere, sayılara getirilen eklere ve kısaltmalara getirilen eklerde de uygulanır.
- 03:49Ünsüz Yumuşaması
- P, ç, t, k süreksiz sert ünsüzlerinden biriyle biten bir sözcüğe ünlü ile başlayan bir yapım veya çekim eki getirildiğinde sözcüğün sonunda bulunan sert ünsüz yumuşar.
- Dilimize başka dillerden girmiş kimi sözcüklerde yumuşama olmaz, yumuşama yapılması yazım yanlışına yol açar.
- Sert ünsüzle biten bazı yabancı sözcükler ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında yumuşama olur, bazı Türkçe sözcüklere de ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde yumuşama olmaz.
- 04:48Ünsüz Türemesi ve Düşmesi
- Dilimizdeki bazı sözcüklere ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde ya da iki sözcük birleşirken asıllarındaki çift ünsüz ortaya çıkar, bu duruma ünsüz türemesi denir.
- Sert ünsüzü ile biten sözcüklere cik cik türetme eki getirildiğinde, sözcüğün sonunda bulunan bu sert ünsüz düşer.
- Yumuşak g, h, y, zayıf ünsüzleri bazen iki ünlü arasında eriyip kaybolur, kalan iki ünlü kaynaşarak tek ünlü olur.
- 06:31Ünsüz Değişmeleri
- BM değişmesi, dudak ünsüzü olan beynin kendinden önceki hecede yer alan ne sesini meyveye dönüştürmesidir, bu değişime yenileyici ses benzeşmesi denir.
- BP değişmesi, Arapça'dan dilimize giren sözcüklerde s ünsüzünden sonra gelen ve sesi p ye dönüştürülerek yazılır.
- Yumuşak g ve değişmesi, kimi sözcüklerin söylenişinde yumuşak g ünsüzü ve sesine dönüştürülür.
- 07:30Diğer Ses Olayları
- Yer değiştirme, bir sözcükte yan yana bulunan iki ünsüz harfin yer değiştirilerek söylenmesidir, bu değişim yalnızca söyleyişte olur, yazıya yansırsa yazım yanlışı meydana gelir.
- Yardımcı ünlü ve ünsüzler idi-imiş ise, ek eylemleri genel olarak kendinden önce gelen sözcükle bitişik yazılır ve söylenir.
- Ünlü ile biten bazı Arapça sözcüklere an-en Arapça belirte çeki getirildiğinde araya t ünsüzü girer.
- 08:37Kaynaştırma ve Ulama
- Kaynaştırma, Türkçe sözcüklerde iki ünlü ses yan yana gelemediği için ünlü ile biten bir sözcüğe yine ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde, telaffuzu kolaylaştırmak için araya bir ünsüz ses girer.
- Ulama, sözcüklerin sonunda bulunan ünsüzlerin, kendilerinden sonra gelen sözcüklerin başlarında bulunan ünlülerle bağlanarak okunmasına denir, söz akışına canlılık ve akıcılık kazandırır.
- Sözcükler arasında noktalama işareti olursa ulama gerçekleşmez.