Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir Türkçe öğretmeni tarafından sunulan eğitim içeriğidir. Öğretmen, ses bilgisi konusunda özellikle ünsüzlerle ilgili detaylı bilgiler vermektedir.
- Videoda ünsüzlerin nitelikleri (sert-yumuşak, sürekli-süreksiz, patlayıcı, akıcı, sızıcı) ve çıkış noktaları (dudak, diş, damak, gırtlak) ele alınmaktadır. Ayrıca ünsüz düşmesi, türemesi, sertleşme, yumuşama, benzeşme, metatez, aykırılaşma, tekleşme, ikizleşme, sızlaşma, süreksizleşme, akıcılaşma, patlayıcılaşma gibi ses olayları örneklerle açıklanmaktadır.
- Video, Süer Eker'in Çağdaş Türk Dili kitabından alınan bilgiler üzerine kurulmuş olup, Türkçe, Türk Dili ve Edebiyatı ve ABD sınavlarında çıkan ses bilgisi sorularına hazırlık amacıyla hazırlanmıştır. Öğretmen, bu bilgileri "fıstıkçı şahap" ezberleme yöntemi ve deneme yanılma yöntemiyle nasıl öğrenebileceğimizi de açıklamaktadır.
- 00:01Ünsüzlerle İlgili Tablolar
- Video, Türk dili ve edebiyatı öğretmenleri ve Türkçe öğretmenleri için ünsüzlerle ilgili ses bilgisi konularını ele alıyor.
- Ünsüzlerin nitelikleri, çıkış noktaları ve boğumlanma noktaları hakkında iki ayrı tablo çizilecek.
- Tablolar, ünsüzlerin sert/yumuşak ve sürekli/süreksiz olma özelliklerine göre düzenlenecek.
- 01:05Sert ve Yumuşak Ünsüzler Tablosu
- İlk tablo, sert ünsüzler ve yumuşak ünsüzler şeklinde iki satır, sürekli ve süreksiz şeklinde iki sütun olacak.
- Sert ünsüzler "fıstıkçı şahap" kelimesiyle hatırlanabilir ve nefes yettiği sürece sürekli çıkabilen ünsüzlerdir.
- Ünsüzlerin yumuşak halleri vardır: k'nin yumuşak hali ç, p'nin yumuşak hali b, g'nin yumuşak hali d, t'nin yumuşak hali d, s'nin yumuşak hali ş, z'nin yumuşak hali ç.
- 04:17Ünsüzlerin Özellikleri ve Çıkış Noktaları Tablosu
- İkinci tablo, ünsüzlerin akıcı, sızıcı ve patlayıcı olma özelliklerine göre düzenlenecek.
- Ünsüzlerin çıkış noktaları (boğumlanma noktaları) en dıştan içe doğru dudak, diş, diş-damak ve gırtlak şeklinde sıralanır.
- Ünsüzler niteliklerine göre aynı türde bir arada bulunur, örneğin akıcı ünsüzler bir arada, patlayıcı ünsüzler bir arada yer alır.
- 07:08Ünsüzlerin Özellikleri
- Ünsüzler ağzımızdan çıkartılırken bir yerlere çarptırılır ve bu ünsüzlerin bazı özellikleri vardır.
- İki dudağı birbirine çarptırarak söylenen ünsüzler (p, m, m) patlayıcı veya akıcı ünsüzlerdir.
- Diş ile dudağı birbirine değdirerek söylenen ünsüzler (f, v) sızıcı ünsüzlerdir.
- 09:03Diş Damak ve Gırtlak Ünsüzleri
- Z ve s sesleri diş damak sesleridir, s sesi daha önde, z sesi daha arkada hissedilir.
- C ve ç sesleri patlayıcı diş damak sesleridir.
- L, y ve r sesleri akıcı damak sesleridir, k ve g sesleri patlayıcı damak sesleridir.
- 12:26Ünsüzlerin Ses Olayları
- Ünsüzlerin düşmesi, türemesi, sertleşmesi ve yumuşaması gibi ses olayları vardır.
- Sertleşen bir ünsüz ötümsüzleşir, yumuşak olan ünsüz ötümlüdür.
- Ünsüz benzeşmesi, süreklileşme, süreksizleşme, akıcılaşma, patlayıcılaşma gibi ses olayları da vardır.
- 15:12Diğer Ses Olayları
- Ünsüzlerle ilgili metatez (yer değiştirme) ve aykırılaşma gibi ses olayları vardır.
- Tekleşme ve ikizleşme de ünsüzlerle ilgili ses olaylarıdır.
- ÖSYM sınavlarında ünsüzlerin ses olayları sorulabilir, örneğin "katun" kelimesinin "hatun" haline gelmesi gibi.
- 16:48Ünsüz Değişimleri
- Ünsüz değişimlerinde sızlaşma, sürlileşme, patlayıcılaşma, yumuşama, dudaksızlaşma, damaksızlaşma, akıcılaşma ve ısıtıcılaşma gibi terimler kullanılır.
- Ünsüz değişimlerinde çıkış noktasına göre (dudak, diş, damak) ve niteliklerine göre (patlayıcı, sızıcı, sürekli, süreksiz, sert, yumuşak) incelenir.
- Ünsüz değişimlerinde önemli olan, ünsüzün çıkış noktasından nereye gittiği ve niteliklerinin nasıl değiştiğidir.
- 22:34Aykırılaşma
- Aykırılaşma, çıkış noktası aynı olan iki ünsüzün halk ağzında çıkış noktalarından birinin farklılaşmasıdır.
- Aykırılaşma örneğinde, aynı yerden çıkan iki ünsüzün biri farklı yerden çıkması söz konusudur.
- "Aşçı" kelimesinde s ve ünsüzleri diş-damak ünsüzleri olup, halk ağzında farklılaşmıştır.
- 24:12İkizleşme ve Tekleşme
- İkizleşme, "hissetmek", "zannetmek", "hallolmak" gibi kelimelerde veya "ana" kelimesinin "anne" olması gibi örneklerde görülür.
- Tekleşme, yabancı dillerden alınan kelimelerde orijinalinin kollektif olan kelimenin Türkçe'ye alındığında tek l ile yazılmasıdır.
- "Kolektif" kelimesinin "Türkiye" Türkçe'sinde tek l ile yazılması tekleşme örneğidir.
- 25:04İleri ve Geri Benzeşme
- İleri benzeşme, yanında sert bir ünsüz olan ünsüzün kendisine benzetilerek sert bir ünsüze dönüşmesidir.
- "Ağaç" kelimesinde d'nin t'ye dönüşmesi ileri benzeşmedir çünkü yanında sert bir ünsüz vardır.
- Geri benzeşme, yanında dudak ünsüzü olan ünsüzün kendisine benzetilerek dudak ünsüzü haline gelmesidir.
- "Pembe" kelimesinde n'nin m'ye dönüşmesi geri benzeşmedir çünkü yanında dudak ünsüzü olan b harfi vardır.