Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Türkçe ses bilgisi konusunu anlatan eğitici bir içeriktir. Video, ses bilgisinin temel kavramlarını ve Türkçenin ünlü-ünsüz seslerini detaylı şekilde açıklamaktadır.
- Video, ses bilgisinin tarihsel gelişiminden başlayarak sesin tanımı, ses bilgisinin üç aşaması (söyleyiş, akustik ve işitsel ses bilgisi) ve ses yolunun çalışma prensiplerini anlatmaktadır. Ardından Türkçe alfabesi, düzeltme ve kesme işaretleri, ünlü ve ünsüz seslerin sınıflandırılması (önlük-artlık, düzlük-yuvarlaklık, darlık-genişlik, uzunluk-kısalık) ve ünsüzlerin oluşum yerlerine göre sınıflandırılması (çift dudak, diş, gırtlak, damak ünsüzleri) detaylı şekilde açıklanmaktadır. Video, izleyicilere ses bilgisi ile ilgili temel kavramları ve Türkçenin ünlü-ünsüz seslerini anlamalarına yardımcı olmayı amaçlamaktadır.
- 00:11Ses Bilgisi ve Temel Kavramlar
- Eski Hint geleneğinde Sanskritçe yazılan kutsal kitaplar olan Vedaların okunması konusunda çalışmalar vardır.
- Ses bilgisi, konuşma seslerini özellikleri, türleri, sözcüklerdeki sıralanışları, görevleri ve değişmeler açısından araştıran, sınıflandıran ve fiziksel yönleri ağır basan bir dilbilgisi dalıdır.
- Ses, doğal veya doğal olmayan bir varlık tarafından çeşitli yollarla ortaya çıkan fiziksel enerjinin havada oluşturduğu titreşimlerin kulak kepçesi tarafından toplanması, dış kulaktan iç kulağa, oradan karmaşık süreçlerle beyne iletilmesi ve beyinde yorumlanmasıyla ortaya çıkan fiziksel dalgalardır.
- 02:04Ses Bilgisinin Aşamaları
- Ses bilgisi üretimi ve algılanması üç aşamada gerçekleşir: söyleyiş ses bilgisi, akustik ses bilgisi ve işitsel ses bilgisi.
- Söyleyiş ses bilgisi konuşurlar sesleri nasıl üretir sorusuna yanıt arar.
- Akustik ses bilgisi seslerin havada nasıl yol aldığıyla ilgilidir.
- İşitsel ses bilgisi dinleyenler sesleri nasıl algılar sorusunun yanıtlarını verir.
- 02:29Konuşma Seslerinin Üretimi
- Konuşma sesleri, ses yolu adı verilen bir düzenek tarafından üretilir.
- Ses yolunun başlangıcında akciğerler vardır ve diyafram ve göğüs kaslarının itmesiyle pompalanan havanın ilk durağı ses telleridir.
- Hava akımının ikinci durağı gırtlaktır ve ham ses küçük dil yoluyla ağız veya geniz boşluğuna gönderilir.
- Ağız boşluğuna gönderilen ham sesler ağız seslerini oluştururken, geniz boşluğuna gönderilenler geniz sesleri adını alır.
- Ağız boşluğuna gelen hava alt çene, üst çene, dil, dişler ve damak aracılığıyla farklı seslere dönüşür.
- 03:15Harf ve Alfabe
- Sesin yazıdaki karşılığına harf denir.
- Bu harflerin meydana getirdiği bir dildeki sesleri karşılayan harf topluluğuna alfabe denir.
- Türk alfabesi yirmidokuz harften oluşur ve ayrıca düzeltme ve kesme işareti adı verilen iki ayırıcı işaret kullanılır.
- Düzeltme işareti bazen ünlü uzunluğunu gösterir, bazen de kendisinden önceki ünsüzün ön damaksız olması gerektiğini gösterir.
- Kesme işareti özel adlara getirilen ekleri ayırmaya yarar ve Arapça kökenli kelimelerdeki ayın ve hemze harflerini göstermeye yarar.
- 04:14Ünlüler
- Seslerin ünlü ve ünsüz olarak ikiye ayrılması çok eskiye dayanmaktadır.
- Oluşumları sırasında zorluğa uğramadan çıkan seslere ünlü adı verilir.
- Türkçede a, e, ı, i, o, ö, u, ü olmak üzere sekiz adet ünlü vardır.
- Ünlülerin sınıflandırılmasında boğumlanma ile ilgili artılık-önlük, darlık-genişlik, düzlük-yuvarlaklık, uzunluk-kısalık ölçütleri kullanılır.
- Önlük-artlık karşıtlığına göre a, i, o, ö art ünlüleri, e, i, ö, ü ön ünlülerdir.
- Düzlük-yuvarlaklık karşıtlığına göre a, e, ı, i düz ünlüler, o, ö, u, ü yuvarlak ünlülerdir.
- Darlık-genişlik karşıtlığına göre a, e, o, ö geniş ünlüler, i, i, u, ü dar ünlülerdir.
- Uzun ünlüler, söyleniş sürelerinin normal ünlünün iki katı olması durumunda oluşur ve Türkçe kökenli sözlerde birincil uzun ünlü bulunmaz.
- Türkçedeki uzun ünlüler başta Arapça ve Farsça olmak üzere Fransızca, İngilizce gibi diğer dillerden kopyalanmıştır.
- 06:04Ünsüzler
- Oluşumları sırasında bir engele takılarak ortaya çıkan seslere ünsüz ses adı verilir.
- Ölçümü Türkçe ünsüz sayısı alfabede yirmibir olarak gösterilirken, konuşma dilindeki ünsüzlerin sayısı daha fazladır.
- Türkçede ünsüzler oluşum yerlerine göre, ötümlü ve ötümsüz olmalarına göre, sürekli veya süreksiz olmalarına göre, ağız veya geniz ünlüsü olmalarına göre olmak üzere dört ölçüte göre sınıflandırılmaktadır.
- B, p ve m ünsüzleri çift dudak ünsüzleri, d, t, z ünsüzleri diş ünsüzleri, h ünsüzü gırtlak bölgesinde boğumlanan tek ünsüz, g, k, l ve r ünsüzleri damak ünsüzleridir.
- Ciğerlerden gelen havanın ses tellerini titreştirmesiyle oluşan ötümlü ünsüzler b, c, d, g, yumuşak g, j, k, l, m ve n ünsüzleri örnek oluştururken, ç, f, ş, p, s ve t gibi ünsüzler ötümsüz ünsüzlere örnektir.
- B, c, ç, d, g, k, p ve t ünsüzleri hava akımının kesintili olduğu süreksiz ünsüzlerdir, f, yumuşak g, h, v, y, ş, r, m, n, l ve j ünsüzleri ise sürekli ünsüzlerdir.
- Akciğerlerden pompalanan havanın ağız boşluğuna gönderilmesiyle ağız ünsüzleri, geniz boşluğuna gönderilmesiyle burun ünsüzleri oluşur.
- M, n ve nazal n ünsüzleri dışındaki tüm ünsüzler ağız ünsüzleridir.