Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin Türkçe ses bilgisi konusunu anlattığı eğitim içeriğidir. Öğretmen, sınavda soru çıkan önemli bir konu olduğunu belirterek dersi başlatmaktadır.
- Video, ses bilgisini ünlülerle ilgili ses olayları ve ünsüzlerle ilgili ses olayları olmak üzere iki başlık altında anlatmaktadır. İlk bölümde büyük ünlü uyumu, küçük ünlü uyumu ve ünlü düşmesi (hece düşmesi) konuları ele alınırken, ikinci bölümde ünlü daralması ve ünlü değişimi açıklanmaktadır. Öğretmen, her konuyu örneklerle pekiştirmektedir.
- Videoda ünlü düşmesinin üç farklı şekli (çekim eki, yapım eki ve iki sözcük birleşmesi) ve ünlü düşmesinin olmadığı özel durumlar detaylı olarak anlatılmaktadır. Ayrıca ünlü daralması ve ünlü değişimi konuları da örneklerle açıklanmakta ve bir sonraki derste ünsüzlerle ilgili ses olaylarını anlatacağı belirtilmektedir.
- 00:10Ses Bilgisi Giriş
- Ses bilgisi, sınavda soru çıkan önemli bir konudur.
- Ses bilgisi, ünlülerle ilgili ses olayları ve ünsüzlerle ilgili ses olayları olmak üzere iki başlık altında anlatılır.
- Ünlülerle ilgili dört, ünsüzlerle ilgili yedi ses olayı vardır.
- 00:39Büyük ve Küçük Ünlü Uyumları
- Büyük ünlü uyumu, bir sözcüğün bütün ünlülerinin kalın ya da bütün ünlülerinin ince olmasıdır.
- Küçük ünlü uyumu, Türkçe sözcüklerin ilk hecesi dışında o öğü bulunmamasıdır.
- Küçük ünlü uyumunda, a, i, o, u ünlülerinin karşısına a, e, ö, ü ünlüleri gelir.
- 02:53Ünlü Düşmesi
- Ünlü düşmesi, bir sözcüğün çekim eki, yapım eki geldiğinde veya iki sözcük birleşirken olabilir.
- Çekim eki geldiğinde ünlü düşmesi, hece düşmesi olarak da adlandırılır.
- Yapım eki geldiğinde ünlü düşmesi, türetme esnasında düşme olarak adlandırılır.
- İki sözcük birleşirken ünlü düşmesi, birleşme esnasında düşme olarak adlandırılır.
- Ek eylemler bitişik yazılırken "i" ve "im" eklerinin düşmesi de ünlü düşmesi olarak kabul edilir.
- İkilemelerde (burun buruna, omuz omuza), ileri geri, aşağı yukarı gibi sözcüklerde ve avuç sözcüğünde ünlü düşmesi olmaz.
- 09:27Ünlü Türemesi
- Ünlü türemesi, tek heceli sözcüklerin küçültme eki olan "-cik" ekini aldığında araya bir ünlü girmesidir.
- Pekiştirmeli sözcüklerde (sapasağlam, yapayalnız) MPRS sesleri ile sözcüğün arasına bir ünlü gelebilir, ancak her sözcükte olmak zorunda değildir.
- 11:14Ünlü Daralması
- Ünlü daralması, geniş ünlülerin daralması durumudur ve genellikle "-yor" eki ile gerçekleşir.
- "-yor" eki alan eylemlerde, "ae" ile biten geniş ünlüler "ı", "i", "u" veya "ü"ye dönüşür.
- Olumsuzluk eki "-mam" alan eylemler de "-yor" eki aldığında ünlü daralmasına uğrar.
- 13:06Ünlü Daralması Örnekleri
- Ünlü daralması için eylemin "-ae" ile bitmesi gerekir, örneğin "geliyor" eyleminde "-yor" eki alındığında ünlü daralması olmaz.
- "N", "y" ve "d" sözcükleri "-yor" eki almadan da ünlü daralmasına uğrar.
- Ünlü değişimi sadece "ben" ve "sen" sözcüklerinde görülür, bu sözcükler "-ma" eki aldığında "bana" ve "sana" sözcüklerine dönüşür.