• Buradasın

    Türkçe Ses Bilgisi Dersi: Ünlü Uyumları ve Ünsüz Değişmeleri

    youtube.com/watch?v=Cs8ycGOhfsQ

    Yapay zekadan makale özeti

    • Bu video, bir öğretmenin Mehmet Akif Ersoy ile birlikte sunduğu Türkçe ses bilgisi dersidir. Öğretmen, öğrencilere hitap ederek konuları günlük hayattan örneklerle açıklamaktadır.
    • Video, Türkçe'deki ses bilgisi konularını kapsamlı şekilde ele almaktadır. İlk olarak ünlü uyumları (küçük ve büyük ünlü uyumu) anlatılmakta, ardından ünsüz yumuşaması ve ünsüz benzeşmesi (sertleşme) konuları örneklerle açıklanmaktadır. Her konu için aykırılık örnekleri verilmekte ve bu kuralların yazım yanlışlarına neden olabileceği vurgulanmaktadır.
    • Öğretmen, konuları sınavlarda sorulma ihtimali açısından değerlendirmekte ve öğrencilerin bu konuları daha iyi anlamaları için pratik örnekler ve alıştırmalar sunmaktadır. Ayrıca, "sapkın", "çalışkan", "tutku" gibi kelimeler üzerinden sertleşme örnekleri gösterilmekte ve "çocukcağız" ve "Ahmetgil" gibi istisnalar belirtilmektedir.
    Ses Bilgisine Giriş
    • Ses bilgisi modülünde noktalama işaretleri ve ses bilgisi konuları ele alınacak.
    • Ses bilgisinde en temel ve ilk adım, bir kelimede ses olayı bulmak için sözcüğün kökünü ve ekini ayırmaktır.
    • Biçim bilgisi bilgisi ses bilgisinde kullanılacaktır.
    01:36Ünlüler ve Ünlü Uyumları
    • Ses bilgisinde kalın ve ince ünlüleri bilmek önemlidir.
    • Türkçedeki sert ünsüzler sadece "peçete" harflerinden oluşmaz, "fıstıkçı, şahap" kodlamasıyla gösterilen tüm sessizler sert ünsüzlerdir.
    • Büyük ünlü uyumu, hecelerde ya tüm ünlülerin kalın olması ya da tüm ünlülerin ince olması durumudur.
    04:02Büyük Ünlü Uyumunun Bozulma Nedenleri
    • Büyük ünlü uyumuna uymama nedenleri üçtür: kelimenin kökünde sorun olabilir, aldığı aykırı ekler veya iki kelime birleştiğinde uyum bozulabilir.
    • Aykırı ekler, eklenen sözcüğün ünlü kalınlığına göre değişmeyen eklerdir.
    • Aykırı ekler genellikle büyük ünlü uyumunu bozmayabilir, ancak bazen aykırı kaldıkları durumlar büyük ünlü uyumunu bozabilir.
    09:17Küçük Ünlü Uyumuna Aykırılıklar
    • Küçük ünlü uyumu konusunda akademisyenler arasında uzlaşma olmadığı için sınavda sorulma ihtimali düşük.
    • Küçük ünlü uyumuna aykırılık, bir hecede belirli seslerden sonra belirli diğer seslerin gelmemesi durumudur.
    • "Telefonlarımız" örneğinde, "eden" heceden sonra "elin" gelmesi küçük ünlü uyumuna aykırıdır çünkü ince ve kalın ünlülerin bir arada olması problem yaratır.
    11:04Küçük Ünlü Uyumuna Aykırılık Sebepleri
    • AE seslerinden sonra U veya Ü'nün gelmesi küçük ünlü uyumuna aykırıdır (yağmur, mektup, kavun, karpuz, tavuk gibi örnekler).
    • U ve Ü seslerinden sonra I ve Y'nin gelmesi küçük ünlü uyumunu bozar (ümit, cumhuriyet gibi örnekler).
    • O ve Ö sesleri sadece birinci hecede olabilir, sonraki hecelerde kullanılırsa küçük ünlü uyumuna aykırıdır.
    13:24Ünsüz Yumuşaması
    • Ünsüz yumuşaması veya ünsüz değişmesi, Türkçe'de var olan bir sesin formunu değiştirerek daha yumuşak bir ünsüze dönüşmesidir.
    • Peçete ile biten sözcüklerde ünlüyle başlayan bir ek alındığında sonundaki sert sesler yumuşak seslere dönüşür (çorap → çorabım, ağaç → ağacın, kağıt → kağıda).
    • Ünsüz yumuşaması bazı sözcüklerde zor görülebilir: gecikti (geç → gecikmek), adımla (atmak → adımla), acıktı (aç → acıktı), çadır (çatmak → çadır), güdümlemek (güt → güdüm), ağarmak (ak → ağarmak), yedek (yetmek → yedek).
    17:41Ünsüz Yumuşamasına Aykırılık
    • Ünsüz yumuşamasına aykırılık, yabancı ve tek heceli kimi sözcüklerde ünsüz yumuşamasının uygulanmadığı durumdur.
    • "Bakınca" sözcüğünde ünsüz yumuşaması olmaz, "bakınca" şeklinde okunur ve bu bir yazım yanlışı değil, sadece kurala aykırılıktır.
    • "Süte" sözcüğünde de ünsüz yumuşaması olmaz, "hukukun" sözcüğünde ise "hukuka" şeklinde yazıldığında yazım yanlışı oluşur.
    20:29Özel Adlarda Ünsüz Yumuşaması
    • Özel adlarda telaffuzda yumuşama olsa bile yazıda gösterilmez, aksi takdirde yazım yanlışı oluşur.
    • "Serap" isminde "seraba" şeklinde yazıldığında yazım yanlışı oluşur.
    • Ünsüz yumuşaması sadece sözcüklerin sonunda değil, eklerin sonunda da olabilir.
    22:02Ünsüz Benzeşmesi (Ünsüz Sertleşmesi)
    • Ünsüz benzeşmesi, ünsüz sertleşmesi olarak da adlandırılır ve ünsüz değişmesi bir türüdür.
    • Ünsüz benzeşmesinde, sözcüğün sonundaki "fıstıkçı şahap" sert ünsüzleri (f, s, h) ekinin başında gelen c, ç, d, t, g, k seslerine tahammül edemeyip onları sertleştirir.
    • Ünsüz benzeşmesine aykırılık yazım yanlışıdır, örneğin "sınıftan", "suskun", "sütten", "kayıkçının", "sonucta", "pişkin", "ferahtır", "koptu" şeklinde yazılmalıdır.
    27:27Ünsüz Sertleşmesi Örnekleri
    • Ünsüz benzeşmesi veya sertleşmesi kavramı iyi anlaşıldığında, değişme kavramı hem yumuşama hem sertleşme anlamına gelecektir.
    • Sertleşme örneklerinde sevimsiz durumlar vardır ve bunlar ilk bakışta zorlanılacak örneklerdir.
    • "Sapkın" sözcüğünde g sesi sertleşmemiştir çünkü Türkiye'de "kin" eki kullanılmaz, orijinali "gın" ekidir.
    28:27Sertleşme Örnekleri
    • "Çalışkan" sözcüğünde "gs" sesi "k"ye dönüşmüştür.
    • "Tutku" sözcüğünde "tg" sesi "k"ye çevrilmiştir.
    • "Çelişki" ve "yutkunmak" sözcüklerinde de ünsüzler sertleştirilmiştir.
    29:01Özel Sertleşme Örnekleri
    • "Başkan" sözcüğünde "gan" eki kullanılır ve "ş" sesi "k"ye çevrilir.
    • "Bitki" sözcüğünde kök "bitmek"tir ve "ş" sesi "k"ye dönüşür.
    • "Gitmek" fiilinin "dik" ekiyle kullanımı ("gitmek" → "gitmek") hem sertleşme hem yumuşama içerir.
    30:44Ünsüz Değişmesi Kuralları
    • Ünsüz benzeşmesi veya sertleşmesi bir kelimenin bir ek alırken olur, iki kelimenin birleşirken olmaz.
    • "Çokgen" gibi birleşik sözcüklerde sertleşme olmaz çünkü burada "gen" bir eki değil, "kenar" anlamına gelen bir sözcüktür.
    • "Gitmek" fiilinin "dik" ekiyle kullanımı hem "ş" sesinin "k"ye dönüşümünü hem de "k" sesinin "ğ"ye dönüşümünü içerir.
    32:01Yazım Yanlışları ve İstisnalar
    • Ünsüz sertleşmesi kuralına aykırı kullanımlar yazım yanlışıdır.
    • "Hukukta" yerine "hukukta", "bindokuzyüzdoksanbeş'ten" yerine "bindokuzyüzdoksanbeş'ten" gibi örnekler yazım yanlıştır.
    • "Ahmetgil" ve "çocukcağız" örnekleri ünsüz sertleşmesinin iki istisnasıdır, başka istisnası yoktur.

    Yanıtı değerlendir

  • Yazeka sinir ağı makaleleri veya videoları özetliyor