Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin Türkçe edebiyat dersi formatında yazınsal türleri anlattığı eğitim içeriğidir. Öğretmen, öğrencilere sınavlarda çıkabilecek konuları detaylı şekilde açıklamaktadır.
- Video, yazınsal türleri üç ana bölüme ayrılmış olarak ele almaktadır. İlk bölümde düzyazı türleri (roman, hikaye, masal, fabl) incelenmekte, ikinci bölümde tiyatro (geleneksel ve modern) ve öğretici metinler (makale, gazete ve dergi yazısı) anlatılmakta, son bölümde ise deneme, fıkra, sohbet ve eleştiri gibi edebi yazı türleri açıklanmaktadır.
- Her bir yazınsal türün tanımı, özellikleri, dünya ve Türk edebiyatındaki örnekleri ve önemli ilkler detaylı olarak paylaşılmaktadır. Ayrıca sınavlarda çıkabilecek soru tipleri ve örnekler de videoda yer almaktadır.
- 00:01Yazınsal Türler
- Edebiyat dersinde yazınsal türler konusu inceleniyor.
- Yazınsal türler düzyazı türleri ve göstermeye dayalı metinler olarak ikiye ayrılıyor.
- Düzyazı türleri anlatmaya dayalı metinler, öğretici metinler, coşkuya dayalı metinler ve göstermeye dayalı metinler olarak sınıflandırılıyor.
- 00:34Sanatsal Metinler
- Sanatsal metinlerde sözcükler mecaz ve yan anlamlarıyla kullanılır, yoruma açık metinlerdir ve dil sanatsal işleviyle kullanılır.
- Sanatsal metinler olay çevresinde gelişen metinler ve coşku ve heyecanı dile getiren metinler olarak ikiye ayrılır.
- Coşku ve heyecanı dile getiren metinler şiir kategorisinde işlenir.
- 01:17Anlatmaya Dayalı Metinler
- Anlatmaya dayalı metinler olay, kahramanlar ve kişiler çevresinde gelişen metinlerdir.
- Roman, yaşanmış ya da yaşanabilecek olayları kişi, yer ve zaman belirterek anlatan kurgusal metinlerdir.
- Romanlar hikayelere göre daha kapsamlıdır, şahıs kadrosu daha fazladır ve daha ayrıntılı anlatılır.
- 02:17Roman Türleri ve İlkler
- Dünya edebiyatında ilk roman örneği Rabeles'in "Gargantua" adlı eseridir.
- Modern anlamda modern romanın ilk örneği İspanyol yazar Cervantes'in "Don Kişot"udur.
- Türk edebiyatında ilk yerli roman Şemseddin Sami'nin "Şuşuk-u Talat ve Fıtnat"ıdır.
- 03:19Roman Türleri ve İlkler (Devam)
- Romanlarda konulara göre polisiye romanlar, aşk romanları, fantastik romanlar, korku romanları ve macera romanları gibi çeşitli başlıklar altında adlandırılabilir.
- Edebiyatımızda roman kavramı daha batıdan yerleşmemişken, romanın yerini tutan türler destanlar, efsaneler, masallar, mesneviler ve halk hikayeleriydi.
- Türk edebiyatında ilk çeviri roman Yusuf Kamil Paşa tarafından çevrilen "Telemak", ilk edebi roman Namık Kemal'in "Intibah", ilk tarihi roman Namık Kemal'in "Cezmi", ilk realist roman Recaizade Mahmut Ekrem'in "Araba Sevdası", ilk psikolojik roman Mehmet Rauf'un "Eylül", ilk köy romanı Nabizade Nazım'ın "Karabibik"tir.
- 05:12Hikaye
- Hikaye (öykü), yaşanmış ya da yaşanması mümkün olan olayların kısaca anlatıldığı metin türüdür.
- Hikaye, yaşanmış ya da yaşanması mümkün olan olayların detaylı bir şekilde anlatılmasına roman, sahnede canlandırılmasına tiyatro denir.
- Hikayede olaylar anlatılırken ayrıntıya girilmez, bir tek olay anlatılır ve kesit hikayesinde bir tek durum anlatılır.
- 06:32Hikaye Türleri
- Batı'da hikaye üç koldan gelişmiştir: olay hikayesi (vaka hikayesi), durum hikayesi (kesit hikayesi) ve modern hikaye.
- Olay hikayesinin dünyadaki temsilcisi Fransız Mopa Center, Türk edebiyatındaki temsilcisi Ömer Seyfettin'dir.
- Durum hikayesinin (kesit hikayesi) dünyadaki temsilcisi Rus yazar Anton Çehof, Türk edebiyatındaki temsilcileri Sait Faik ve Memduh Şevket Esendal'dır.
- Modern hikaye, insanların her gün gördükleri fakat düşünmedikleri durumların gerisindeki gerçekleri, hayaller ve olağanüstü durumları gösteren öykülerdir.
- 08:40Masal
- Masal, olağanüstü olayların ve varlıkların anlatıldığı yazı türüdür.
- Masallarda yer ve zaman belli değildir, "evvel zaman içinde" diye başlar ve sonunda iyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır.
- Masallar didaktik özelliği ağır basar, olaylar mişli geçmiş zaman kipiyle anlatılır ve evrensel konuları işler.
- Türk masallarını ilk defa derleyen kişi "Masalcı Baba" olarak bilinen Eflatun Cem Güney'dir.
- 10:28Fabl
- Fabl, masaldan kopmuş bir türdür ve kahramanları çoğunlukla hayvandan oluşan manzum masallardır.
- Fabl didaktik şiire özgü nitelikler taşır ve kişileştirme sanatına sürekli başvurulur.
- Dünya edebiyatındaki fabl yazarları La Fonten ve Beydeba'dır, Mevlana'nın "Kelile ve Dimne" ve "Mesnevi"sinde fabl örnekleri bulunur.
- 11:19Tiyatro Türleri
- Göstermeye bağlı metinler tiyatroyu ifade eder ve tiyatro iki şekilde ayrılır: Batı etkisinde gelişen tiyatro ve geleneksel Türk tiyatrosu.
- Geleneksel Türk tiyatrosunda meddah, orta oyun, karagöz, köy seyirlik oyunları bulunurken, modern tiyatroda trajedi, komedi ve dram yer alır.
- Geleneksel Türk tiyatrosu doğaçlama yöntemiyle anlatılırken, modern tiyatro yazılı bir metne dayanır.
- 12:22Tiyatronun Tarihi
- Tiyatronun ilk örnekleri Eski Yunan'da görülür ve Türk edebiyatında ilk örnekleri Tanzimat döneminde Şinasi'nin "Şair Evlenmesi" eserinde görülür.
- İlk sahneleme işini Namık Kemal başarmıştır ve "Vatan Yahusi Listesi" ilk sahnelenen tiyatro eseridir.
- Tiyatro metinleri, sahnede izleyiciler önünde oynanmak üzere yapılan yazılan yapıtlardır.
- 13:59Modern ve Geleneksel Türk Tiyatrosu Karşılaştırması
- Modern tiyatro yazılı metne dayanırken, geleneksel tiyatro yazılı metne dayanmaz ve doğaçlamadır.
- Modern tiyatroda amaç toplumu eğitmektir, geleneksel tiyatroda ise güldürmek ve eğlenmektir.
- Modern tiyatroda sahne ve dekor önemlidir, geleneksel tiyatroda ise sahne dekoru vardır ancak sıradandır.
- 15:17Tiyatro Terimleri
- Sketch: Beş-altı dakikalık kısa müzikli, güldür güldür amaçlı oyunlardır.
- Opera: Orkestra eşliğinde müzikle oynanan tiyatro yapıtlarıdır.
- Operet: Sözlerin bir kısmı müzikli, bir kısmı müziksiz tiyatro yapıtlarıdır.
- Melodram: Melankolik kavramından çıkarılan, seyirciyi heyecanlandıran, acıma duygusu veren müzikli bir oyun türüdür.
- Pandomim: Düşünce ve duyguları sadece jest ve mimiklerle anlatmaya çalışan sözsüz oyunlardır.
- Dekor: Tiyatroda kullanılan eşyaların tamamına verilen isimdir.
- Kostüm: Giysilerin tamamına verilen isimdir.
- Perde: Oyunun bölümlerine verilen isimdir.
- Sufle: Oyuncuya sözlerini hatırlatan kişiye verilen isimdir.
- Tirat: Oyuncunun uzun coşkulu konuşmasına verilen isimdir.
- Monolog: Oyuncunun kendi kendine yaptığı konuşmalara verilen isimdir.
- Diyalog: Sahnede iki kişi karşılıklı konuşmalarına verilen isimdir.
- Adapte: Yabancı bir eseri yer adları, şahıs adları, deyimler ve gelenek ve görenekleri ile yerli hayata uyarlamaktır.
- Farz: Komedinin sanat yönü az kaba bir türüdür.
- Fairy: Masalımsı oyunlardır, tiyatroda masalların dramatize edilmesidir.
- Kabare tiyatrosu: Güncel konuları iğneleyici ve taşlayıcı bir biçimde ele aldığı skeçler, monologlar, şarkılar ve şiirler söylenilen küçük tiyatrodur.
- Tuluat: Tiyatro türlerinden biridir, sanatçılar oynadıkları eserin konusuna bağlıdırlar ama oyundaki sözleri içlerinden geldiği gibi söylerler.
- Vodvil: Bir komedi türüdür, entrika, kaba savaş şakaları bulunan söz oyunları ve yanlış anlaşılmalara büyük yer ayıran, metinden çok iltica önem veren komedi türüdür.
- Revi: Tiyatroda eserden önce gösterilen müzikli ve danslı oyundur.
- 19:24Öğretici Metinler
- Öğretici metinler, okuyucuya göndergesel yani bir bilginin gönderildiği metinlerdir.
- Öğretici metinler ikiye ayrılır: Gazete ve çevresinde gelişen metinler ile kişisel hayatı konu alan metinler.
- Makale: Herhangi bir konuda bir fikri bilgiyi savunan düşüncelerin okuyucuya benimsetilmesi amacıyla yazılan yazılardır.
- Makale yazmak uzmanlık gerektirir ve araştırma ve incelemelere dayandırılmadan yazılmaz.
- Tanzimat'ta ilk makale örneği Şinasi'nin "Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi"dir.
- Ziya Paşa'nın "Şiir ve İnsa" makalesi halk edebiyatının divan edebiyatından daha önemli olduğunu anlatıyordu.
- Ömer Seyfettin'in "Yeni Lisan" makalesi Milli Edebiyat döneminde "Genç Kalemler" dergisinde yazılmıştır.
- Hüseyin Cahit'in "Edebiyat ve Hukuk" makalesi Servet-i Fünun dergisi kapanmasına neden olmuştur.
- 22:25Deneme Türü
- Deneme, yazarın özgürce hareket ettiği, kalem oynatabildiği ve kısıtlama yapılamayan bir yazı türüdür.
- Denemelerde yazar herhangi bir konu üzerinde hiçbir şey ispatlamak zorunda değildir ve kendi kendisiyle konuşuyormuş gibi bir havada yazmıştır.
- Deneme kişisel bir bakış açısıyla yazılır ve yazarın dile getirdiği her şey kendisine aittir; Nurullah Ataç "ben'in ülkesi" olarak denemeyi tarif etmiştir.
- 23:59Deneme Yazarları
- Dünya edebiyatında deneme deyince aklımıza Montaigne gelir.
- Türkiye'de başlıca deneme yazarları Nurullah Ataç, Suud Kemal Yetkin ve Sabahattin Eyüboğlu'dur.
- 24:36Fıkra Türü
- Fıkra, köşe yazısı olarak da bilinir ve güncel olabilmesi (aktüalite içerisinde verilebilmesi) gerekir.
- Fıkralarda yazar işlediği konularla ilgili kişisel görüşlerini anlatır, düşüncelerini kanıtlama amacı gütmez ve okuyucuyu inandırmak gibi bir kaygısı yoktur.
- Fıkralar kısa ve yoğun yazılardır, bilgilendirme amacı ön plandadır ve içten, samimi bir üslupla yazılır.
- Başlıca fıkra yazarları Ahmet Rasim, Ahmet Haşim ve Falih Rıfkı Atay'dır.
- 27:09Sohbet Türü
- Sohbet, yazarın okuyucuyla konuşuyormuş gibi bir havada yazdığı yazı türüdür.
- Sohbette soru cümlesi ve devrik cümlelere yer verilir, konu sınırlaması yoktur ve günlük konuşma diliyle herkesin anlayabileceği bir üslupla yazılır.
- Dil ve anlatım bakımından denemeye benzer ancak denemede yazar kendi kendisiyle konuşuyormuş gibi yazarken, sohbette karşısındaki okurla konuşuyormuş gibi yazmalıdır.
- Başlıca sohbet yazarları Ahmet Rasim'in Ramazan Sohbetleri, Şevket Rado'nun Eşref Saati ve Nurullah Ataç'tır.
- 28:06Eleştiri Türü
- Eleştiri, bir eser ya da sanatçı inceleyerek onu hem olumlu hem olumsuz yanlarıyla anlatmak ve tarafsız bir bakış açısıyla yazmaktır.
- Eleştirmenin kültürlü ve entelektüel birisi olması gerekir çünkü sanatçıya yol gösterecektir.
- Eleştiri nesnel (sanatçının duygularını yansıtmadığı) veya öznel ( yansıttıklarını da öznel) olabilir.
- Türk edebiyatında eleştirmenin ilk örneği Namık Kemal'in "Tahrib-i Harabat" eseridir ve Ziya Paşa'nın "Harabat" isimli eserine karşı yazılmıştır.