Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin Türkçe dilbilgisi konularını anlattığı eğitim içeriğidir. Öğretmen, ses bilgisine giriş yaparak ünsüzlerle ilgili ses olaylarını detaylı şekilde açıklamaktadır.
- Video, ünsüz değişimi (yumuşaması), ünsüz benzeşmesi (sertleşmesi), gerileyici ünsüz benzeşmesi, ünsüz düşmesi, ünsüz türemesi, kaynaştırma harfleri ve ulamadan gibi ses olaylarını ele almaktadır. Her konu için kurallar, aykırı durumlar ve örnekler verilmekte, ardından örnek sorular çözülerek konunun pekiştirilmesi sağlanmaktadır.
- Öğretmen, "çember", "cambaz", "pembe" gibi kelimelerin yazım yanlışlığı olduğu, "çarşamba" kelimesinin ise orijinal hali olduğu gibi pratik örneklerle konuyu somutlaştırmaktadır.
- 00:17Ünsüz Değişimi (Ünsüz Yumuşaması)
- Bir kelimenin sonunda sert, süreksiz ünsüzlerden (p, c, t, k) biri varsa, ünlüyle başlayan bir ek aldığında veya ünlü ile başlayan bir kelimeyle birleştiğinde bu ünsüzler yumuşayarak b, c, d, g, y olur.
- Tek heceli kelimelerin büyük bir kısmı bu kurala uymazken bir kısmı uyum gösterebilir; örneğin "otu", "ipi" gibi kelimelerde yumuşama yokken "rengi", "edecek" gibi kelimelerde yumuşama olur.
- Yabancı asıllı kelimelerde (millet, hukuk, evrak) ve fiilden isim türeten "-t" ekli kelimelerde (konut, yazıtı, taşıtı) ünsüz yumuşaması istisnalar olarak görülür.
- 04:03Ünsüz Benzeşmesi (Ünsüz Sertleşmesi)
- Bir kelimenin sonunda sert ünsüzlerden (ç, d, g) biri varsa, c, d, g ile başlayan bir ek aldığı zaman bu ünsüzler kendinden önceki sert ünsüze benzeyerek ç, d, k olur ve ünsüz benzeşmesi sağlanmış olur.
- Ünsüz uyumunun iki çeşidi vardır: ünsüz benzeşmesi ve gerileyici ünsüz benzeşmesi.
- Ünsüz benzeşmesi birleşik kelimelerde (akbaba, Akdeniz) ve yabancı asıllı kelimelerde (istikbal, işgal, meşgul) aykırılık gösterebilir.
- 07:14Ünsüz Benzeşmesi ve Ünsüz Yumuşaması Arasındaki Farklar
- Ünsüz benzeşmesi ve ünsüz yumuşaması birbirine karıştırılan iki ses olayıdır; "benzeşme" kelimesi sertleşmeyi, "değişim" kelimesi ise yumuşamayı ifade eder.
- Ünsüz benzeşmesi eklenen kısımda (kitapta) olurken, ünsüz yumuşaması kelimenin kendisinde (kitabı) olur.
- 08:29Gerileyici Ünsüz Benzeşmesi
- Gerileyici ünsüz benzeşmesi (nb çatışması) Türkçe'de bir dudak ünsüzü olan b, kendisinden önce gelen gırtlak sesi n'yi yine bir dudak sesi olan m'ye dönüştürür.
- Bu uyum özel isimlerde (İstanbul) ve birleşik kelimelerde (binbaşı) aranmaz.
- Gerileyici ünsüz benzeşmesi sadece ve sadece "çarşamba" ve "perşembe" sözcüklerinde görülür, çünkü bu kelimeler dilimize Farsçadan gelirken b sesi kendinden önceki damak sesini m'ye dönüştürmüştür.
- 10:25Gerileyici Ünsüz Benzeşmesi Yanlışları
- Çember, cambaz, pembe gibi örnekler gerileyici ünsüz benzeşmesi örneği olarak verilmesi yanlıştır çünkü bu kelimelerin orijinali bu değildir.
- Çarşamba kelimesinin orijinali "çarşamba" olup, dilimize geçerken bu hale gelmiştir.
- ÖSYM bu ses olayını sadece ve sadece çarşamba ve çarşamba kelimelerinde kullanabilir, diğerlerini ancak yazım yanlışı sorularında kullanır.
- 11:20Ünsüz Düşmesi
- Dilimizde üç çeşit ünsüz düşmesi vardır: sonunda "k" bulunan kelimeler küçültme eki aldığında sondaki "k" sesi düşer (küçükcük, büyüyecek).
- Sonunda "k" bulunan kelimeler isimden fiil yapan "-l" eki aldığında sondaki "k" sesi düşer (alçak-alçalmak, yüksek-yükselmek).
- Çok nadir bazı birleşik kelimelerde de ünsüz düşmesi görülebilir (üst teğmen-üst üsteğmen).
- 12:18Ünsüz Düşmesi Örnekleri
- "Büyüme evresindeki çocuklar hassas olur" cümlesinde ünsüz düşmesi yoktur çünkü "büyük" sözcüğü küçültme eki almış, "büyümek" fiiline gelmiştir.
- "Sıcakcık", "küçümsemek", "ufalan" ve "büyüyecek" cümlelerinde ünsüz düşmesi vardır.
- Ünsüz düşmesi sorularında "büyük" sözcüğünün küçültme eki almış olması nedeniyle ünsüz düşmesi yoktur.
- 13:15Ünsüz Türetme (İkizleşme)
- Dilimize giren tek heceli yabancı sözcükler (af, his, zam) olmak, etmek, eylemek yardımcı fiilleriyle karşılaştığında köklerindeki ünsüz ikizleşir (affetmek, hissetmek, hallolmak).
- Aynı kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldığında da köklerindeki ünsüz ikizleşir (his-hiski, hakkı, affı).
- Yan yana gelen her ünsüzün ünsüz türemesi olduğu düşünülmemelidir, özellikle "hissiz" ve "sessiz" gibi kelimelerde ünsüz türemesi yoktur.
- 14:17Ünsüz Türetme Örnekleri
- "Sırrını", "halloldu", "reddedemeyeceğim" ve "hakkımızı" cümlelerinde ünsüz türemesi vardır.
- "Yemez" cümlesinde ünsüz türemesi yoktur çünkü "yemez" sözcüğünde "s" sesi ekin kendisine ait olan bir sestir.
- Ünsüz türemesi sorularında "yemez" sözcüğünün küçültme eki almış olması nedeniyle ünsüz türemesi yoktur.
- 14:41Kaynaştırma Harfleri
- Kaynaştırma harfleri (y, ş, n) ünlüyle biten bir kelime, ünlüyle başlayan bir ek aldığında iki ünlüyü yan yana getirmemek için onların arasına koyulur.
- Kaynaştırma harfleri her zaman iki ünlü arasında aranır, zamir "n" sesi kaynaştırma harfi olarak kullanılmaz.
- Kaynaştırma harflerini ararken cümledeki kullanımına dikkat edilmelidir, eklerle kaynaştırma harflerini birbirine karıştırmamak gerekir.
- 17:04Kaynaştırma Harfleri Örnekleri
- "Gelmeyin", "yedi şer", "kapını" ve "kimseye" cümlelerinde kaynaştırma ünsüzü vardır.
- "Senin kitabının geliri benim kitabımdan fazla" cümlesinde "senin kitabının" ve "kitabının" eklerdir, kaynaştırma ünsüzü yoktur.
- "Beşer beşer" cümlesinde kaynaştırma ünsüzü yoktur.
- 18:00Ulama
- Ulama en kolay ses olayıdır ve ünsüzle biten bir kelimeden sonra ünlüyle başlayan bir kelime gelecek.
- Bu kelimeler bitişikmiş gibi okunur ve arada herhangi bir noktalama işareti bulunmamalıdır.
- "Akşam oldu" ve "Sezen Aksu" gibi örnekler ulama örnekleridir.