Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin Türkçe dilbilgisi konularını anlattığı eğitim içeriğidir. Öğretmen, cümle çeşitleri konusundan yapısına göre cümlelere odaklanmaktadır.
- Videoda yapısına göre cümlelerin sınıflandırılması detaylı şekilde ele alınmaktadır. Cümleler basit cümleler, birleşik cümleler, sıralı cümleler ve bağlı cümleler olarak gruplara ayrılır. Özellikle basit cümleler ve birleşik cümleler üzerinde durularak, birleşik cümlelerin türleri (girişik, şartlı, kili, kirli, iç içe ve doğrudan anlatımlı cümleler) örneklerle açıklanmaktadır.
- Öğretmen, yüklem ve yan cümlecik konusunu da detaylı şekilde ele almakta, yüklem bulma yöntemlerini adım adım göstermektedir. Ayrıca, çıkmış sınav sorularından örnekler vererek konuyu pekiştirmekte ve söz gruplarının parçalanamayacağı, yüklem bulurken çekimli sözcüğün bulunması gerektiği gibi önemli dilbilgisi kurallarını vurgulamaktadır.
- 00:02Cümle Çeşitleri ve Yapısı
- Cümleler yapısına göre basit cümleler, birleşik cümleler, sıralı cümleler ve bağlı cümleler olarak gruplara ayrılır.
- Bileşik cümleler şartlı bileşik cümle, kili bileşik cümle ve iç içe bileşik cümle olarak türlere ayrılır.
- Sıralı cümlelerde bağımlı sıralı cümle ve bağımsız sıralı cümle olarak türlere ayrılır.
- 00:56Basit ve Birleşik Cümleler
- Bu derste basit cümle ve birleşik cümle anlatılacaktır.
- Basit cümle tek yüklemlidir ve içerisinde fiilimsi bulunmayan cümlelerdir.
- Birleşik cümle tek yüklemlidir ve içerisinde fiilimsi bulunan cümlelerdir.
- 01:42Basit Cümlelerin Özellikleri
- Basit cümleler tek yüklemlidir ve içerisinde yan cümlecik taşımaz.
- Bileşik cümleler tek yüklemlidir ve içerisinde yan cümlecik taşır.
- Pratiklik açısından fiilimsiler üzerinden basit ve birleşik cümleler ayrımı yapılır.
- 02:04Basit Cümlelerin Örnekleri
- "Tatlı dillerini deliğinden çıkarır" cümlesinde tek yüklem var ve içerisinde eylemsi olmadığından basit cümledir.
- "Kar yağıyordu dışarıda lapa lapa yağıyordu" cümlesinde tek yüklem var ve içerisinde eylemsi olmadığından basit cümledir.
- "Bir kurt dumanlı havayı sever" cümlesinde tek yüklem var ve içerisinde eylemsi olmadığından basit cümledir.
- 03:44Eylemcilerin Yan Cümlecik Yapması
- Eylemciler yan cümlecik yapmanın yollarından biridir ve en önemlisidir.
- Tek yükleme olup içerisinde eylemsi bulunmayan cümleler basit cümledir.
- Eylemciler yan cümlecik yapmanın sadece bir yoludur, başka şekillerde de yan cümlecikler yapılabilir.
- 04:35Diğer Basit Cümle Örnekleri
- "Bu köyümüz engebeli ve derin bir vadinin içine kurulmuştu" cümlesinde tek yüklem var ve içerisinde eylemsi olmadığından basit cümledir.
- "Bir etrafı çitlerle çevrili o küçük daha evimizi unutmadı" cümlesinde tek yüklem var ve içerisinde eylemsi olmadığından basit cümledir.
- "Bir eski eşyalarımızı kardeşimin de yardımıyla tavan arasına taşıdım" cümlesinde tek yüklem var ve içerisinde eylemsi olmadığından basit cümledir.
- 06:28Ortak Yüklemli Basit Cümle
- "Mecnun elmayı, Leyla portakalı sever" cümlesinde tek yüklem var ve içerisinde eylemsi olmadığından basit cümledir.
- Cümlede her iki öznenin de ortak yüklemi vardır: "sever".
- Ortak yüklem olması önemli bir özelliktir ve sorularda karşımıza gelir.
- 07:38Birleşik Cümlelerin Tanımı
- Birleşik cümle, tek yükleme olup içerisinde eylemsi bulunan cümlelerdir.
- Birleşik cümlelerde tek yüklem var ve cümle içerisinde eylemsi ile yapılan bir yan cümlecik bulunur.
- Yan cümlecik, eylemsi bulunan veya ek eylem almış isim soylu bir sözcük bulunan ögedir ve genelde eylemlerle yapılır.
- 09:31Birleşik Cümlelerin Örnekleri
- "Bir insan kötülük gördüğü kapıyı unutmaz" cümlesinde "gördüğü" eylemsi ile yapılan yan cümlecik özne görevinde kullanılmıştır.
- "Bahçede bana kurumuş bir gül uzattı" cümlesinde "kurumuş bir gül" belirtisiz nesne görevinde kullanılmıştır.
- "Çimlere uzanıp yıldızları seyreder" cümlesinde "uzanıp" zarf tümleci görevinde kullanılmıştır.
- 14:23Birleşik Cümlelerin Türleri
- Birleşik cümleler kendi arasında türlere ayrılır.
- Girişik birleşik cümle, birleşik cümlenin türlerinden biridir ve içerisinde fiilimsi ya da fiil ile yapılan yan cümlecik bulunur.
- Girişik birleşik cümlelerde yan cümlecik zarf tümleci, belirtili nesne veya dolaylı tümleç görevinde kullanılabilir.
- 14:47Girişik Birleşik Cümlelerin Örnekleri
- "Misafirlerini güler yüzle uğurlar" cümlesinde "güler yüzle" sıfat fiil ile yapılan yan cümlecik zarf tümleci görevinde kullanılmıştır.
- "Ortadoğu yakan ateş" cümlesinde "yakan" sıfat fiil ile yapılan yan cümlecik özne görevinde kullanılmıştır.
- "Gitmeyiz yaylaya, bahar gelmeden" cümlesinde "bahar gelmeden" zarf tümleci görevinde kullanılmıştır.
- 18:47Yüklem İçinde Yan Cümlecik
- Yüklem içinde çekimli sözcük temel cümle belirtir ve asıl yargıyı taşır.
- Yüklem tek bir sözcükten oluştuğunda ve içerisinde eylemsi bulunsa bile yan cümlecik oluşturmaz.
- Yüklem içinde yan cümlecik olabilir; örneğin "Bihruz Bey yarım yamalak öğrenim görmüş bir gençti" cümlesinde "görmüş" sıfat fiili yüklem görevinde kullanılmıştır.
- 22:39Şartlı Bileşik Cümle
- Şartlı bileşik cümle, tek yüklemli olup içerisinde şart kipi ile yapılan yan cümlecik bulunan cümlelerdir.
- Şartlı bileşik cümlelerde yan cümlecik zarf tümleci görevinde kullanılabilir.
- Yan cümlecikler üç şekilde yapılabilir: öge içerisinde fiilimsi bulunur, öge içerisinde bir fiil bulunur veya öge içerisinde ek eylem almış bir sözcük bulunur.
- 27:37Kili Bileşik Cümle
- Kili bileşik cümle (ilgi cümlesi), tek yüklemli olup yükleme ki bağlacı ile bağlanan yan cümlecik vardır.
- Kili cümleler Türkçe'ye ait bir cümle yapısı değildir, bu nedenle fiilimsileri kullanarak Türkçe'nin yapısına uygun hale getirilir.
- Kili cümlelerde yan cümlecik belirtili nesne görevinde kullanılır.
- 30:00Kirli Bileşik Cümleler
- Kirli bileşik cümlelerde yan cümlecik, eylemciler yardımıyla Türkçe'nin yapısına uygun hale getirildikten sonra bulunur.
- Kirli bileşik cümlelerde yan cümlecik "ki" bağlacıyla temel cümleye (yükleme) bağlanır.
- Kirli bileşik cümleler, iç içe birleşik cümle türlerinden biridir ve tek yüklemlidir.
- 31:56İç İçe Bileşik Cümleler
- İç içe bileşik cümlelerin içerisinde iç cümle ile yapılan yan cümlecik bulunur.
- İç içe bileşik cümleler doğrudan anlatımlı cümle durumundadır, yani bir sözü değiştirmeden aktarırız.
- Alıntı sözler (iç cümleler) tırnak işareti ile veya virgülle belirtilebilir.
- 32:22İç İçe Bileşik Cümle Örnekleri
- "Atalarımız birlikten kuvvet doğar der" cümlesinde "birlikten kuvvet doğar" iç cümle olarak yan cümlecik görevinde bulunur.
- "Her derdin bir dermanı vardır derdi" cümlesinde "her derdin bir dermanı vardır" iç cümle olarak yan cümlecik görevinde bulunur.
- "Sınavdan kaç almıştım hatırlayamadım" cümlesinde "sınavdan kaç almıştım" iç cümle olarak yan cümlecik görevinde bulunur.
- 36:26Söz Grupları ve Yüklem Bulma
- Cümleler ögelerine ayrılırken söz grupları parçalanamaz: ikilemeler, deyimler, sıfat tamlamaları, isim tamlamaları, bileşik eylemler, ilginç gruplar ve eylemsi gruplar.
- Yüklem bulurken öncelikle çekimi sözcüğü bulunur, ikinci olarak çekimli sözcüğümüze bağlı bir söz grubu olup olmadığı kontrol edilir.
- Söz gruplarına dikkat etmezsek yüklemi yanlış bulma ihtimalimiz kuvvetle muhtemeldir.