Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Türkçe öğretmeni Kadir Gümüş tarafından sunulan bir eğitim dersidir. Öğretmen, akıllı tahtada notlar alarak konuları açıklamaktadır.
- Videoda Türkçe dilbilgisindeki ses olayları detaylı şekilde ele alınmaktadır. Ünsüz yumuşaması, ünsüz benzeşmesi, ünsüz düşmesi, ünsüz türemesi, kaynaştırma harfleri, ünlü düşmesi, ünlü aşınması ve ünlü daralması gibi konular örneklerle anlatılmaktadır. Ders, MEB kitaplarından örnekler kullanarak konuları pekiştirmekte ve sınav sorularını çözerek öğrencilere paragraf tip üç sorularını çözme taktikleri öğretmektedir.
- Videoda ayrıca "cemaziyel evvelini bilmek" deyiminin kökeni ve anlamı hakkında bir hikaye anlatılmakta, bir sonraki derste sözcükte yapıya geçileceği bilgisi verilmektedir. Öğretmen, konuları günlük hayattan örneklerle ve eğlenceli anlatımlarla öğrencilere aktarmaktadır.
- 00:22Ünsüz Yumuşaması
- Bu videoda ünsüzlerle ilgili ses olayları incelenecektir.
- Ünsüz yumuşaması, bir sözcüğün sonunda pıçıtı (b, c, d, g) sesi varsa ve ünlüyle başlayan ekler getirildiğinde, bu ses yumuşak hale gelir.
- Ünsüz yumuşaması aynı zamanda ünsüz değişimi olarak da adlandırılır.
- 01:35Ünsüz Yumuşaması Örnekleri
- "Kitap okudum", "ağacı yıktım", "kanadı kırık kuş" gibi örneklerde ünsüz yumuşaması görülür.
- "Yoğurdu", "kalıplı", "kırığı", "içli", "yaprakın", "allığın" gibi sözcüklerde de ünsüz yumuşaması vardır.
- 03:55Ünsüz Yumuşamasına Aykırılık
- Tek heceli sözcüklerde ünsüz yumuşamasına aykırılık vardır, örneğin "çöpü attım" yerine "cube attım" denmez.
- "Sütü kaynattım", "ipi tut", "saçımı kestirdim", "savaşa gidiyorum" gibi sözcüklerde ünsüz yumuşaması olmaz.
- "Geçen gün" ve "geçiyor" gibi sözcüklerde de ünsüz yumuşamasına aykırılık vardır.
- 05:50İstisnai Yumuşayanlar ve Yumuşamayan Sözcükler
- Bazı tek heceli sözcükler istisnai olarak yumuşayabilir, örneğin "uçu", "çoğu" gibi.
- Özel isimlerde ünsüz yumuşaması olmaz, örneğin "Aykut", "Mehmet Çelik", "Sinop" gibi.
- Bazı yabancı sözcüklerde ünsüz yumuşaması olmaz, örneğin "siyah", "kalem", "sallama", "sepet", "kaset", "hayat", "ceket" gibi.
- 09:37Ünsüz Sertleşmesi
- Ünsüz sertleşmesi (benzeşmesi), sonu fıstık şapla (b, c, d, g) biten bir sözcükten sonra cıgı ekleri geldiğinde, cıgı eklerinin çıt çıt (sert) hale gelmesidir.
- "Kitapçı", "Türkçe", "çiçekçi" gibi örneklerde ünsüz sertleşmesi görülür.
- "Gitmek", "kalkmak" gibi fiillerde de ünsüz sertleşmesi vardır.
- 13:36Ünsüz Yumuşaması ve Benzeşmesi
- Gençler eklerin orijinalleriyle başlar, daha sonra değişir; örneğin "yapmak" fiilinin orijinal eki "dı"dır.
- "Yaptırmak", "karşıdan gelen çocuk Ahmet'tir" gibi örneklerde fiilin orijinal eki "dır"dır.
- Fıstık şapla biten sözlerde (atmak, etmek, bitmek, çıkmak, çalışmak) "gı" ekini getirdiğimizde, "k" harfi sertleşir ve "g" olur.
- 16:16Ünsüz Benzeşmesi ve İstisnalar
- Ünsüz benzeşmesi veya sertleşmesi, yumuşak ünsüzün sert hale gelmesiyle gerçekleşir.
- Bazı eklerde ünsüz benzeşmesi istisnası vardır; örneğin "Ahmetgil" yerine "Ahmetgil", "çocukcağız" yerine "çocukcağız" kullanılır.
- Birleşik sözcüklerde (üst geçit) ve "üçgen", "çokgen", "beşgen" gibi "gangen" (kenarlı) anlamına gelen birleşik sözcüklerde ünsüz benzeşmesi olmaz.
- 18:39Ünsüz Yumuşaması ve Benzeşmesi Örnekleri
- "Anası mezar dikecekmiş" örneğinde "geldi" kelimesinde ünsüz yumuşaması vardır.
- "Adım", "yudum", "mutluluktan", "etki", "keskin", "bitki", "birlikte" gibi örneklerde ünsüz benzeşmesi vardır.
- "Kestiği", "çekiştiği", "çalışkanlığa", "seçkinliği" gibi örneklerde hem ünsüz yumuşaması hem ünsüz benzeşmesi birlikte görülür.
- 23:52Ünsüz Düşmesi
- Ünsüz düşmesi, üçüncü ses olayıdır ve bir ünsüzün kendisini yere bırakması gibidir.
- Ünsüz düşmesi, bir ismin küçültme alırken gerçekleşir.
- Örneğin "darcık" kelimesinde küçültme alındığında "daracık" olur.
- 24:28Ünsüz Düşmesi
- Ünsüz düşmesi, küçültme yaparken ünsüzün düşmesiyle gerçekleşir (örneğin: ufarak, çabucak).
- Fiillerin küçültülmesi için önce isme çevrilmesi gerekir (gülüş, öpüş → gülücük, öpücük).
- Ünsüz düşmesi, isimden fiil yapım ekini alırken de gerçekleşir (yükseldi → yüksek, alçaldı → alçak, seyreldi → seyrek, küçüldü → küçük).
- 29:33Ünsüz Türemesi
- Ünsüz türemesi, aynı ünsüzden türemesi veya ünsüz ikizleşmesi olarak da adlandırılır.
- Ünsüz türemesi ek alırken (hakki, telefonun, memurun, maaş zammı) veya iki sözcük birleşirken (zan etmek, his etmek, af etmek, haz etmek, hal etmek) gerçekleşir.
- Ünsüz türemesi olmayan durumlar: yan yana aynı ünsüzler (cadde, sessiz, sikke, cennet, belli), olumsuzluk yapan yapım ekleri (sizsiz), fiil kökleri (desin).
- 35:49Kaynaştırma Ünsüzleri
- Kaynaştırma harfleri, kaynaştırma ünsüzü, koruyucu ses veya yardımcı ünsüz olarak da adlandırılır.
- Türkçe'de iki ünlü yan yana gelmez, araya y, ş, s ünsüzlerinden biri gelir.
- 36:54Kaynaştırma Harfleri
- Kaynaştırma harfleri, "iki iki er elma" veya "arabası güzelmiş" gibi ifadelerde kullanılır.
- Kaynaştırma harfleri, "yapının" veya "kedinin" gibi ifadelerde de bulunur.
- Kaynaştırma harfleri "aranın", "bekleyecek", "arası kötüymüş" ve "yedişer elma" gibi örneklerde kolayca bulunabilir.
- 38:14Kaynaştırma Harflerinin Özel Durumu
- İsim tamlamasında birinci unsura "tamlayan", ikinci unsura "tamlanan" denir.
- "Ahmet'in evi" ve "senin evin" örneklerinde, "in" ekleri tamlayana geldiği için ilgi eki, "in" ekleri tamlanana geldiği için iyelik ekidir.
- "Senin" kelimesiyle başlayan ifadelerde "n" kaynaştırma harfi değildir, çünkü "senin evindir" şeklinde tamlama yapılır.
- 42:37Ulama Ses Olayı
- Ulama, iki sözcük ard arda geldiğinde, birincisi ünsüzle, ikincisi ünlüyle bitiyorsa ve bitişik olduğunda oluşur.
- "Sessiz olun" ve "bir ekmek al" örneklerinde ulama ses olayı görülür.
- 43:50Dudak Ünsüz Benzeşmesi
- Dudak ünsüz benzeşmesi, "nb çatışması" veya "nm değişimi" olarak da bilinir.
- Dudak ünsüzleri (p, b, m, n) yan yana gelmeyi sevmez, bu nedenle "b" ünsüzü "n" ünsüzünün yerine geçer.
- Arapçadan ve Farsçadan girmiş sözcüklerde (pembe, kanber, sümbül, çarşamba, perşembe) ve Türkçe'de (saklambaç, dolambaç) bu benzeşme görülür.
- Özel isimlerde ve birleşik sözcüklerde (sonbahar, onbaşı) dudak ünsüz benzeşmesi olmaz.
- 48:27Ses Olayları ve Yazım Yanlışları
- Halk ağzında gerçekleşen "gütme" (yer değiştirme) veya "meta testtir" gibi ses olayları, sözcüklerin yazımında yanlışlığa yol açabilir.
- Halk ağzında "yarpak" yerine "yarpak", "ekşi" yerine "eşki", "toprak" yerine "kirpi" gibi yazım yanlışları yapılabilir.
- "Kibrit" yerine "kibrite" gibi yazım yanlışları da ses olayları sonucu ortaya çıkabilir.
- 50:07Ses Olayları Örnekleri
- "Kaybolan" kelimesinde ünlü düşmesi ve ünsüz yumuşaması ses olayları vardır.
- "Sokakta" kelimesinde ünsüz benzeşmesi, "böyle" kelimesinde ünlü düşmesi ve ünlü aşınması vardır.
- "Minicik" kelimesinde ünsüz düşmesi, "yaptı" kelimesinde ünsüz benzeşmesi ve ünsüz yumuşaması vardır.
- 53:23Ses Olayları Soruları
- "Vallahi" kelimesinde ünlü daralması ses olayı vardır.
- "Bulunduk" kelimesinde ünsüz yumuşaması ses olayı vardır.
- "Çevresel" kelimesinde ünlü düşmesi ses olayı vardır.
- 57:44Ses Olayları Uygulamaları
- "Dibinde" sözcüğünde ünsüz yumuşaması ses olayı vardır.
- "Geçti" sözcüğünde ünsüz yumuşaması ses olayı vardır.
- "Birlikte" sözcüğünde ünsüz benzeşmesi ses olayı vardır.
- 59:52Ödev ve Kapanış
- "Küçücük" kelimesinde hem ünsüz benzeşmesi hem ünsüz yumuşaması ses olayları vardır.
- "Açıyor" ve "getiriyordu" kelimelerinde ünlü daralması ses olayı yoktur.
- Öğrencilere taktiklerle paragraftan tip üçünü beraber çözmeleri ve test için kendileri çözmeleri tavsiye edilmektedir.
- 1:01:022025 Kamu Personel Seçme Sınavı ve Ses Bilgisi
- 2025 Kamu Personel Seçme Sınavı için kariko çözümlü haberler bulunmaktadır.
- Ses bilgisi konusu tamamlanmış olup, çözemedikleriniz için karekod çözümü kullanılması istenmektedir.
- Ödev olarak ses bilgisi konusu tamamlanmıştır.
- 1:01:37"Cemaziyel Evvelini Bilmek" Deyiminin Hikayesi
- "Cemaziyel evvelini bilmek" deyimi, bir kimsenin herkesçe bilinmeyen geçmişteki hayatını, her türlü yönünü veya kötü durumunu bilmek anlamına gelmektedir.
- Eskiden devlet dairelerinde evraklar çuvallara konulurdu ve ayların adı yazılı torbalara yerleştirilirdi.
- Bir memur, Cemaziyel Evvel torbasını eve götürmüş, işçilik diktirmiş ve pantolonun içine giymişti.
- Bir gün rahatsızlandığında, ziyaretçisi onun poposunun "Cemaziyel Evvel" yazdığını görünce utandırmamak için bir şey yapmamıştır.
- Zamanla bu kişi ünlü olmuş, kürkler, altınlar, saraylar ve köşklerle dolu bir hayat sürmüştür.
- Birisi onun hakkında konuşurken, çalışanlarından biri "onun cema evvelini bilirim" diyerek eski durumunu kötü durumunu bildiğini ifade etmiştir.
- 1:03:27Dersin Sonu
- Ses bilgisi konusu tamamlanmış ve ödev verilmiştir.
- Bir sonraki videoda sözcükte yapıya geçilecektir.
- İzleyicilerden ödevlerini güzel bir şekilde yapmaları istenmektedir.