Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan Türkçe dilbilgisi konularını anlatan eğitim içeriğidir.
- Video, Türkçe dilbilgisinin şekil bilgisi konusunu ele alarak başlamakta ve kelime yapısının temel unsurlarını açıklamaktadır. İlk bölümde kök kavramı, kök türleri ve ekler (çekim ekleri ve yapım ekleri) detaylı olarak incelenirken, ikinci bölümde kelimelerin yapıları (basit, türemiş ve bileşik kelimeler) ve kelime türleri (özellikle isimler) örneklerle anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca isimlerin sınıflandırılması (özel adlar, tür adlar, somut adlar, soyut adlar, tekil ve çoğul adlar), ünvan isimleri, isimlerde küçültme ve isim tamlamaları gibi konular da ele alınmaktadır. Özellikle belirtili isim tamlaması detaylı olarak incelenmektedir.
- 00:08Kelime ve Kök Kavramları
- Türkçede cümle kurmak için sözcüklerin özellikleri önemlidir ve bir sözcüğün görevini anlamak için kök ve eklerin anlaşılması gerekir.
- Kelime, cümle kurmamızı sağlayan anlamlı sözlerdir; bazı kelimeler tek başına anlam ifade ederken, bazıları (ve, ile, ama gibi) sadece cümle kurmak için kullanılır.
- Kök, kelime yapısında en önemli ögedir ve Türkçede sondan eklemeli bir dil olduğu için köklere ekler getirilerek kelimeler ve cümleler kurulur.
- 02:03Köklerin Özellikleri ve Türleri
- Kök, anlamı ve görevi olan en küçük birimdir ve kelimelerin yapı taşı olarak düşünülebilir.
- Kökler, tek başlarına veya eklerle birleşerek kullanılır ve eklerle birleştiğinde kelimenin başında yer alır.
- Kökler anlamları bakımından ikiye ayrılır: isim kökleri (varlıklar ve kavramları karşılayan, örneğin baş, el, çiçek) ve fiil kökleri (hareketleri karşılayan, örneğin git, gel, kal).
- 05:30Köklerin Özellikleri
- Kökler parçalanamaz, parçalanırsa anlamını kaybeder ve bir ses veya ses topluluğu halindedir.
- Türkçede kelime kökleri genellikle tek hecelidir ve gerek isim kökü gerekse fiil kökü kelimenin başında bulunur.
- Fiil köklerinin sonuna kısa çizgi konulur çünkü buraya eklerin geleceği anlaşılmaktadır.
- 07:14Köklerin Kullanımı
- Fiil köklerine ekler getirilerek yeni kelimeler oluşturulur (örneğin: si+gi=siğ, el+im=elim, genç+gene=gençgene).
- Isim kökleri tek başlarına kelime olarak kullanılabilirken, fiil kökleri tek başlarına kullanılamaz ve mutlaka nesnelere, şahısa ve zamana bağlanırlar.
- Fiil köklerini yazıda sonlarına birer çizgi koyarak ifade ederiz çünkü onlara ekler getirilir.
- 08:48Eklere Giriş
- Kelime yapısında bulunan görevli dil birliklerine ek adı verilir ve tek başlarına kullanılamaz, köklere eklenerek kullanılabilirler.
- Ekler kökten sonra gelir, köke bitişik yazılır ve ses uyumları bakımından köklere uyarlar.
- Türkçede çekim ekleri (sözcüğün anlamını, yapısını ve türünü değiştirmeyen) ve yapım ekleri (sözcüğün anlamını, türünü ve yapısını değiştiren) vardır.
- 11:52Çekim Ekleri
- Çekim ekleri ikiye ayrılır: isim çekim ekleri ve fiil çekim ekleri.
- Isim çekim ekleri dört grupta incelenir: hal ekleri, tamlayan ekleri, iyelik ekleri ve çoğul ekleri.
- Hal ekleri belirtme durum eki (evi), yönelme durum eki (eve), bulunma durum eki (evde) ve çıkma durum eki (evden) olarak incelenir.
- 15:18Fiil Çekim Ekleri
- Fiil çekim ekleri arasında olumsuzluk ekleri (mez, maz, m, mal) bulunur ve eylemin gerçekleşmediğini bildirir (örneğin: kar yağmaz, gitmemiş).
- Kip çekim ekleri eylemin yapıldığı zamanı ve gerçekleşmesi dileğini bildirir ve bildirme kipleri (şimdi zaman, geçmiş zaman, gelecek zaman) ile haber kipleri (gereklilik kipi, dilek kipi, şart kipi) olarak ikiye ayrılır.
- Kişi çekim ekleri eylemi gerçekleştiren kişiyi gösterir ve üçüncü tekil şahıs için kişi eki yoktur (ben okudum, sen okudun, o okudu).
- 21:00Yapım Ekleri
- Yapım ekleri, eklendiği sözcüğün anlamını, yapısını ve türünü değiştiren eklere yapım ekleri denir.
- Yapım ekleri eklendiği kökün tüm işlevini değiştirir ve çok fazla yapım eki vardır.
- Türkçede en çok kullanılan yapım eklerinden biri -lık/-lik/-lük yapım eki olup, örneğin "gözlük", "buzluk" ve "yazlık" gibi kelimelerde kullanılır.
- 23:32Yapım Ekleri
- Yapım ekleri köklere eklendiğinde kökün yapısını, anlamını ve çeşidini değiştirmiş olmalıdır.
- Yapım ekleri örneğin "av" kökümüze "cu" yapım eki getirilerek "avcı" kelimesi, "araba" köküne "cıg" yapım eki getirilerek "aracı" kelimesi türetilmiştir.
- Yapım ekleriyle "bilgi", "sevgi" ve "askı" gibi kelimeler de türetilmiştir.
- 25:22Kelimelerin Yapısı
- Kelimeler yapılarına göre basit kelimeler, türemiş kelimeler ve bileşik kelimeler olmak üzere üçe ayrılır.
- Basit kelimeler yapım eki almamış kök halindeki kelimelerdir ve çekim eki alabilirler.
- Türemiş kelimeler sonlarına yapım eki alarak yeni bir anlam kazanan kelimelerdir ve birden çok yapım eki alabilirler.
- Bileşik kelimeler birden çok kelimeden meydana gelmiş kelimelerdir ve çeşitli yollarla oluşur.
- 29:29Kelime Türleri
- Türkçe'de kelimeler cümlede farklı görevlerde yer alırlar ve ad (isim), sıfat, zamir, edat, zarf, bağlaç, ünlem ve eylem (fiil) olmak üzere sekiz kategoriye ayrılır.
- Adlar (isimler) varlıkları ve kavramları bildiren sözcüklerdir.
- Adlar, tanıttıkları varlıklar açısından özel adlar ve tür adları (genel adlar) olarak ikiye ayrılır.
- 32:42Adların Türleri
- Özel adlar yalnızca bir varlığa verilmiş adlardır ve kişi adları örnektir.
- Tür adları (genel adlar) belli bir türün içinde yer almış varlıkların ortak adıdır (kalem, silgi, çocuk, kuş gibi).
- Adlar varlıkların oluşmasına göre somut adlar ve soyut adlar olarak ikiye ayrılır.
- Somut adlar beş duyu organımızla algılayabildiğimiz varlıklara verilen adlardır (taş, ağaç, ses, yumuşaklık, sertlik gibi).
- Soyut adlar beş duyu organımızla algılayamadığımız varlıklara verilen adlardır (korku, sevinç, üzüntü, mutluluk gibi).
- 38:12Adların Sayılarına Göre Ayrımı
- Tekil adlar aynı cinsten olan varlıklardan bir tanesini gösteren, çoğul eki almazlar (okul, dergi, kitap gibi).
- Çoğul adlar birden çok varlığı anlatmaya yarayan, çoğul eki alan adlardır (çiçekler, evler gibi).
- Topluluk adları biçim açısından tekil, anlam açısından çoğul olan varlıklara verilen adlardır (ordu, sürü, tümen, demet, ekip, takım gibi).
- 42:21Ünvan İsimleri ve Küçültme
- Ünvan isimleri insanların rütbe, makam, memuriyet adlarıyla birlikte kullanılan saygı sözcükleridir.
- Adların sonlarına "-cik", "-jack", "-jayce" ekleri getirilerek sevgi, acıma, küçültme anlamları almasına isimlerde küçültme denir.
- Örneğin "adamcağız" (acıma), "derecik" (küçültme) ve "annecik" (sevgi) gibi.
- 43:57İsim Tamlamaları
- İsim tamlamaları en az iki addan oluşan anlatım öbeğine denir ve tamlanan ve tamlayandan oluşur.
- Tamlayan, tamlanan sözcüğün anlamına türlü yönlerden açıklık getirir.
- Belirtili isim tamlaması tamlayanı "-ün" eki ve tamlananı "-i", "-ı", "-si", "-se" eklerini alan tamlamadır (gülün dikeni, filmin konusu gibi).