Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin öğrencilere Türkçe dilbilgisindeki fiil çatıları konusunu anlattığı eğitim içeriğidir.
- Videoda fiil çatıları konusu detaylı olarak ele alınmaktadır. Öğretmen, fiilleri iş fiilleri ve oluş fiilleri olarak ikiye ayırarak, geçişli ve geçişsiz fiilleri açıklamaktadır. Ettirgen, oldurgan, etken, edilgen, dönüşlü, göreleş ve isteş çatıları örneklerle anlatılmakta ve ÖSYM sınavlarında bu konunun nasıl sorulabileceği gösterilmektedir.
- Video, fiil çatılarının özne ve nesne bakımından incelenmesiyle devam etmekte ve "dövmek" ve "ağlamak" gibi fiiller üzerinden çeşitli çatı türleri açıklanmaktadır. Ayrıca, fiil çekim ekleri ve fiilimsi eklerinin çatı ile ilişkisi gibi konular da ele alınmaktadır. Video, bir sonraki videoda söz dizimi ve soru çözümlerine geçileceği bilgisiyle sonlanmaktadır.
- 00:03Fiil Çatı Konusunun Nesne Göre Değerlendirilmesi
- Fiil çatı konusunun ikinci ayağı olan nesne göre çatı konusu işlenecek ve videonun sonunda örneklerle özet hazırlanacak.
- Türkçe'de fiiller nesne alabilen (geçişli) ve nesne alamayan (geçişsiz) olmak üzere ikiye ayrılır.
- Fiiller iş, oluş ve durum olmak üzere üç ana başlıkta incelenir; iş fiilleri nesne alabilen, oluş ve durum fiilleri ise nesne alamayan fiillerdir.
- 03:06Geçişli ve Geçişsiz Fiillerin Tanımlanması
- Bir fiil nesne alabiliyorsa (fiilden hemen önce "onu", "bir şeyi", "neyi", "kimi", "nereyi" gibi sözcükler getirildiğinde mantıklı oluyorsa) geçişli fiildir.
- Bir fiil nesne alamıyorsa (fiilden hemen önce "onu", "bir şeyi", "neyi", "kimi", "nereyi" gibi sözcükler getirildiğinde manasız oluyorsa) geçişsiz fiildir.
- Geçişsiz fiiller zamanla nesne alabilen bir durum gösterebilir, bu nedenle sadece yüklemden önce "onu" getirmek yeterli değildir.
- 10:15Ettirgen ve Oldurgan Çatı
- ÖSYM nesnesine göre çatıdan soru tercih ederse, tercih edeceği çatı ettirgen çatı olur çünkü akademik yayınların çoğunda oldurgan çatı ifadesine çok yer verilmez.
- Ettirgen ve oldurgan çatının biçimsel olarak değerlendirildiğinde, fiilin fiil yapım eklerinden uygun olanın en az birini alma zorunluluğu vardır.
- Ettirgen çatılı fiillerde bir işin başkasına yaptırılması anlamı vardır.
- 13:05Ettirgen ve Oldurgan Çatıların Temel Farkları
- Ettirgen çatı, geçişli bir fiilin üzerine "-tır/-tir/-tir/-tir" fiilden fiil yapım eki getirilerek geçişlilik düzeyinin artırılmasıdır.
- Oldurgan çatı ise geçişsiz bir fiilin üzerine uygun fiilden fiil yapım eklerinden birini alarak geçişsiz bir fiilin geçişli olunmasını sağlar.
- Ettirgen çatı "yapmıyorum, yaptırıyorum" anlamını verirken, oldurgan çatı "olmamış bir fiilin geçişli olmasını sağlarım" anlamını verir.
- 15:25Ettirgen Çatı Örnekleri
- Ettirgen çatı örnekleri: söyletmek, taşıtmak, toplatmak, kaçırmak, yedirmek, tattırmak, çektirmek, benimsetmek, açtırmak, bağlatmak, sevdirmek, benzetmek.
- Ettirgen çatıda "onu söylemek" mantıklı, "onu söyletmek" mantıklı olduğundan, işi başkasına yaptırma anlamı vardır.
- Örnek cümleler: "Bir oğlunu kursa yazdırdı", "Halıları yıkattı", "Altta isteklerini hep kardeşine söyletiyor".
- 19:41Oldurgan Çatı Örnekleri
- Oldurgan çatı örnekleri: çıkmak, pişirmek, ağlatmak, güldürmek, doyurmak, özendirmek, düşürmek, akıtmak, alıştırmak, bulandırmak, daldırmak, bulaştırmak.
- Oldurgan çatıda "onu çıkmak" mantıklı, "onu pişirmek" mantıklı olduğundan, işi başkasına yaptırma anlamı yoktur.
- Örnek cümleler: "Eski eşyaları odadan çıkardım", "Eski mobilyaları taşıttım".
- 22:25Çatı Kavramı ve Özellikleri
- Çatı, fiilden fiil yapım ekleri olarak tanımlanır ve fiilin çatı özelliğini değiştirir.
- Çatı ekleri üst üste gelebilir ve Türkçe sondan eklemeli bir dil olduğu için en son gelen çatı eki fiilin çatısını belirler.
- Çatı özelliği değiştiren birden çok ek alabilir ve ÖSYM sorularında en son gelen ek önemlidir.
- 28:14Çatı ve Fiilimsi İlişkisi
- Çatı eklerinden sonra fiil çekim ekleri veya fiilimsi ekleri gelir.
- Fiilimsi ekleri (isim fiil, sıfat fiil, zarf fiil) çatı özelliği gösteren sözcüklerdir ve ÖSYM sorularında tercih edilebilir.
- ÖSYM çatı ile ilgili soru sorduğunda, sözcük bazında fiilimsileri, cümle bazında ise yüklemi değerlendirir.
- 35:16Çatı Örnekleri
- Türkçe'de her fiil her çatıya uygun değildir, ancak "dövmek" fiili altı çatıya uygun bir örnektir.
- Fiilden fiil yapım ekleri (çatı ekleri) öznesine göre değerlendirildiğinde aranır.
- Çatı eklerinin tamamı fiilden fiil yapım ekleridir.
- 36:06Fiil Çatıları ve Özne İlişkisi
- Fiil çatıları özne ve nesne ilişkisine göre belirlenir; etken çatılı cümlelerde özne ve nesne farklıdır.
- Edilgen çatılı cümlelerde özne işin mağduru olup, işin birileri tarafından yapıldığı belirtilir.
- Dönüşlü çatılı cümlelerde özne hem işi yapan hem de etkilenen kişidir, özne ve nesne aynıdır.
- 39:46Fiil Çatılarının Özellikleri
- İşleş çatılı cümlelerde en az iki özenin bir işi birlikte veya karşılıklı olarak gerçekleştirmesi söz konusudur.
- Fiil çatıları özne, nesne, fiilden fiil yapım ekleri ve ettirgenlik/oldurganlık açısından değerlendirilir.
- Geçişli fiiller nesne alabilirken, geçişsiz fiiller nesne alamaz.
- 43:16Fiil Çatılarının Örnekleri
- "Şenol'u dövdü" cümlesinde "dövdü" fiili etken çatılıdır çünkü özne ve nesne farklıdır.
- "Şenol dövüldü" cümlesinde "dövüldü" fiili edilgen çatılıdır çünkü özne işin mağduru olup, işin birileri tarafından yapıldığı belirtilir.
- "Şenol dövündü" cümlesinde "dövündü" fiili dönüşlü çatılıdır çünkü özne hem işi yapan hem de etkilenen kişidir.
- "Şenol dövüştü" cümlesinde "dövüştü" fiili işleş çatılıdır çünkü en az iki özenin bir işi karşılıklı olarak gerçekleştirmesi söz konusudur.
- "Şenol'u ağlattı" cümlesinde "ağlattı" fiili ettirgen çatılıdır çünkü iş bir başkasına yaptırılmıştır.
- "Şenol ağladı" cümlesinde "ağladı" fiili geçişsiz çatılıdır çünkü nesne alamaz.