Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin tahtada notlar alarak Türkçe dilbilgisi konularını anlattığı eğitim içeriğidir. Öğretmen, ÖSYM ve KPSS sınavlarında sıkça çıkan eylemsi (fiilimsi) konusunu detaylı şekilde açıklamaktadır.
- Video, eylemsi kavramının tanımıyla başlayıp, isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil eklerini anlatmaktadır. Ardından cümle yargıları, eylemcilerin cümle yapısını nasıl etkilediği ve isim fiillerin özellikleri örneklerle açıklanmaktadır. Video, isim fiil gruplarının nasıl tespit edileceğini ve cümlelerde nasıl kullanıldığını ele alarak sona ermektedir.
- Öğretmen, isim fiillerin cümlenin herhangi bir ögesinde yer alabileceğini, isim çekim eklerini alabileceğini ve ek eylem alabileceğini örneklerle göstermektedir. Ayrıca, isim fiillerin bir eylemin adı değil, bir kavramın, varlığın veya olgunun adı haline geldiğinde kalıcı isim haline geldiğini de anlatmaktadır. Video sonunda bir etkinlik yapılacağı ve bir sonraki derste sıfat fiiller ve zarf fiil konularının işleneceği belirtilmektedir.
- 00:10Eylemsi Kavramı ve Önemi
- Eylemsi (fiilimsi) konusu, ÖSYM'nin son 2-3 yıldır çok sevdiği bir başlıktır ve KPSS ve TYT sınavlarında sıkça soru olarak yer almaktadır.
- Eylemsi, fiil kök ya da gövdelerinden bazı eklerle türeyerek cümlede isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılan sözcüklerdir.
- Eylemsi, cümlede tam eylem görevinde kullanılmaz ancak eylem gibi hareket edebilir ve kendine alan bulabilir.
- 02:42Eylemsi Türleri
- Eylemsi, fiil kök ya da gövdelerinden bazı eklerle türeyerek isim, sıfat ve zarf görevinde kullanılan sözcüklerdir.
- Bu eklerle türeyen fiilimsileri isim-fiil, sıfat-fiil veya zarf-fiil olarak adlandırılır.
- Türkçedeki bütün eylemsi ekleri yapım ekidir ve eylemsi olan sözcükler yapacağı türemiş sözcüklerdir.
- 04:38Eylemsi Ekleri ve Özellikleri
- Fiil köklerine mam, mak, mek gibi ekler getirilerek türettiğimiz eylemsilere isim-fiil (ad-eylem) denir.
- Fiil köklerine anası, mezar, dikecekmiş gibi ekler getirilerek türettiğimiz eylemsilere sıfat-fiil denir.
- Fiil köklerine ipince, eli, kanamadan gibi ekler getirilerek türettiğimiz eylemsilere zarf-fiil (ulaç) denir.
- 07:24Eylemsi'nin Cümledeki Özellikleri
- Eylemsi (isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil) fiil çekim eklerini alamaz, ancak ek eylemlerini alarak yüklem olabilir.
- Eylemsi cümlede yargı sayısını artırır.
- Eylemsi, fiil çekim eklerini alamaz çünkü artık isim, sıfat veya zarf olarak fiillikten çıkmıştır.
- 09:48Cümlelerde Yargı Sayısı ve Ögeler
- Bir cümlede yüklemin dışında başka eylemciler (isim fiil, sıfat fiil, zarf fiil) varsa, bu eylemciler yargı sayısını artırır ve yan cümlecik kurar.
- Yüklemin dışında diğer ögelerde eylemsi varsa, bu eylemsi ikinci, üçüncü, dördüncü yargı olarak kabul edilir.
- Yüklemin içinde eylemsi varsa yargı sayısını etkilemez, çünkü yüklem her zaman tek yargı olarak kabul edilir.
- 11:35Örneklerle Yargı Sayısı
- "Çocuk eve akşam geç gelmiş" cümlesinde sadece "gelmiş" yüklemi ve tek yargı vardır.
- "Yolda düşen çocuk eve gelmiş" cümlesinde "düşen" sıfat fiil olarak ikinci yargı oluşturur.
- "Yolda yürürken, koşarken düşen çocuk ağlayarak eve gelmiş" cümlesinde dört yargı vardır: "gelmiş" yüklemi, "düşen", "yürürken" ve "ağlayarak" eylemsiler.
- 15:32Tamlamalar ve Yargı Sayısı
- "Esra sınıfın en iyi not tutan öğrencisidir" cümlesinde "sınıfın en iyi not tutan öğrencisi" bir söz öbeğidir ve yüklem olarak kabul edilir.
- "Kitap okumanın faydası saymakla bitmez" cümlesinde "bitmez" yüklemi, "okumanın" isim fiil olarak ikinci yargı, "saymakla" zarf fiil olarak üçüncü yargı oluşturur.
- Eylemciler (isim fiil, sıfat fiil, zarf fiil) aynı isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılabilir ve tamlamalar içinde de bulunabilir.
- 19:30Isim-Fiiller
- Isim-fiiller, fiil kök ya da gövdesine "ma-ma", "ma-mi" veya "mak-mek" ekler getirilerek oluşur.
- Isim-fiiller, fiilden isim yapılarak eylemin adı haline getirilir (bakma, gülmek, yüzmek vb.).
- Isim-fiiller artık isim görevinde kullanılır ve isme gelen çekim eklerini alabilir (yüzmeyi, yüzmekte).
- 24:01Isim-Fiillerin Özellikleri
- Isim-fiiller isim görevinde kullanıldığında isme gelen çekim eklerini alabilir (yüzmeyi, yüzmekte).
- Isim-fiillerde "ma-ma", "ma-mi" ve "mak-mek" eki isim-fiil ekidir, "iş" eki ise işteşlik ekidir.
- İşteşlik eki eylemin karşılıklı ya da birlikte yapıldığını bildirirken, isim-fiil eki fiilden isim yapar.
- 26:27İsim-Fiillerin Cümlenin Ögelerindeki Kullanımı
- İsim-fiiller cümlenin herhangi bir ögesinde yer alabilir: özne, nesne, yer tamlayıcısı, zarf tümleci olarak kullanılabilir.
- İsim-fiiller isim çekim eklerini alabilir: çokluk ekini, hal eklerinden birini, iyelik eklerinden birini.
- İsim-fiiller ek eylemleri alarak cümlenin yüklemi olabilir.
- 27:36İsim-Fiillerin Eklerini Alması
- İsim-fiiller isim olduğundan isim çekim eklerini alabilir: çokluk ekini, hal eklerinden birini, iyelik eklerinden birini.
- İsim-fiiller "-mak/-mek" isim-fiil ekini alarak eylem sinde olurlar.
- İsim-fiiller "-mak/-mek" eki alarak cümlenin yüklemi olabilir.
- 28:19İsim-Fiillerin Eklerini Alma Örnekleri
- İsim-fiiller "-mak/-mek" eki alarak isim-fiil olur ve isim özelliklerini gösterir.
- İsim-fiiller hal eklerini alabilir: "-ma" belirtme hal eki, "-me" yönelme hal eki, "-makta" şimdiki zaman eki.
- İsim-fiiller iyelik eklerini alabilir: "-in" iş eki, "-ler/-lar" çokluk eki.
- 32:24İsim-Fiil Grupları
- Türkçe'de isim-fiiller söz öbekleri oluşturabilir, ancak isim-fiil grubunda son kelimede isim-fiil eki olmalıdır.
- İsim-fiil grubu cümlenin öznesi, nesnesi, dolaylı tümleci veya yükleme olabilir.
- ÖSYM'nin 2020 KPSS sınavında isim-fiil grubu sorusu çıkmıştır.
- 35:33Fiilimsi Grupları
- Cümlelerde fiilimsi grupları (isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil) belirlenirken, grubun sonundaki kelimeye bakılır ve o kelimedeki eylemsi gruba adını verir.
- Örneğin "bazı görevliler yolcuların gergin bekleyişini önemsemiyordu" cümlesinde, "bekleyiş" kelimesi eylemsi isim-fiil olduğu için cümlenin nesnesi isim-fiil grubudur.
- "Çalışanların sorunlarını gidermeye çalışıyoruz" cümlesinde ise "gidermeye" isim-fiil grubu oluşturur ve cümlenin dolaylı tümleci isim-fiil grubudur.
- 39:05Isim-Fiil Eki ve Özellikleri
- Isim-fiil ekleri (mame eki) bir eylemin adı olabilir veya bir kavramın, varlığın, olgunun adı olabilir.
- Bir eylemin adı olan isim-fiil eki, cümlenin anlamına göre fiilimsi veya eylemsi olabilir.
- Örneğin "yemek yemedim" cümlesinde "yemek" fiilimsi iken, "evde yemek kalmamış" cümlesinde "yemek" eylemsidir.
- 41:52Eklemlerin Farklı Kullanımları
- Türkçe'de mame eki iki farklı ektir: isim-fiil eki (fiilden isim yapar) ve olumsuzluk eki (fiilden fiil yapar).
- "Sevmeyi senden öğrendim" cümlesinde "sevmeyi" isim-fiil eki kullanılmış, "sevme" ise olumsuzluk eki kullanılmıştır.
- "Şey" eki iki farklı görevde kullanılır: eylemsi eki olarak fiilden isim yapar, işteşlik eki olarak ise fiilden fiil yapar ve eylemin karşılıklı veya birlikte yapıldığını belirtir.