Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin Türkçe dilbilgisi konularını anlattığı eğitim içeriğidir. Öğretmen, öğrencilere hitap ederek çeşitli dilbilgisi kurallarını açıklamaktadır.
- Video, Türkçe'deki ekler ve kipler konusunu kapsamlı şekilde ele almaktadır. İlk olarak yapım ekleri ve çekim ekleri anlatılmakta, ardından iyelik ekleri, hal ekleri, tamlayan ekleri, tamlanan ekleri, ilgi eki, olumsuzluk eki ve fiil kipleri (haber kipleri ve emir kipi) açıklanmaktadır. Son bölümde ise şahıs ekleri ve ek eylem konuları işlenmektedir.
- Öğretmen, her konuyu örneklerle pekiştirmekte ve ÖSYM, MEB ve Türk Dil Kurumu'nun bu konulardaki görüşlerini paylaşmaktadır. Video, sınavlarda çıkabilecek soru tiplerini çözerek konuları uygulamalı olarak göstermekte ve öğrencilerin konuyu daha iyi anlamaları için pratik örnekler sunmaktadır.
- 00:01Türkçe Dersinin 19. Bölümü: Sözcük Yapısı
- Türkçe derslerinin 19. bölümünde sözcük yapısı konusuna devam ediliyor.
- Yapım ekleri ve çekim ekleri konusu incelenecek.
- Bu konuyu inceledikten sonra dilbilgisinin temeline dair birçok sorun çözülecek.
- 00:31Yapım Ekleri
- Yapım ekleri dört gruba ayrılır: isimden isim yapan, isimden fiil yapan, fiilden isim yapan ve fiilden fiil yapan yapım ekleri.
- Yapım eklerini ezberlemek yerine, ekin yapım eki olduğunu anlayabiliyorsak, kelimenin türünü değiştirdiğini görebiliriz.
- Örnekler: "susuz" (isimden isim), "taşlamak" (isimden fiil), "sevgi" (fiilden isim), "gidermek" (fiilden fiil).
- 04:13Çekim Ekleri
- Çekim ekleri, isim çekim ekleri ve fiil çekim ekleri olarak ikiye ayrılır.
- İsim çekim ekleri: çoğul eki, hal ekleri, durum ekleri, tamlayan ekleri (iyelik ekleri) ve ilgi eki.
- Fiil çekim ekleri: olumsuzluk kepekleri, şahıs ekleri ve ek eylem.
- 05:02Çoğul Eki
- Çoğul eki, eklendiği varlığın tekil değil çoğul olduğunu anlatır (ev-evler, masa-masalar).
- Çoğul eki cümleye değişik anlamlar katabilir: abartma (çocuğum ateşler içinde yanıyordu), yaklaşık (saat üç sıralarında seni bekliyorum), benzerlik (topraklar nice yunuslar gördü).
- Çoğul eki soy, aile veya bölge anlamından birinde kullanılırsa özel isimlerden kesme işaretiyle ayrılmaz, diğer anlamlarda kesme işareti ile ayrılır.
- Çoğul eki bazen fiil çekim eki olarak da kullanılır (sınava girdiler mi? - şahıs eki olarak).
- 07:35Hal Ekleri
- Hal ekleri, adları yalın durumdan çıkarıp cümlede özne, yüklem, belirsiz nesne veya zarf tümleci olarak kullanılmasını sağlayan eklerdir.
- Belirtme hali eki (-i/-i) cümlede mutlaka belirtili nesne olur ve "neyi, kimi, nereyi" gibi sorularla bulunur.
- Yönelme hali eki (-a/-a), bulunma hali eki (-de/-de), ayrılma hali eki (-den/-den) cümlede dolaylı tümleç olur.
- Yalın hal sözcüğün hiç ek almaması değil, hal eki almamasıdır.
- Belirtme hali eki üçüncü tekil şahıs iyelik eki olarak veya fiilden isim yapan yapım eki olarak kullanılabilir.
- Belirtme hali eki ile üçüncü tekil şahıs iyelik ekini ayırt etmek için "onun" sözcüğünü getirerek uyum sağlayıp sağlamadığını kontrol edebiliriz.
- 10:55İyelik Eki ve Hal Eki
- Yapım eki olan "i" eklendiği fiilden isim yapar ve sözcüğün türünü değiştirir.
- İyelik eki ve hal ekini birbirinden ayırt etmenin yolu, zamirini kullanmaktır; uyum sağlıyorsa iyelik eki, sağlamıyorsa hal ekidir.
- "Onun izi kalmasın" cümlesinde "iz" belirtili alt tamlaması olduğu için iyelik ekidir, diğer cümlelerde "i" eki hal ekidir.
- 12:06Ed Denekleri
- Ed denekleri cümlede değişik görevlerde kullanılabilir; "koşa koşa" ve "bakayım" örneklerinde "ea" eki yönelme hali eki değildir, istek kipi ve zarf-fiil ekidir.
- "Gözde" kelimesinde "e" eki yapım ekidir çünkü kelimenin hem anlamı hem türü değişmiştir.
- "Sudan sebeplerle" ifadesinde "dan" eki yapım ekidir, "öğrencilerden bazıları" ifadesinde ise "den" eki tamlayan eki olarak kullanılmıştır.
- 15:28Tamlayan Ekleri
- Tamlayan ekleri genellikle belirtili alt tamlamalarında ilk sözcüğün aldığı "i", "in", "un", "ün" ekidir ve araya bazen kaynaştırma harfi girebilir.
- Tamlamaları "ben" veya "biz" zamiriyle kurarsak tamlayan ekleri "im", "imm" olur.
- Tamlayan eki sıklıkla isim tamlamalarına rastlanır ancak tamlama olmadığı halde de kullanılabilir (örneğin "at binenin", "kılıç kuşana'nın").
- 16:29Tamlanan Ekleri (İyelik Ekleri)
- Tamlanan ekleri (iyelik ekleri) bir varlığın ya da kavramın kime veya neye ait olduğunu gösteren eklerdir.
- Bir sözcüğün başına "benim", "senin", "onun", "bizim", "sizin", "onların" zamirlerini getirebiliyorsak, o sözcüğün tamlanan eki (iyelik eki) almıştır.
- İyelik ekleri eylemcilere de gelebilir (örneğin "yürümesi", "düşüncemiz", "kararınız") ancak eylemlere asla gelmez.
- 18:32İyelik Eklerinin Farklı Görevleri
- İyelik eklerini tamlayan ekleriyle ve şahıs ekleriyle karıştırmamak gerekir; şahıs ekleri fiillere gelir ve eylemin kim tarafından yapıldığını gösterir.
- "Un-in" eki dört farklı görevde kullanılmıştır: tamlanan eki (iyelik eki), tamlayan eki, yapım eki ve şahıs eki.
- 19:56İlgi Eki ve Sıfat Yapan Ki
- İlgi eki, cümlede adı anılmayan bir kavramı veya varlığın yerini tutan kiai'dir.
- Türkçe'de sadece ilgi eki olan "ki" yoktur; sıfat yapan "ki" eki ve bağlaç olan "ki" de vardır.
- Bağlaç olan "ki" ayrı yazılır (duydum ki, okudum ki) ve ilgi eki ile karıştırılmamalıdır.
- 20:35İlgi Ekinin Kullanımı
- İlgi eki ismin yerini tutan ilgi zamiridir ve genellikle "benimki", "onunki", "inki" şeklinde kullanılır.
- Sıfat yapan "ki" eki genellikle "daki" şeklinde kullanılır (evdeki koltuk, sıradaki silgi).
- ÖSYM'ye göre ilgi eki, zamir olan "ki" iki'dir ve tamlayan eki asla ilgi eki olarak adlandırmaz.
- 23:50Fiil Çekimleri ve Olumsuzluk Eki
- Olumsuzluk eki "-ma" iki eklendiği fiilden olumsuzluk anlamı çıkarır ve eylemin gerçekleşmediğini gösterir.
- Türkçe'de sadece olumsuzluk eki olarak kullanılan "-ma" eki yoktur, isim-fiil eki olan "-ma" eki de vardır.
- Olumsuzluk anlamı taşımayan her "-ma" ekine yapım eki denir, örneğin "çıkarmayı" isim-fiil, "takma kirpikler" sıfat yapar.
- 25:25Yapım ve Çekim Ekleri
- Olumsuzluk eki Türk Dil Kurumu'na göre ve MEB'e göre yapım eki olabilir ama ÖSYM'ye göre çekim ekidir.
- Isimlere gelen olumsuzluk eki kesinlikle yapım ekidir (tuzsuz, güneşsiz, rüzgarsız).
- Bazı ekler hem yapım hem çekim eki olarak kullanılabilir, örneğin "-ma", "-ki", "-den", "-siz" gibi.
- 27:23Fiil Kipleri
- Fiil kipleri, fiilin kök veya gövdelerinin zaman, yargı ve konuşmacının niyetine göre geçici kalıptır.
- Haber kipleri zaman ekleridir: görülen geçmiş zaman "-di", öğrenilen geçmiş zaman "-mış", şimdiki zaman "-yor", gelecek zaman "-ecek", geniş zamanın olumlusu "-r", olumsuzu "-z".
- Fiil kipleri ile sıfat-fiil ekleri birbirine karıştırılmamalıdır, örneğin "çözülecek" sıfat-fiil eki, "gelecek" çekim eki olarak kullanılır.
- 30:10Şahıs Ekleri
- Şahıs ekleri, eylemin kim tarafından yapıldığını gösteren bir ektir ve çekimli fiillerde en sonda yer alır.
- Şahıs ekleri ben, sen, o, biz, siz, onlar anlamlarını taşır ve değişen eklerdir.
- Şahıs eklerini ezberlemek gerekmez, çekimli eylemlerde zamir anlamını taşıyan eke şahıs eki denir.
- 32:33Ek Eylem
- Ek eylem hem isimlere hem fiillere gelebilen bir çekim ekidir ve iki temel görevi vardır.
- Birinci görevi, isim ve isim soylu sözcükleri cümlede yüklem yapmasıdır (idi, imiş, dırdır, ise).
- İkinci görevi, fiillere gelerek birleşik zamanlı fiil oluşturulmasıdır (bakmış idin, okumalıydık).
- 35:31Ek Eylem Soruları
- Ek eylemle ilgili sorularda cümlenin yüklemine bakmak yeterlidir; isim soylu sözcükse ek eylem vardır.
- Fiil yükleminde bir kip varsa ek eylem yoktur, iki kip varsa ek eylem vardır.
- Ek eylem "ken" ile birlikte de kullanılabilmektedir.